امیر معزیشمارهٔ ۳۹
خدای عرش گواه و زمانه آگاه است
که دین عزیز به سلطان دین ملکشاه است
شهی که خاطر پاک و ضمیر روشن او
ز هر هنرکه خدا آفریده آگاه است
اگر به افسر و گاه است فخر هر ملکی
به فرّ طلعت او فخرِ افسر و گاه است
ملوک روی سوی درگهش نهادستند
که قبلهگاه ملوک خجسته درگاه است
فتوح او به عدد هست اگر حساب کنند
فزون از آنکه حروف سخن در افّواه است
ایا شهیکه تورا در صفات پادشهی
کمال صد مَلِک است و جمال صد شاه است
ز خدمت تو شهان را سعادت و شرف است
ز طاعت تو جهان را جلالت و جاه است
زگَرد موکب تو روی ماه پرخاک است
ز نعل مرکب تو روی خاک پُرماه است
اگر ستاره پرستش کند تورا وقت است
اگر زمانه ستایش کند تو را گاه است
رضا و خشم تو مانند مشتری و زُحَل
همیشه سعد نکوخواه و نحس بدخواهست
بهخدمت تو دو تا هست خدمت ملکان
از آنکه با تو دل روزگار یکتا هست
چرا نهد عدوی تو خلاف را سرو بن
که جای او سردارست یا بن چاه است
مخالفان تو با آه و آهنند ندیم
سر و زبان همه زیر آهن وآه است
هر آن عدو که سپاهش گرانتر از کوه است
چو پیش تیغ تو آید سبکتر از کاه است
بسا کسا که همیگفت شیر شرزه منم
کنون ز بیم تو بیچارهتر ز روباه است
ز تو جدا نشود دولت تو یکساعت
که با تو دولت تو همنشین و همراه است
دلیل توست بهر جای عِصمت یزدان
برین دلیل دلیل اِعتَصَمتَ بِالله است
خجسته باد شب و روز و ماه و هفتهٔ تو
همیشه تاکه شب و روز و هفته و ماه است
بهدولت اندر عمری دراز باد تو را
که دست بد ز تو و دولت تو کوتاه است
شمار ملک تو صد بار صد زیادت باد
که حدّ عمر تو پنجاه بار پنجاه است
اطلاعات
وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
خدای عرش گواه و زمانه آگاه است
که دین عزیز به سلطان دین ملکشاه است
هوش مصنوعی: خدای بزرگی که بر عرش حکومت میکند و زمانهای که از همه چیز باخبر است، میدانند که دین ارزشمند به دست سلطان دین، ملکشاه، اداره میشود.
شهی که خاطر پاک و ضمیر روشن او
ز هر هنرکه خدا آفریده آگاه است
هوش مصنوعی: حاکمی که دلش پاک و ذهنش روشن است، از هر هنری که خداوند خلق کرده، آگاه و آشناست.
اگر به افسر و گاه است فخر هر ملکی
به فرّ طلعت او فخرِ افسر و گاه است
هوش مصنوعی: اگر کسی در مقام و جایگاه خود، به زیبایی و نمایی که دارد، بر خود ببالد، باید بداند که این زیبایی تنها به دلیل مقام و منزلتش است و نه خود او.
ملوک روی سوی درگهش نهادستند
که قبلهگاه ملوک خجسته درگاه است
هوش مصنوعی: پادشاهان به سمت درگاه او روی آوردهاند، زیرا اینجا مکان مقدس و مورد توجهی برای آنان است.
فتوح او به عدد هست اگر حساب کنند
فزون از آنکه حروف سخن در افّواه است
هوش مصنوعی: اگر بخواهند به حساب بیاورند، دستاوردهای او بیشتر از آنچه هست که در کلمات بیان میشود.
ایا شهیکه تورا در صفات پادشهی
کمال صد مَلِک است و جمال صد شاه است
هوش مصنوعی: آیا تو پادشاهی هستی که در صفات و ویژگیهای سلطنت، از صد پادشاه کاملتر و در زیبایی از صد شاه زیباتری؟
ز خدمت تو شهان را سعادت و شرف است
ز طاعت تو جهان را جلالت و جاه است
هوش مصنوعی: از خدمات و وجود تو، پادشاهان به خوشبختی و افتخار میرسند. از پیروی و اطاعت تو، دنیا به بزرگواری و مقام میرسد.
زگَرد موکب تو روی ماه پرخاک است
ز نعل مرکب تو روی خاک پُرماه است
هوش مصنوعی: روی ماه در مقایسه با گرد و غبار دور جایگاه تو، کماهمیت و بیارزش است، در حالی که اثر نعل اسب تو بر خاک، به اندازهای درخشان و با ارزش است که شبیه به ماه میدرخشد.
اگر ستاره پرستش کند تورا وقت است
اگر زمانه ستایش کند تو را گاه است
هوش مصنوعی: اگر ستارهها به پرستش تو بشتابند، آن موقع است که به چیزی بزرگتر از خودت توجه کردهای. و اگر زمانه تو را ستایش کند، در حقیقت آن لحظهای است که تو در جایگاه خود قرار گرفتهای.
رضا و خشم تو مانند مشتری و زُحَل
همیشه سعد نکوخواه و نحس بدخواهست
هوش مصنوعی: خوشنودی و ناخوشنودی تو همچون سیارههای مشتری و زحل همیشه به حالتی خوب و مطلوب و گاه بد و نامطلوب است.
بهخدمت تو دو تا هست خدمت ملکان
از آنکه با تو دل روزگار یکتا هست
هوش مصنوعی: برای خدمت به تو دو گزینه وجود دارد؛ یکی اینکه خدمتگزاران بزرگ هستند و دیگری اینکه کسی که دلش با توست، همیشه در این دنیا یکتاست.
چرا نهد عدوی تو خلاف را سرو بن
که جای او سردارست یا بن چاه است
هوش مصنوعی: چرا دشمن تو در برابر سروی که مقامش بالاست، اقدام میکند؟ آیا او در چاهی بیمقداری قرار دارد؟
مخالفان تو با آه و آهنند ندیم
سر و زبان همه زیر آهن وآه است
هوش مصنوعی: مخالفان تو با غم و سختی دست و پنجه نرم میکنند و دوستان و همراهانت نیز در زیر بار این غم و سختی احساسات خود را بروز میدهند.
هر آن عدو که سپاهش گرانتر از کوه است
چو پیش تیغ تو آید سبکتر از کاه است
هوش مصنوعی: هر دشمنی که نیروهایش از کوه نیز سنگینتر باشد، وقتی در برابر شمشیر تو قرار گیرد، سبکتر از کاه به نظر میرسد.
بسا کسا که همیگفت شیر شرزه منم
کنون ز بیم تو بیچارهتر ز روباه است
هوش مصنوعی: بسیاری بودند که خود را قوی و دلیر میدانستند، اما حالا به خاطر ترس از تو، به مراتب ضعیفتر از یک روباه شدهاند.
ز تو جدا نشود دولت تو یکساعت
که با تو دولت تو همنشین و همراه است
هوش مصنوعی: نبیند که در مدت یک ساعت هم، خوشبختیات از تو دور نمیشود، زیرا این خوشبختی همیشه در کنار توست و همراهیات میکند.
دلیل توست بهر جای عِصمت یزدان
برین دلیل دلیل اِعتَصَمتَ بِالله است
هوش مصنوعی: دلیل تو موجب شده که در هر مکان، پاکی و بیگناهی خداوند نمایان شود و این دلیل، نشانهای است که تو به خدا پناه بردهای.
خجسته باد شب و روز و ماه و هفتهٔ تو
همیشه تاکه شب و روز و هفته و ماه است
هوش مصنوعی: بهترین و شادمان باد همیشه زمانها و فواصل زندگی تو، تا زمانی که شب و روز و هفته و ماه وجود دارند.
بهدولت اندر عمری دراز باد تو را
که دست بد ز تو و دولت تو کوتاه است
هوش مصنوعی: به تو آرزوی عمر طولانی دارم، زیرا کسی که به تو و ثروتت آسیب بزند، خود را از نعمت و خوشبختی دور کرده است.
شمار ملک تو صد بار صد زیادت باد
که حدّ عمر تو پنجاه بار پنجاه است
هوش مصنوعی: شمار ملک و دارایی تو بسیار بیشتر از عمرت باشد. عمر تو پنجاه سال است، پس داراییات باید صد برابر صد، یعنی بسیار زیاد باشد.