سوزنی سمرقندیشمارهٔ ۱۲۸ - در مدح محمد بن علی
مقدم آمد سال عرب ز سال عجم
به کام روز به مقدار هفده هجده قدم
مه محرم عالم فروز با زینت
فلک ظل همای بهار در عالم
رسیدن سر سال عرب بدین موسم
فزود زینت روی زمین ز سبزه و نم
زمین ز سبزه و نم چون زمردین لوحی است
نثار کرده بران روی لوح در و درم
چو نوبت سر سال عجم رسد برسد
ز شاخسار سر اندر سر و هم اندر هم
سپاه برگ و گل و رنگ رنگ گوناگون
ز باد مشگین بر همزنان علم بعلم
شود به بستان دستانزن و سرود سرای
به عشق بر گل خوشبوی بلبل خوشدم
چه شد زنم زدن ابرهای فاخته گون
درخت باغ چو طاوس جلوه گر خرم
ز خرمی بسوی باغ دل گرای شود
وجیه دین عرب قبله وجوه عجم
سپهر مجد و معالی محمد بن علی
جهان جود و مکارم عزیز مصر کرم
جمال و مفخر احرار ماوراء النهر
پناه عام دل و پشت پهلوان و حشم
بزرگواری آزاده ای که خرد و بزرگ
کشیده اند بخود بر ز بندگیش رقم
بامر تیغ زبان و اشارت قلمش
شده مسخر او اهل تیغ و اهل قلم
چو دست را بقلم برد و عدل نامه نوشت
قلم شود بسر تیغ داد دست ستم
ز رأی روشن و تدبیر ملک پرور اوست
که راد کیشان بیشند و ظلم کوشان کم
کفش با بر درم ماند و سخا بمطر
وزان مطر شده بستان مکرمت خرم
کف جواد ورا چون کنم با بر صفت
که ابر نم ندهد تا با بر ندهد یم
کف جوادش تا آمد از عدم بوجود
ز جود او شده بخل از وجود خود بعدم
هر آنچه گفت همه گفت اوست مستسحن
هر آنچه کرد همه کرد اوست مستحکم
ایا بحکم حق از بهر کامرانی تو
بخدمت تو کمر بسته آسمان محکم
بلی سزد که کند خدمت آسمان بلند
ترا که هستی چون آسمان بلند همم
گر آسمانرا پرسد زمین که هست چنین
زمین صدا شنود ز آسمان بلی و نعم
بلی که نیست عدو را ز تو خلاص بلا
نعم که هست ولی را چو تو ولی نعم
همیشه تا که بود در جهان مفارقتی
میان شدت و ناز و میان شادی و غم
تو شاد بادی و پیوسته دشمنت غمگین
ترا نشاط رفیق و ورا ندیم ندم
بقات بادا چندانکه عاجز آید ازان
مهندسی که بداند شمار جذر اصم
شمارهٔ ۱۲۷ - در مدح وزیر: صاحب عالم عادل ملک اهل قلمشمارهٔ ۱۲۹ - در مدح سیدالاجل رضا: ماه صیام کرد بنیک اختری سلام
اطلاعات
وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
مقدم آمد سال عرب ز سال عجم
به کام روز به مقدار هفده هجده قدم
هوش مصنوعی: سال عرب بر سال عجم پیشی گرفته و روزها به اندازه‌ی هفده یا هجده قدم به جلو رفته‌اند.
مه محرم عالم فروز با زینت
فلک ظل همای بهار در عالم
هوش مصنوعی: ماهن روشن و دل‌نواز، جلوه‌گر در آسمان است و به‌عنوان سایه‌بان بهار، زیبایی را در جهان منتشر می‌کند.
رسیدن سر سال عرب بدین موسم
فزود زینت روی زمین ز سبزه و نم
هوش مصنوعی: در زمان سال نو عربی، زمین با زیبایی‌های طبیعی مانند سبزه و رطوبت بهاری زینت می‌شود.
زمین ز سبزه و نم چون زمردین لوحی است
نثار کرده بران روی لوح در و درم
هوش مصنوعی: زمین به خاطر سبزه و رطوبت، مانند لوحی زینتی و باارزش است که بر روی آن زیبایی‌های طبیعی و نعمت‌ها قرار گرفته است.
چو نوبت سر سال عجم رسد برسد
ز شاخسار سر اندر سر و هم اندر هم
هوش مصنوعی: وقتی که زمان آغاز سال نو برای مردم عجم (ایرانیان) فرا برسد، از شاخه‌های درختان، سرهای مختلف به یکدیگر می‌رسد و در هم می‌آمیزد.
سپاه برگ و گل و رنگ رنگ گوناگون
ز باد مشگین بر همزنان علم بعلم
هوش مصنوعی: سپاه طبیعت با برگ‌ها و گل‌ها و رنگ‌های مختلف، به همراه نسیم خوشبو، تماشاچیان را به شادی و نشاط دعوت می‌کند و علم را به علم دیگر متصل می‌سازد.
شود به بستان دستانزن و سرود سرای
به عشق بر گل خوشبوی بلبل خوشدم
هوش مصنوعی: در باغ، نوازندگان و سرایندگان به عشق و محبت بر روی گل‌های معطر می‌خوانند و می‌رقصند، در حالی که بلبل خوش‌آواز هم نغمه‌سرایی می‌کند.
چه شد زنم زدن ابرهای فاخته گون
درخت باغ چو طاوس جلوه گر خرم
هوش مصنوعی: چرا ابرهای زیبای مانند فاخته را به درخت باغ می‌زنم؟ مانند طاووس، باغ در حال زیبایی و سرسبزی است.
ز خرمی بسوی باغ دل گرای شود
وجیه دین عرب قبله وجوه عجم
هوش مصنوعی: از شادی و سرزندگی به سمت باغ دل متمایل می‌شود، فردی با شخصیت و محترم که مانند قبله‌ای برای صورت‌ها و چهره‌ها است.
سپهر مجد و معالی محمد بن علی
جهان جود و مکارم عزیز مصر کرم
هوش مصنوعی: آسمان بزرگ و افتخارات محمد بن علی، نمایانگر بخشندگی و فضایل عالی مردی از مصر است که سخاوت و کرامت را به اوج رسانده است.
جمال و مفخر احرار ماوراء النهر
پناه عام دل و پشت پهلوان و حشم
هوش مصنوعی: زیبایی و افتخار آزادگان ماوراء النهر، پناهگاهی برای دل‌های عمومی و پشتیبانی برای قهرمانان و خدمتکاران است.
بزرگواری آزاده ای که خرد و بزرگ
کشیده اند بخود بر ز بندگیش رقم
هوش مصنوعی: بزرگ‌منشی و آزادگی فردی که به واسطه‌ی عقل و عظمت خود، از بندگی و وابستگی رهایی یافته است، نشانی از ارجمندی اوست.
بامر تیغ زبان و اشارت قلمش
شده مسخر او اهل تیغ و اهل قلم
هوش مصنوعی: زن و مردی که با زبان تند و اشاره‌های نازک خود، دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهند، به راحتی بر اهل شمشیر و اهل دانش سلطه پیدا کرده‌اند.
چو دست را بقلم برد و عدل نامه نوشت
قلم شود بسر تیغ داد دست ستم
هوش مصنوعی: زمانی که دست قلم را به حرکت درآورد و نامه‌ای با عدالت نوشت، آن قلم به مانند تیغی شد که دست ستم را مجازات می‌کند.
ز رأی روشن و تدبیر ملک پرور اوست
که راد کیشان بیشند و ظلم کوشان کم
هوش مصنوعی: با تدبیر و عقل روشنی که در این فرد وجود دارد، سبب می‌شود که افراد صلاح‌طلب بیشتر شوند و تعداد ظلم‌طلبان کاهش یابند.
کفش با بر درم ماند و سخا بمطر
وزان مطر شده بستان مکرمت خرم
هوش مصنوعی: کفش‌هایم در دروازه‌ام باقی مانده‌اند و بخشندگی با باران آمد. اکنون باغ کرامت من به سبب این باران سرسبز و شاداب شده است.
کف جواد ورا چون کنم با بر صفت
که ابر نم ندهد تا با بر ندهد یم
هوش مصنوعی: نگرانم چگونه با او رفتار کنم، زیرا همان‌طور که ابر باران نمی‌بارد، او نیز به من توجهی نشان نمی‌دهد.
کف جوادش تا آمد از عدم بوجود
ز جود او شده بخل از وجود خود بعدم
هوش مصنوعی: زمانی که اسب او از هیچ به وجود آمد، از بخشندگی او به وجود آمد، اما موجودیت او باعث شد که بخل و کم‌لطفی از وجودش به عدم برگردد.
هر آنچه گفت همه گفت اوست مستسحن
هر آنچه کرد همه کرد اوست مستحکم
هوش مصنوعی: هر چه که گفت، فقط اوست که می‌گوید و هر چه که انجام داد، تنها اوست که استوار و محکم می‌کند.
ایا بحکم حق از بهر کامرانی تو
بخدمت تو کمر بسته آسمان محکم
هوش مصنوعی: آیا به خاطر بهره‌مندی تو، آسمان با قدرت و استحکام خود، آماده خدمت به تو است؟
بلی سزد که کند خدمت آسمان بلند
ترا که هستی چون آسمان بلند همم
هوش مصنوعی: بله، شایسته است که آسمان بلند به تو خدمت کند، زیرا تو نیز مانند آسمان بلندی.
گر آسمانرا پرسد زمین که هست چنین
زمین صدا شنود ز آسمان بلی و نعم
هوش مصنوعی: اگر زمین از آسمان بپرسد که چه چیزی باعث این وضعیت شده است، آسمان پاسخ می‌دهد: بله و آری.
بلی که نیست عدو را ز تو خلاص بلا
نعم که هست ولی را چو تو ولی نعم
هوش مصنوعی: بله، دشمنان به راحتی از تو دور نمی‌شوند، زیرا تو خود نعمتی هستی که در کنار دیگر نعمت‌ها قرار داری.
همیشه تا که بود در جهان مفارقتی
میان شدت و ناز و میان شادی و غم
هوش مصنوعی: در تمام زمان‌ها و در دنیا همواره فاصله‌ای وجود دارد بین سختی و نازک‌دلی، و همچنین بین شادی و اندوه.
تو شاد بادی و پیوسته دشمنت غمگین
ترا نشاط رفیق و ورا ندیم ندم
هوش مصنوعی: تو همیشه شاد و خوشحالی و در مقابل دشمنانت غمگین هستند. خوشحالی تو همواره با توست و هیچگاه دوستانت را تنها نمی‌گذاری.
بقات بادا چندانکه عاجز آید ازان
مهندسی که بداند شمار جذر اصم
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که هرگز در زندگی تسلیم نشوید و تلاش کنید، حتی اگر مسائلی به نظر غیرقابل حل بیایند. اشاره دارد به این که باید همه چیز را با دقت و دانش بررسی کرد و در مواجهه با سختی‌ها و چالش‌ها، قدرت و توانایی خود را به کار بگیرید.