گنجور

شمارهٔ ۱۳۰ - در مدح سلطان سنجر

آمد بملک توران سنجر خدایگان
آن سایه خدای و سر هر خدایگان
با لشگری ز ذره فزون کش گمان بری
خورشید دیگر است ز سنجر خدایگان
خورشید برج برج خرامد بر آسمان
خورشید وار کشور کشور خدایگان
برداشت ظلمت ستم از نور عدل خویش
از جمله رعیت و لشکر خدایگان
مر خطه زمین را از اهل بغی و کفر
خالی کند به تیغ سراسر خدایگان
خورشید مغرب آمد سوی دیار شرق
سریست اینکه کشف شود بر خدایگان
تأویل این سخن بجز این نیست کامده است
از ملکت خراسان ایدر خدایگان
ملک هزار خسرو گردن کشیده را
بخشد به یک غلام مسخر خدایگان
روز مصاف همچو فریدون بود درست
با گرز گاو سار برین در خدایگان
هر تازیانه علم کاویان شود
در دست هر غلام چو اخگر خدایگان
تنها به جمله ای برباید دل و توان
از صد هزار خصم دلاور خدایگان
بر خصم دین و ملک همیشه مظفر است
زانسان که بر غزال غضنفر خدایگان
در ملک اوست قنوت دین لاجرم بود
بر خصم دین و ملک مظفر خدایگان
هر گه که بنده و پدر و جد خویشتن
فغفور دیده باشد و قیصر خدایگان
وز نام خود ندیده بود در همه جهان
خالی نگین و سکه و منبر خدایگان
وز خاندان سلطان محمود بت شکن
در پیش بخت بیند چاکر خدایگان
نبود روا که ملکت فرزند خویش را
ماند به کافران محقر خدایگان
آمد به عزم غزو و بفرمود تا زدند
روی سرای پرده به کافر خدایگان
بهر صلاح دین و قرار و ثبات ملک
بر عزم ثابت است و مقرر خدایگان
گنج سلاح و گوهر بگشا و غزوگاه
آراست چون سپهر به اختر خدایگان
نایش نه دیر دست بکافر کشی برد
با بندگان صف کش صفدر خدایگان
دین محمدی را در آخر الزمان
قوت دهد چو ز اول حیدر خدایگان
مر دشمنان دینرا ز انبوهی غلام
اندر کشد چو صید به ژاغر خدایگان
وز آبروی بدگهران کم کند به قهر
از آبروی گوهر خنجر خدایگان
وان لشکر مقدم یأجوج را به تیغ
باز افکند به سد سکندر خدایگان
ویدون گمان برد که زما در رکاب خود
دجال را بیفکند از خر خدایگان
بر دین مصطفی بنشیند به تخت ملک
همزانوی مسیح پیمبر خدایگان
خوانم خدایگان را صاحب قران چو نیست
اندر جهان بجز وی دیگر خدایگان
چونانکه نیست جز وی امروز پادشاه
جز وی مباد تا گه محشر خدایگان
تا زینت ملوک بود ز افسر و نگین
باد از نگین مزین و ز افسر خدایگان
با افسر فریدون با دو نگین جسم
کاین هر دو راست لایق و در خور خدایگان
از عمر نوح تا بدرازی مثل زنند
بادا بسان نوح پیمبر خدایگان
بنهاد تا بتاج گراید سر ملوک
تاج خدایگانی از سر خدایگان

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آمد بملک توران سنجر خدایگان
آن سایه خدای و سر هر خدایگان
هوش مصنوعی: سنجر، پادشاه توران، به عنوان یک سایه خدا و برتر از دیگر خدایان، به حکومت خود وارد شد.
با لشگری ز ذره فزون کش گمان بری
خورشید دیگر است ز سنجر خدایگان
هوش مصنوعی: اگر با ارتشی متشکل از ذرات نور به نبرد برگردی، نباید گمان کنی که خورشید دیگری به جز سنجر، بزرگ‌ترین فرمانروای عالم وجود دارد.
خورشید برج برج خرامد بر آسمان
خورشید وار کشور کشور خدایگان
هوش مصنوعی: خورشید با عزت و زیبایی در آسمان می‌درخشد و مانند یک پادشاه بر سرزمین‌ها سلطنت می‌کند.
برداشت ظلمت ستم از نور عدل خویش
از جمله رعیت و لشکر خدایگان
هوش مصنوعی: در اینجا به موضوع استبداد و عدالت اشاره می‌شود. به این معنا که ظلم و ستم ناشی از تاریکی، می‌تواند با روشنی عدالت و انصاف برطرف شود. در این راستا، افراد تحت سلطه و سربازان نیز باید در دامان ظلمت نمانند بلکه به نور عدل راه یابند.
مر خطه زمین را از اهل بغی و کفر
خالی کند به تیغ سراسر خدایگان
هوش مصنوعی: زمین را از کسانی که به ستم و کفر متوسل می‌شوند، پاک کند با قدرت و اراده خدایان.
خورشید مغرب آمد سوی دیار شرق
سریست اینکه کشف شود بر خدایگان
هوش مصنوعی: خورشید که در مغرب غروب می‌کند، اکنون به سوی سرزمین شرق می‌آید. این نشانه‌ای است برای اینکه حقیقتی بر بزرگان و پروردگان روشن شود.
تأویل این سخن بجز این نیست کامده است
از ملکت خراسان ایدر خدایگان
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که جز این نمی‌توان فهمید که کسی از سرزمین خراسان به اینجا آمده و در این مکان حضور دارد.
ملک هزار خسرو گردن کشیده را
بخشد به یک غلام مسخر خدایگان
هوش مصنوعی: پادشاهی که هزاران خسرو قدرتمند دارد، می‌تواند به یک بنده بی‌ارزش و ناتوان، قدرت و نعمت ببخشد.
روز مصاف همچو فریدون بود درست
با گرز گاو سار برین در خدایگان
هوش مصنوعی: در روز نبرد، مانند فریدون که با نیروی خود بر دشمنان غلبه کرد، بی‌هیچ تردیدی با سلاحی محکم به مبارزه پرداخت.
هر تازیانه علم کاویان شود
در دست هر غلام چو اخگر خدایگان
هوش مصنوعی: هر چوب یا وسایل که استفاده می‌شود، می‌تواند به دست هر خدمتکار یا غلام تبدیل شود و قدرت و تاثیری چون آتش خدایان داشته باشد.
تنها به جمله ای برباید دل و توان
از صد هزار خصم دلاور خدایگان
هوش مصنوعی: فقط با یک کلمه می‌توان دل و اراده را از صد هزار دشمن شجاع و قوی گرفت.
بر خصم دین و ملک همیشه مظفر است
زانسان که بر غزال غضنفر خدایگان
هوش مصنوعی: کسی که بر دشمنان دین و میهن همیشه پیروز است، همان انسانی است که بر شیر غضنفر(شیر درنده) تسلط دارد.
در ملک اوست قنوت دین لاجرم بود
بر خصم دین و ملک مظفر خدایگان
هوش مصنوعی: در سرزمین او تابعیت دین جهان را در نظر بگیر، بنابراین شکست دشمنان دین و سلطنت، حتمی و قطعی است.
هر گه که بنده و پدر و جد خویشتن
فغفور دیده باشد و قیصر خدایگان
هوش مصنوعی: هر بار که فرد یا خانواده‌اش خود را در مقام رهبری و قدرت احساس کنند و مانند فرمانروایان بزرگ جلوه کنند، این احساس خودبزرگ‌بینی و فخر در وجودشان به‌وجود می‌آید.
وز نام خود ندیده بود در همه جهان
خالی نگین و سکه و منبر خدایگان
هوش مصنوعی: در دنیا هیچ چیز گویی وجود نداشت که نمایانگر نام او باشد، نه انگشتری، نه سکه‌ای و نه منبری برای بزرگانی.
وز خاندان سلطان محمود بت شکن
در پیش بخت بیند چاکر خدایگان
هوش مصنوعی: از خانواده سلطان محمود، بت‌شکن، در برابر سرنوشت، نوکر خداوندان را می‌بیند.
نبود روا که ملکت فرزند خویش را
ماند به کافران محقر خدایگان
هوش مصنوعی: نتیجه‌ای که می‌توان گرفت این است که عدم شایستگی و نادرستی در واگذاری املاک و دارایی‌ها به افرادی که به خدا ایمان ندارند، موضوعی غیرقابل قبول است. به عبارت دیگر، نباید ثروت و اختیار فرزندان به کسانی سپرده شود که از ایمان و ارزش‌های واقعی دور هستند.
آمد به عزم غزو و بفرمود تا زدند
روی سرای پرده به کافر خدایگان
هوش مصنوعی: یک لشکر به هدف جنگ به سوی دیاری راهی شد و دستور دادند که پرده را از روی خانه‌های بت‌پرستان کنار بزنند.
بهر صلاح دین و قرار و ثبات ملک
بر عزم ثابت است و مقرر خدایگان
هوش مصنوعی: برای حفظ دین و استحکام و ثبات کشور، بر عزم و اراده‌ای ثابت و محکم تکیه شده است که از سوی خداوند تعیین شده است.
گنج سلاح و گوهر بگشا و غزوگاه
آراست چون سپهر به اختر خدایگان
هوش مصنوعی: گنج و سلاح و جواهر را آماده کن و میدان نبرد را مانند آسمان با ستاره‌های الهی زینت بده.
نایش نه دیر دست بکافر کشی برد
با بندگان صف کش صفدر خدایگان
هوش مصنوعی: او به سرعت دست به کار می‌شود و به عنوان یک حاکم، با بندگانش صفی منظم ایجاد می‌کند.
دین محمدی را در آخر الزمان
قوت دهد چو ز اول حیدر خدایگان
هوش مصنوعی: در روزگاری که به پایان نزدیک می‌شود، دین پیامبر محمد (ص) از حمایت و قدرت می‌گیرد، همان‌طور که در آغاز اسلام، حیدر (علی) برای آن بزرگوار و دینش پشتوانه‌ای محسوب می‌شد.
مر دشمنان دینرا ز انبوهی غلام
اندر کشد چو صید به ژاغر خدایگان
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره می‌شود که کسی توانسته است با قدرت و تسلط، دشمنان دین را به راحتی و با سرعت از بین ببرد، مانند شکار کردن یک جانور در دام. این تصویر نشان‌دهنده‌ی قاطعیت و قدرتی است که در برابر دشمنان وجود دارد.
وز آبروی بدگهران کم کند به قهر
از آبروی گوهر خنجر خدایگان
هوش مصنوعی: کسی که به خاطر ننگ و عیبی که در نسل‌ها وجود دارد، با خشم و قهر می‌تواند آبروی افراد با ارزش و نیکوکار را زیر سؤال ببرد.
وان لشکر مقدم یأجوج را به تیغ
باز افکند به سد سکندر خدایگان
هوش مصنوعی: لشکر پیشین یأجوج را به وسیله شمشیر به سد سکندر، که یکی از کارهای بزرگ خداوند است، شکست داد.
ویدون گمان برد که زما در رکاب خود
دجال را بیفکند از خر خدایگان
هوش مصنوعی: او گمان می‌کرد که از همراهی خود می‌تواند دجال را به زیر آورد و از عرش خدا به زمین افکند.
بر دین مصطفی بنشیند به تخت ملک
همزانوی مسیح پیمبر خدایگان
هوش مصنوعی: کسی که از دین پیامبر مصطفی پیروی کند، به مانند مسیح نبی در مقام و قدرت قرار می‌گیرد و برتری و سلطنت او به اوج می‌رسد.
خوانم خدایگان را صاحب قران چو نیست
اندر جهان بجز وی دیگر خدایگان
هوش مصنوعی: خدا را می‌خوانم، آن کسی که قرآن را دارد، چون در جهان هیچ خدای دیگری جز او وجود ندارد.
چونانکه نیست جز وی امروز پادشاه
جز وی مباد تا گه محشر خدایگان
هوش مصنوعی: امروز جز او هیچ پادشاهی وجود ندارد و تا زمان برپایی قیامت نیز هیچ کس دیگری نخواهد بود.
تا زینت ملوک بود ز افسر و نگین
باد از نگین مزین و ز افسر خدایگان
هوش مصنوعی: تا زمانی که زیور و زینت پادشاهان به خاطر تاج و نگین آنها وجود دارد، باد، از زیبایی نگین و تاج پادشاهان خواهد وزید.
با افسر فریدون با دو نگین جسم
کاین هر دو راست لایق و در خور خدایگان
هوش مصنوعی: این جمله به معنای تأکید بر ارزش و شایستگی دو چیز است که به وضوح مناسب و لیاقت‌دار برای مقام یا اهریمن عالی‌رتبه‌ای مانند خداوند هستند. در واقع، اشاره به این دارد که این دو نگین، مانند افسر فریدون، از لحاظ اهمیت و ویژگی‌ها، شایسته توجه و احترام هستند.
از عمر نوح تا بدرازی مثل زنند
بادا بسان نوح پیمبر خدایگان
هوش مصنوعی: از شروع دوران طولانی مثل عمر نوح تا به حال، زندگی‌ و حوادث گوناگونی وجود دارد که به اندازه‌ای عمیق و مهم هستند. مانند حضرت نوح که پیامبری بزرگ بود و زندگی‌اش مملو از چالش‌ها و نشان‌دهنده روحیه‌ای استوار و باور قوی به خداوند.
بنهاد تا بتاج گراید سر ملوک
تاج خدایگانی از سر خدایگان
هوش مصنوعی: شاهان را تاجی نهاده شده که به خاطر عظمت و مقام پادشاهی خداوندی آنهاست و این تاج نشان‌دهنده‌ی مقام و موقعیتی است که برای پادشاهان در نظر گرفته شده است.