گنجور

بخش ۱ - گفتار در ایقاظ و تنبیه غفلت‌زدگان

زمانی که قفقاز را روس برد
ز ایرانیان نام و ناموس برد
از آن روز گُردان و شیراوژنان
سزد گر بپوشند رخت زنان
از آن روز ایرانیان مرده‌اند
که سر بر خط غیر بسپرده‌اند
سران و بزرگان این بوم و بر
نشستند با دلبر سیم‌بر
همه با گوزنان و گوران به دشت
خرامند در گردش و بازگشت
به سر گُل فشاندند بر جای خود
به کف سرخ می جای تیغ کبود
سپاهی که آوای زرینه کوس
ندانسته از بانگ جغد و خروس
سپاهی که هفتاد و هشتاد سال
نه با شیر کوشیده نه با شکال
نه یاران خون دیده مانند میغ
نه گوشش شنیده چکاچاک تیغ
اگر شیر نر پیش روباه روس
تن از بید سازد رخ از سندروس

اطلاعات

وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

زمانی که قفقاز را روس برد
ز ایرانیان نام و ناموس برد
هوش مصنوعی: زمانی که روس‌ها قفقاز را اشغال کردند، ایرانیان نه تنها هویت خود را از دست دادند بلکه شرافت و آبرویشان نیز آسیب دید.
از آن روز گُردان و شیراوژنان
سزد گر بپوشند رخت زنان
هوش مصنوعی: از آن روز، شجاعان و دلاوران سزاوار است که لباس زنان را بپوشند.
از آن روز ایرانیان مرده‌اند
که سر بر خط غیر بسپرده‌اند
هوش مصنوعی: از آن زمان که ایرانیان هویت و استقلال خود را فدای دیگران کردند، روح و زندگی خود را از دست داده‌اند.
سران و بزرگان این بوم و بر
نشستند با دلبر سیم‌بر
هوش مصنوعی: بزرگان و شخصیت‌های مهم این سرزمین دور هم نشسته‌اند و با معشوقی که زیبایی و درخشندگی خاصی دارد، صحبت می‌کنند.
همه با گوزنان و گوران به دشت
خرامند در گردش و بازگشت
هوش مصنوعی: همه با شادمانی و آزادگی در دشت در حال رفت و آمد و در حال حرکت هستند.
به سر گُل فشاندند بر جای خود
به کف سرخ می جای تیغ کبود
هوش مصنوعی: آنها بر روی گل سرخی که در دست داشتند، نور روشنی تاباندند و رنگی زیبا به آن بخشیدند، در حالی که بر روی سر این گل، زخم و آسیب ناشی از تیغی کبود قابل مشاهده بود.
سپاهی که آوای زرینه کوس
ندانسته از بانگ جغد و خروس
هوش مصنوعی: نیروهایی که صدای کوس زرین را نمی‌شناسند، به صداهای جغد و خروس گوشت می‌دهند.
سپاهی که هفتاد و هشتاد سال
نه با شیر کوشیده نه با شکال
هوش مصنوعی: این فرد اشاره می‌کند به سپاهی که برای مدت طولانی، یعنی هفتاد یا هشتاد سال، نه در نبرد با دشمنان قوی و شجاع (شیر) فعالیت کرده و نه با دشمنان ضعیف و بی‌اساس (شکال). به نوعی، می‌خواهد نشان دهد که این سپاه در این مدت هیچ گونه مبارزه و یا تلاش شجاعانه‌ای نداشته و به عبارت دیگر، در معرض آزمون‌های بزرگ قرار نگرفته است.
نه یاران خون دیده مانند میغ
نه گوشش شنیده چکاچاک تیغ
هوش مصنوعی: یاران مجروح و خونی من مانند ابر تاریک و حزین هستند و او حتی صدای درخشان تیغ را هم نمی‌شنود.
اگر شیر نر پیش روباه روس
تن از بید سازد رخ از سندروس
هوش مصنوعی: اگر شیر نر در برابر روباه، از بید که با زیبایی و ظرافت خاصی ساخته شده است، روی برگرداند، به معنای آن است که حتی در مقتدرترین شرایط نیز ممکن است به چیزی کمتر از انتظار دست یابد.