گنجور

بخش ۱ - بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ مٰا توفیقی الٰا باللّه

الحمد اللّه حق حمده، والصلوة علی رسوله و صفیه من خلقه محمد و آله وسلم کثیراً.

قال الشیخ الامام الاجل السید شیخ الاسلام و الشیوخ ناصر السنه زین العلماء امام الائمه ابواسمعیل عبداللّه بن ابی منصور محمد بن ابی معاد علی بن محمد بن احمد بن علی بن جعفر بن منصور بن ابی مت الانصاری قدس اللّه روحه و کرم وجهه

و مت الانصاری رحمه اللّه ابو منصور قدم هراة مع احنف بن قیس فی زمان عثمان بن عفان رضی اللّه عنه، و هو من اولاد ابی ایوب خالد بن زیاد الانصاری الخزرجی البخاری الازدی، صاحب رحل رسول اللّه و نزل رسول اللّه و نزل رسول اللّه فی بیته بالمدینة مهاجراً علیه حین قدمه و هومن اعداد اصحاب الصفة کرم اللّه وجوههم مات بالروم غازیا فدمن الی جدار القسطنطنیه رحمت اللّه.

قال الشیخ شیخ الاسلام رضی اللّه عنه، قال بوالقاسم جنید بن محمد الصوفی رحمه اللّه: حکایت المشایخ جند من الجنود اللّه عز و جل، یعنی للقلوب از وی پرسیدند: که این حکایات چه منفعت کند مریدانرا؟ جواب داد که اللّه می‌گوید: عز ذکره: و کلا نقص علیک من انباء الرشل ما نثبت به فوادﻙ می‌گوید عز ذکره: که قصهاء پیغامبران و اخبار ایشان بر تو می‌خواهم و از احوال ایشان ترا آگاه می‌کنم، تا دل تو بآن ثابت باشد و قوت افزاید و چون بار و رنج بتو رسد، و بر تو زود آرد، از اخبار و احوال ایشان شنوی و در اندیشی، دانی که ایشان همان بارها و رنجها و اذیها بروی ایشان می‌رسید، در آن صبر می‌کردند و احتمال و توکل وثقه بروی کردند. بآن دل ترا عزم و ثبات و قوت افزاید، تا صبر توانی کردن و می‌گوید عز جلاله پیغامبر خویش را: فاصبر کما صبر اول العزم من الرسل و لاتکن کصاحب الحوت آلایه و القصة الی آخرها. و همچچنان شنودن پیران و احوال ایشان، دل مریدانرا تربیت باشد و قوت و عزم فزاید، و دران از اللّه تعالی ثبات یا بد بر بلا و امتحان او، و بر بلا و درویشی وناکامی قدم فشارد، تا عزم مردان یابد و دست در ولایت و رکن در واخ زند، و از آداب و سیرت ایشان ادب گیرد، و نیز تعریف مشایخ و دوستان او، و دوستی ایشان، ترا با ایشان نسبت او کند کی مصطفی می‌گوید : المرء مع من احب مرد فردا بازوست که امروز به مهر دل فازوست.

واللّه تعالی می‌گوید در محکم کتاب خود: وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا و کمینه فایده از آن آنست که بداند که افعال و احوال و اقوال وی نه چون آن ایشانست، تا منی از کردار خود بردارد و تقصیر خود در جنب کردار ایشان به بیند، از عجب و ریا و استحسان بپرهیزد، از کردار خود ننگ آید، و چون افعال و اقوال و احوال ایشان و آداب و سیرت ایشان بیند و شنود، دوستی بر ایشان نهد، ازپس در ایشان رسد به صبحت و جهد وار، نه روز فاقت و مفلسی ویرا شفیع باشند، که دوستی نسبت آرد، چنانکه گفته‌اند: المودة احدی القرابتین و یقال: لا قرابة اقرب من المودة و لا بعد بعد من العداوة. و للقایل:

القوم اخوان صدق بینهم نسب
من المودة لم یعدل به سبب

٭٭٭

فاذا القرابة لا تقرب قاطعا
و اذا المودة اقرب الانساب

٭٭٭

اخوان صدق لو یفارق بینهم
فی المشرقین فانها یتألف

٭٭٭

لعمرک ما القرب قرب الدیار
و لکنها القرب قرب القلوب

٭٭٭

و در خبرست از مصطفی ، که روز قیامت بنده نومیذ مانده باشد از مفلسی کردار و مایهٔ خود اللّه تعالی ویرا گوید رهی من! فلان دانشمند در فلان محله شناختی؟ فلان عارف شناختی؟ و وی آنجا حاضر نباشد، گوید شناختم. گوید: کی رو تو را بوی بخشیدم پس که بشانخت نسبت می‌پیوندد، و سبب نجات می‌گردد، به مهردوستان وی و گرفتن سیرت ایشان و پی بردن باحسان بایشان اولیتر. وارپس درمانی و مقصرانی بدوستی طریقت و معاملات ایشان و بایستی ان رتا بایشان رساند، که مصطفی حکم کرد، در اندک پرسیدند از وی که مردی قومی را دوست دارد، اما بکردار ایشان نمی رسد. گفت: المرء مع من احب مرد با اوست که ویرا دارد القصه.

و بوالعباس عطا گوید: که اگر نتوانی که دست در دوستی او زنی، دست در دوستی دوستان او زن، کی دوستی دوستان اللّه، دوستی اللّه است عز و جل. و مصطفی گفته‌ است فرا عبداللّه مسعود: یابن مسعود! اتدری ای عری الاسلام اوثق؟ قال قلت: اللّه و رسوله اعلم. قال الولایة فی اللّه و الحبّ فیه و البغض فیة.

فضیل عیاض٭ گوید: کی اللّه تعالی گوید فردا فرارهی: یابن آدم! اما زهدک فی الدنیا فانما طلب الراحة لنفسک و اما انقطاعک الی، فانما طلبت العز لنفسک و لکن هل عادیت لی عدواً او و الیت لی ولیاً؟ و اللّه المستعان علیه التکلان

و شیخ الاسلام ما را گفت و وصیت کرد قدس اللّه روحه: کی از هر پیری سخن یاد گیریت و اگر نتوانید نام ایشان یاد دارید، تا از آن بهره یابید بیشتر نشان و برکت در کار آنست، کی سخنان مشایخ شنوی، خوش آید و بدل بایشان گرائی و انکار نیاری، و هر که از دوستان خود یکی باتو نماید، ار فرا نیاید و او بچشم تو حقیر آید، ترا ارزان بتر باشد هر گناه کی آن بتر باشد کی بکنی. یعنی کی آن از طریق محرومی و حجاب باشد. نعوذ باللّه من الخذلان.

و اگر در نظر غلط افتد، و وی نه آن باشد کی ترا بروی قبول افتاد، ترا زیان ندارد، کی قصد تو بآن راست بوده باشد.

اطلاعات

قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

الحمد اللّه حق حمده، والصلوة علی رسوله و صفیه من خلقه محمد و آله وسلم کثیراً.
هوش مصنوعی: سپاس خداوند را که شایسته سپاس است و درود بر پیامبرش، محمد، که بهترین مخلوق اوست و بر خاندان او نیز درود فراوان.
قال الشیخ الامام الاجل السید شیخ الاسلام و الشیوخ ناصر السنه زین العلماء امام الائمه ابواسمعیل عبداللّه بن ابی منصور محمد بن ابی معاد علی بن محمد بن احمد بن علی بن جعفر بن منصور بن ابی مت الانصاری قدس اللّه روحه و کرم وجهه
هوش مصنوعی: شیخ امام بزرگوار، سید شیخ الاسلام و از پیشوایان اهل سنت، ناصر دین و زینت دانشمندان، امام امامان، ابو اسماعیل عبدالله بن ابی منصور محمد بن ابی معاد علی بن محمد بن احمد بن علی بن جعفر بن منصور بن ابی مت الانصاری، رحمت خدا بر روح او و کرامت خدا بر چهره‌اش.
و مت الانصاری رحمه اللّه ابو منصور قدم هراة مع احنف بن قیس فی زمان عثمان بن عفان رضی اللّه عنه، و هو من اولاد ابی ایوب خالد بن زیاد الانصاری الخزرجی البخاری الازدی، صاحب رحل رسول اللّه و نزل رسول اللّه و نزل رسول اللّه فی بیته بالمدینة مهاجراً علیه حین قدمه و هومن اعداد اصحاب الصفة کرم اللّه وجوههم مات بالروم غازیا فدمن الی جدار القسطنطنیه رحمت اللّه.
هوش مصنوعی: متن درباره شخصی به نام مت الانصاری صحبت می‌کند که در زمان عثمان بن عفان با احنف بن قیس به هراة سفر کرد. او از نسل ابو ایوب، خالد بن زیاد انصاری خزرجی، است که پیامبر اسلام در خانه‌اش در مدینه سکنی گزید. مت الانصاری جزء افراد معروفی به نام اصحاب الصفه بود و در نهایت در هنگام جهاد در روم در نزدیکی دیوار قسطنطنیه درگذشت.
قال الشیخ شیخ الاسلام رضی اللّه عنه، قال بوالقاسم جنید بن محمد الصوفی رحمه اللّه: حکایت المشایخ جند من الجنود اللّه عز و جل، یعنی للقلوب از وی پرسیدند: که این حکایات چه منفعت کند مریدانرا؟ جواب داد که اللّه می‌گوید: عز ذکره: و کلا نقص علیک من انباء الرشل ما نثبت به فوادﻙ می‌گوید عز ذکره: که قصهاء پیغامبران و اخبار ایشان بر تو می‌خواهم و از احوال ایشان ترا آگاه می‌کنم، تا دل تو بآن ثابت باشد و قوت افزاید و چون بار و رنج بتو رسد، و بر تو زود آرد، از اخبار و احوال ایشان شنوی و در اندیشی، دانی که ایشان همان بارها و رنجها و اذیها بروی ایشان می‌رسید، در آن صبر می‌کردند و احتمال و توکل وثقه بروی کردند. بآن دل ترا عزم و ثبات و قوت افزاید، تا صبر توانی کردن و می‌گوید عز جلاله پیغامبر خویش را: فاصبر کما صبر اول العزم من الرسل و لاتکن کصاحب الحوت آلایه و القصة الی آخرها. و همچچنان شنودن پیران و احوال ایشان، دل مریدانرا تربیت باشد و قوت و عزم فزاید، و دران از اللّه تعالی ثبات یا بد بر بلا و امتحان او، و بر بلا و درویشی وناکامی قدم فشارد، تا عزم مردان یابد و دست در ولایت و رکن در واخ زند، و از آداب و سیرت ایشان ادب گیرد، و نیز تعریف مشایخ و دوستان او، و دوستی ایشان، ترا با ایشان نسبت او کند کی مصطفی می‌گوید : المرء مع من احب مرد فردا بازوست که امروز به مهر دل فازوست.
هوش مصنوعی: شیخ الاسلام می‌گوید که جنید بن محمد صوفی فرموده است: حکایات مشایخ از سپاهیان خداوند هستند و هدف آنها شکوفایی دل‌هاست. از او پرسیدند که این حکایت‌ها چه فایده‌ای برای مریدان دارند؟ او پاسخ داد که خداوند می‌فرماید: «و هر آنچه از اخبار پیامبران بر تو می‌خوانیم، برای تثبیت دل‌هایت است.» او می‌خواهد با نقل داستان‌ها و وقایع آنها، دل تو را محکم کند و قوت ببخشد. وقتی بر تو سختی و رنجی بیفتد، می‌توانی از اخبار این بزرگواران بهره‌مند شوی و دریابی که آنها نیز در برابر سختی‌ها و آزمایش‌ها چه صبوری کردند و توکل و اعتماد داشتند. این آگاهی به تو عزم و استقامت می‌دهد تا بتوانی صبر کنی. همچنین خداوند به پیامبرش می‌فرماید: «چنان‌که پیامبران اولوالعزم صبر کردند، تو نیز صبر کن.» شنیدن داستان‌ها و احوال مشایخ، دل مریدان را تربیت می‌کند و قوت و اراده آنها را افزایش می‌دهد تا در برابر بلا و فقر استقامت کنند و به سوی خداوند حرکت کنند. از آداب و سیرة آنها درس گیرند و به دوستی با آنها افتخار کنند، چراکه پیامبر می‌فرماید: «انسان با آن کسی است که دوستش دارد.»
واللّه تعالی می‌گوید در محکم کتاب خود: وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا و کمینه فایده از آن آنست که بداند که افعال و احوال و اقوال وی نه چون آن ایشانست، تا منی از کردار خود بردارد و تقصیر خود در جنب کردار ایشان به بیند، از عجب و ریا و استحسان بپرهیزد، از کردار خود ننگ آید، و چون افعال و اقوال و احوال ایشان و آداب و سیرت ایشان بیند و شنود، دوستی بر ایشان نهد، ازپس در ایشان رسد به صبحت و جهد وار، نه روز فاقت و مفلسی ویرا شفیع باشند، که دوستی نسبت آرد، چنانکه گفته‌اند: المودة احدی القرابتین و یقال: لا قرابة اقرب من المودة و لا بعد بعد من العداوة. و للقایل:
هوش مصنوعی: خداوند در کلامش می‌فرماید که کسانی که از او و پیامبرش اطاعت کنند، با افرادی قرار خواهند گرفت که خداوند بر آنها نعمت داده است، مانند پیامبران، صدیقین، شهیدان و صالحان. این آیه نشان می‌دهد که باید به افکار و رفتار خود آگاه باشیم و بدانیم که اعمال ما با اعمال آنها متفاوت است. این آگاهی ما را از عجب و ریا دور خواهد کرد و باعث خواهد شد که از کردار خود خجالت بکشیم. وقتی که آداب و رفتار آنها را می‌بینیم، باید به آنها محبت بورزیم و با جدیت به دنبال بهبود خود باشیم. این محبت و دوستی به ما کمک خواهد کرد تا در سختی‌ها شفیع ما شوند. محبت یکی از نزدیک‌ترین روابط است و هیچ چیزی به اندازه محبت نزدیک نیست و دشمنی نیز دورترین فاصله‌ها را ایجاد می‌کند.
القوم اخوان صدق بینهم نسب
من المودة لم یعدل به سبب
هوش مصنوعی: مردم برادران صداقت هستند و پیوندی از محبت میان آنها وجود دارد که هرگز به چیزی جز محبت تغییر نمی‌کند.
فاذا القرابة لا تقرب قاطعا
و اذا المودة اقرب الانساب
هوش مصنوعی: اگر خویشاوندی به نزدیک‌تر نشود، پس مهر و محبت، نسل‌ها را به هم نزدیک‌تر می‌کند.
اخوان صدق لو یفارق بینهم
فی المشرقین فانها یتألف
هوش مصنوعی: اگر دوستان صمیمی در دو نقطه جدا از هم قرار گیرند، باز هم با هم ارتباط برقرار می‌کنند و به هم نزدیک می‌شوند.
لعمرک ما القرب قرب الدیار
و لکنها القرب قرب القلوب
هوش مصنوعی: به خدا سوگند، نزدیک‌ترین چیز به انسان، نزدیک بودن به سرزمین‌ها نیست، بلکه نزدیکی واقعی در دل‌ها است.
و در خبرست از مصطفی ، که روز قیامت بنده نومیذ مانده باشد از مفلسی کردار و مایهٔ خود اللّه تعالی ویرا گوید رهی من! فلان دانشمند در فلان محله شناختی؟ فلان عارف شناختی؟ و وی آنجا حاضر نباشد، گوید شناختم. گوید: کی رو تو را بوی بخشیدم پس که بشانخت نسبت می‌پیوندد، و سبب نجات می‌گردد، به مهردوستان وی و گرفتن سیرت ایشان و پی بردن باحسان بایشان اولیتر. وارپس درمانی و مقصرانی بدوستی طریقت و معاملات ایشان و بایستی ان رتا بایشان رساند، که مصطفی حکم کرد، در اندک پرسیدند از وی که مردی قومی را دوست دارد، اما بکردار ایشان نمی رسد. گفت: المرء مع من احب مرد با اوست که ویرا دارد القصه.
هوش مصنوعی: روزی از روز قیامت، در حالتی که بنده‌ای از روی عدم امید و نداشتن اعمال نیکو در برابر خداوند قرار دارد، خداوند از او می‌پرسد که آیا فلان دانشمند یا فلان عارف را در فلان محل می‌شناسی؟ اگر آن افراد حاضر نباشند، بنده خواهد گفت که آن‌ها را می‌شناسم. خداوند به او خواهد گفت: چگونه می‌توانی به آن‌ها نسبت دهی، در حالی که در اخلاق و اعمالشان قرار نمی‌گیری؟ اینکه باید سعی کنیم در سیرت و رفتار خوب کسانی که دوست داریم، تأمل کنیم و با نیکی به آن‌ها نزدیک شویم. همچنین درباره محبت به افرادی که با اخلاق و رفتار خوبشان از ما دورند، حکایتی نقل شده که می‌گوید: فردی که کسی را دوست دارد، در حقیقت با او خواهد بود.
و بوالعباس عطا گوید: که اگر نتوانی که دست در دوستی او زنی، دست در دوستی دوستان او زن، کی دوستی دوستان اللّه، دوستی اللّه است عز و جل. و مصطفی گفته‌ است فرا عبداللّه مسعود: یابن مسعود! اتدری ای عری الاسلام اوثق؟ قال قلت: اللّه و رسوله اعلم. قال الولایة فی اللّه و الحبّ فیه و البغض فیة.
هوش مصنوعی: بوالعباس عطا می‌گوید: اگر نمی‌توانی به دوستی با خدا نزدیک شوی، تلاش کن با دوستان او دوست شوی، چون دوستی با دوستان خدا در واقع دوستی با خود خداست. همچنین پیامبر به عبدالله مسعود فرمود: «ای پسر مسعود! آیا می‌دانی چه چیزی در دین اسلام محکم‌تر است؟» او پاسخ داد: «خدا و رسولش بهتر می‌دانند.» پیامبر ادامه داد: «ولایت در خدا، محبت در او و دشمنی با او.»
فضیل عیاض٭ گوید: کی اللّه تعالی گوید فردا فرارهی: یابن آدم! اما زهدک فی الدنیا فانما طلب الراحة لنفسک و اما انقطاعک الی، فانما طلبت العز لنفسک و لکن هل عادیت لی عدواً او و الیت لی ولیاً؟ و اللّه المستعان علیه التکلان
هوش مصنوعی: فضیل عیاض می‌گوید: خداوند در روز قیامت به انسان خواهد گفت: ای پسر آدم! اگر در دنیا زهد ورزیدی، در واقع برای آرامش خودت این کار را کردی و اگر به من متصل شده‌ای، هدف تو کسب عزت برای خودت بوده است. اما آیا من را دشمنی قرار داده‌ای یا برای خودت ولائی انتخاب کرده‌ای؟ و خداوند یاری‌دهنده است و به او تکیه کن.
و شیخ الاسلام ما را گفت و وصیت کرد قدس اللّه روحه: کی از هر پیری سخن یاد گیریت و اگر نتوانید نام ایشان یاد دارید، تا از آن بهره یابید بیشتر نشان و برکت در کار آنست، کی سخنان مشایخ شنوی، خوش آید و بدل بایشان گرائی و انکار نیاری، و هر که از دوستان خود یکی باتو نماید، ار فرا نیاید و او بچشم تو حقیر آید، ترا ارزان بتر باشد هر گناه کی آن بتر باشد کی بکنی. یعنی کی آن از طریق محرومی و حجاب باشد. نعوذ باللّه من الخذلان.
هوش مصنوعی: شیخ الاسلام به ما گفت و وصیت کرد که از هر پیر و تجربه‌دار سخن بیاموزید و اگر نتوانستید نام آنها را به خاطر بسپارید، این خود باعث بهره‌مندی بیشتر شما خواهد بود. از این رو، شنیدن سخنان مشایخ خوب است و باید به آنها توجه کرد و نباید از آنها رو گرداند. اگر دوستی از شما درخواست کند و نتوانید او را یاری کنید، حتی اگر به نظر شما کوچک و بی‌اهمیت باشد، گناه بزرگ‌تری به شمار می‌آید. این بدان معناست که این رفتار ناشی از غفلت و حجاب است. از خداوند می‌خواهیم که ما را در این مسیر یاری کند.
و اگر در نظر غلط افتد، و وی نه آن باشد کی ترا بروی قبول افتاد، ترا زیان ندارد، کی قصد تو بآن راست بوده باشد.
هوش مصنوعی: اگر درک نادرستی پیش بیاید و کسی آنطور که تو انتظار داشتی قبولت نکند، برایت ضرری ندارد. زیرا نیت تو همیشه درست بوده است.