گنجور

شمارهٔ ۳۱ - مطایبه

خواجه سعدالملک بر فحش اشتهایی تام دارد
زآنکه بیمار است و طبعا میل بر دشنام دارد
نی حقیقت نی صفت دارد نه غیرت نه تعصب
نه حمیت نه شرف نه آبرو نه نام دارد
گه پی شهباز گیرد در هوا پرواز گیرد
نکته بی‌آغاز گیرد وعده بی‌انجام دارد
می‌کشد دایم در ایوان از کف خضر آب حیوان
نی فغان از ماه و کیوان نز غم ایام دارد
گفتم این گه‌گاه شد یا هست مادام الحیاتش
گفت دائم در حیاطش چند تن مادام دارد
می‌برد زین سو بدان سو می‌کشد زین کو بدان کو
می‌کند زین رو بدان رو زآنکه وقف عام دارد
از رخ آن نونهالان سیب و شفتالو ریزد
از لب و چشم غزالان شکر و بادام دارد
طعنه زد مشکوی مشکینش بچین تا در شبستان
عمه دارد خاله دارد دایه دارد مام دارد
خود شبستان نی که چرخ و مهر و ماه و مشتری شد
و اندران کیوان و تیر و زهره و بهرام دارد
شاهدان دارد جفاجو سوی صید اندر تکاپو
هر یکی از خال و گیسو دانه دارد دام دارد
ترکی از لب می گسارد ماهی از مو نافه بارد
گر بپوشی جامه دارد ور بنوشی جام دارد
ناز دارد شرم دارد سخت دارد نرم دارد
سرد دارد گرم دارد پخته دارد خام دارد
دایه چون محرم نباشد میرود همراه بی‌بی
لای‌لایی می‌کند تا بچه را آرام دارد

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

خواجه سعدالملک بر فحش اشتهایی تام دارد
زآنکه بیمار است و طبعا میل بر دشنام دارد
هوش مصنوعی: خواجه سعدالملک علاقه زیادی به فحش و بددهنی دارد، زیرا او در شرایط بیماری به سر می‌برد و به طور طبیعی تمایلش به ناسزا گفتن بیشتر شده است.
نی حقیقت نی صفت دارد نه غیرت نه تعصب
نه حمیت نه شرف نه آبرو نه نام دارد
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که نی (یا هر چیز واقعی و حقیقی) نه ویژگی‌هایی مانند غیرت، تعصب، حمیت، شرف، آبرو و نام دارد. در واقع، این سخن می‌خواهد بگوید که حقیقت، از قید و بندهای انسانی و اجتماعی آزاد است و نمی‌توان آن را با صفات و تعصبات شخصی تعریف کرد.
گه پی شهباز گیرد در هوا پرواز گیرد
نکته بی‌آغاز گیرد وعده بی‌انجام دارد
هوش مصنوعی: هرچند گاهی اوقات انسان به اوج قله‌های موفقیت و پرواز در آسمان می‌رسد، اما در همین حال برخی مسائل بدون شروع مشخصی در زندگی وجود دارند که به نظر می‌رسد هیچ پایانی هم ندارند.
می‌کشد دایم در ایوان از کف خضر آب حیوان
نی فغان از ماه و کیوان نز غم ایام دارد
هوش مصنوعی: در ایوان، خضر همیشه آب حیات را می‌ریزد و این باعث می‌شود که نغمه‌ای شاد و دلنشین برآید. او از غم روزگار و گذر زمان نالان است.
گفتم این گه‌گاه شد یا هست مادام الحیاتش
گفت دائم در حیاطش چند تن مادام دارد
هوش مصنوعی: گفتم آیا این وضعیت فقط گاه‌به‌گاه پیش می‌آید یا اینکه همیشه ادامه دارد؟ او گفت که دائماً در حیاطش چند نفر حضور دارند.
می‌برد زین سو بدان سو می‌کشد زین کو بدان کو
می‌کند زین رو بدان رو زآنکه وقف عام دارد
هوش مصنوعی: او به این سو می‌برد و به آن سو می‌کشد، از این سمت به آن سمت می‌برد، زیرا که وقتش عمومی و برای همه است.
از رخ آن نونهالان سیب و شفتالو ریزد
از لب و چشم غزالان شکر و بادام دارد
هوش مصنوعی: از چهره‌ی آن جوانان، سیب و شفتالو می‌ریزد و از لب و چشم غزال‌ها، شکر و بادام وجود دارد.
طعنه زد مشکوی مشکینش بچین تا در شبستان
عمه دارد خاله دارد دایه دارد مام دارد
هوش مصنوعی: در اینجا به زیبایی و جذابیت ظاهری فردی اشاره شده است که با جذابیت‌های خود توجه دیگران را جلب می‌کند. این فرد به نوعی نمادی از عشق و محبت است که در جمع محترمانه و خانوادگی خود، افراد مختلفی مانند عمه، خاله، دایه و مام را دارد، نشان‌دهنده فضا و محیطی سرشار از روابط خانوادگی و احساسات گرم.
خود شبستان نی که چرخ و مهر و ماه و مشتری شد
و اندران کیوان و تیر و زهره و بهرام دارد
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف عالم هستی و زیبایی‌های آن می‌پردازد. در اینجا، شاعر شبستان را به عنوان نمادی از آسمان و ستاره‌ها معرفی می‌کند که شامل اجرام سماوی مانند خورشید، ماه، سیاره‌ها و ستاره‌های دیگر است. این تصویر به طرز زیبایی از وجود و شگفتی‌های عالم اطراف ما سخن می‌گوید.
شاهدان دارد جفاجو سوی صید اندر تکاپو
هر یکی از خال و گیسو دانه دارد دام دارد
هوش مصنوعی: در این متن به تصاویری اشاره می‌شود که در آن زیبایی‌های ظاهری و جذابیت‌های انسانی به عنوان دانه و دام‌هایی برای شکار عشق و علاقه به کار گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، کسانی که به دنبال عشق و جلب توجه دیگران هستند، با ویژگی‌هایی چون خال و گیسوی زیبا به شکار دل‌ها می‌پردازند و همه این موارد نمادی از جذابیت و فریبندگی در روابط عاشقانه است.
ترکی از لب می گسارد ماهی از مو نافه بارد
گر بپوشی جامه دارد ور بنوشی جام دارد
هوش مصنوعی: ماه شبیه به لبان تو می‌تابد و از موهایت عطر و زیبایی می‌ریزد. اگر جامه‌ای بپوشی، زیبایی‌ات محفوظ می‌ماند، و اگر این زیبایی را بنوشی، از آن لذت دیگری خواهی برد.
ناز دارد شرم دارد سخت دارد نرم دارد
سرد دارد گرم دارد پخته دارد خام دارد
هوش مصنوعی: این توصیف درباره یک شخص یا چیز است که ویژگی‌های زیادی دارد. او هم دلربا و هم خجالتی است، می‌تواند در مواقعی سختگیر و در مواقعی نرم و لطیف باشد. در عین حال، می‌تواند سرد و بی‌احساس باشد یا گرم و صمیمی. همچنین ممکن است در برخی موارد کاملاً آماده و باتجربه باشد و در مواقع دیگر خام و ناپخته به نظر بیاید.
دایه چون محرم نباشد میرود همراه بی‌بی
لای‌لایی می‌کند تا بچه را آرام دارد
هوش مصنوعی: وقتی دایه نسبت به کودک محرم نباشد، به همراه مادر کودک می‌رود و برای آرام کردن بچه لالایی می‌خواند.