گنجور

شمارهٔ ۱۲۶ - در مدح نظام الدین

آمد از بستان دولت اهل حکمت را نسیم
کز قدوم خواجه نوشه دولت آباد قدیم
شه نظام الدین میران منعم ارباب فضل
در مقام صاحب عادل عمر نعم المقیم
چون سپهر از مهر و ماه و انجم آرایش گرفت
جای آن صدر کبیر از جاه این صدر کریم
شد بجنات النعیم آنصدر و ماند از وی سرای
تا شد از فر نظام الدین چو جنات نعیم
حکمت آرایان روشن رأی را عقل صحیح
جز بدین درگاه ننماید صراط مستقیم
هر کرا عقل صحیح است از امیران سخن
در نظام الدین میران مدح او ناید سقیم
خاصه در دولت سرائی کاندر او مدحت سرای
تنگ سیم اندوزد و بیرون شود با تنگ سیم
خاطر مدحت سرایان بحر دان سینه صدف
مدحت صدر نظام الدین در او در یتیم
شغل دیوان حق ز باطل فرق کلک تو کند
کلک ملک آرای چون فرق بشکافی دو نیم
قاف تا قاف از کفایت ذره خورشید را
در شمار آری و بنگاری بقاف و لام و میم
ار صیانت وز خیانت عاملان ملک را
جوف کلک تست پنهان خانه امید و بیم
بپیش کف راد تست از غایت جود و سخا
در شبه دینار  رگو اکسون کسا اطلس گلیم
در امان ایزدی از غرق و حرق روزگار
همچو در آتش خلیل و همچو در دریا کلیم
همچو خورشید از فلک روی زمین زرین کند
گر بیفتد سایه دست تو بر دست لئیم
بر وزیر و میر و مستوفی مدیحی نظم داد
سوزنی از خاطر دراک فیاض فهیم
چون وزیر و میر و مستوفی تو باشی کی بود
مدحت آرای وزیر و میر و مستوفی ذمیم

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آمد از بستان دولت اهل حکمت را نسیم
کز قدوم خواجه نوشه دولت آباد قدیم
هوش مصنوعی: نسیم خوشبختی و نعمت به کسانی که اهل حکمت هستند، از باغستانی وزیده است، نسیمی که به خاطر آمدن بزرگ‌مردی از گذشته‌های دور به ما رسیده است.
شه نظام الدین میران منعم ارباب فضل
در مقام صاحب عادل عمر نعم المقیم
هوش مصنوعی: به به، شه نظام الدین شخصی است که در زندگی‌اش از نعمت‌های بسیار برخوردار شده و به خاطر فضل و دانشش مورد احترام و توجه قرار دارد. او در جایگاه یک فرد عادل و نیکوکار، عمرش را به خوبی سپری کرده و همواره در مقام یک الگو و مسئولیت‌پذیر باقی مانده است.
چون سپهر از مهر و ماه و انجم آرایش گرفت
جای آن صدر کبیر از جاه این صدر کریم
هوش مصنوعی: زمانی که آسمان با خورشید و ماه و ستاره‌ها تزئین می‌شود، دیگر جایی برای جایگاه بزرگ و با عظمت نیست؛ چرا که این مقام به صدری بخشنده و با شخصیت اختصاص دارد.
شد بجنات النعیم آنصدر و ماند از وی سرای
تا شد از فر نظام الدین چو جنات نعیم
هوش مصنوعی: به باغ‌های نعمت رسید، اما خانه‌ای که از آن بر جای ماند، به اندازه باغ‌های بهشت زیبا بود، چون از فر نظام‌الدین، به مانند باغ‌های نعمت بود.
حکمت آرایان روشن رأی را عقل صحیح
جز بدین درگاه ننماید صراط مستقیم
هوش مصنوعی: افراد حکیم و دارای فکر روشن، فقط از طریق عقل درست و سنجیده می‌توانند راه راست را بشناسند و به درک عمیق‌تری دست یابند.
هر کرا عقل صحیح است از امیران سخن
در نظام الدین میران مدح او ناید سقیم
هوش مصنوعی: هر کسی که عقل سالم و درست داشته باشد، از سخنان امیران در نظام الدین میران بهره‌ای نمی‌برد و نمی‌تواند مدح او را بگوید.
خاصه در دولت سرائی کاندر او مدحت سرای
تنگ سیم اندوزد و بیرون شود با تنگ سیم
هوش مصنوعی: به ویژه در دنیای پر زرق و برق و قدرت که در آن، ستایش و تمجید به سختی انجام می‌شود و افراد با طمع و حرص به دنبال ثروت هستند و در نهایت با همان ثروت محدودشده از آنجا خارج می‌شوند.
خاطر مدحت سرایان بحر دان سینه صدف
مدحت صدر نظام الدین در او در یتیم
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف کسی می‌پردازد که شایستگی و مقام بلندی دارد، به گونه‌ای که دیگران به ستایش و وصف او مشغول‌اند. بدین معنا که این فرد مانند دریای عمیق و وسیع است که درونش گوهرهای باارزشی نهفته‌اند. همچنین، می‌توان استنباط کرد که این شخص در زندگی و شخصیت خود، نماد و الگوی دیگری برای دیگران به شمار می‌رود.
شغل دیوان حق ز باطل فرق کلک تو کند
کلک ملک آرای چون فرق بشکافی دو نیم
هوش مصنوعی: هنر و دست‌ساخت تو می‌تواند حق را از باطل تمییز دهد. وقتی که بتوانی حقیقت را به دقت بررسی کنی، به وضوح می‌توانی تفاوت‌های ماهوی را درک کنی.
قاف تا قاف از کفایت ذره خورشید را
در شمار آری و بنگاری بقاف و لام و میم
هوش مصنوعی: در این بیت به عظمت و اهمیت نور خورشید اشاره شده است. می‌گوید که اگر از قاف تا قاف فاصله را در نظر بگیری، می‌توان خورشید را به اندازه یک ذره حساب کرد و با دقت به حروف قاف، لام و میم نگاه کردی. این بیان نمادین به ما یادآوری می‌کند که اندازه‌گیری و ارزیابی امور بزرگ می‌تواند به وسیله دقت در جزئیات انجام شود.
ار صیانت وز خیانت عاملان ملک را
جوف کلک تست پنهان خانه امید و بیم
هوش مصنوعی: اگر محافظت و نگهداری از ملک و مملکت به‌دست خیانت‌کاران باشد، باید بدانیم که این موضوع تأثیر مستقیمی بر آینده و سرنوشت ما دارد؛ زیرا در دل این وضعیت، امید و ترس به‌طور همزمان وجود دارد.
بپیش کف راد تست از غایت جود و سخا
در شبه دینار  رگو اکسون کسا اطلس گلیم
هوش مصنوعی: به وجود تو قسم می‌خورم که از بس دست و دلت سخاوت دارد، حتی در شب معجزه‌گری مثل دینار، روحی از زیبایی و ثروت را بر تن گلیم انداخته‌ای.
در امان ایزدی از غرق و حرق روزگار
همچو در آتش خلیل و همچو در دریا کلیم
هوش مصنوعی: انسان در پناه خداوند از خطرات و بلایای دنیا محفوظ می‌ماند، همان‌گونه که حضرت ابراهیم در آتش نجات یافت و حضرت موسی در دریا سالم ماند.
همچو خورشید از فلک روی زمین زرین کند
گر بیفتد سایه دست تو بر دست لئیم
هوش مصنوعی: اگر سایه دست تو بر دستان شخصی پست بیفتد، او نیز مانند خورشید بر زمین می‌درخشد و باارزش می‌شود.
بر وزیر و میر و مستوفی مدیحی نظم داد
سوزنی از خاطر دراک فیاض فهیم
هوش مصنوعی: سوزنی برای وزیر، میر و مستوفی ستایش و شعر سرود، که بر اثر ذهن و درک بالای او شکل گرفته است.
چون وزیر و میر و مستوفی تو باشی کی بود
مدحت آرای وزیر و میر و مستوفی ذمیم
هوش مصنوعی: اگر تو خود به مقام وزیر و میر و مستوفی دست یابی، چه نیازی به ستایش و تعریف دیگران از این مقام‌ها باقی می‌ماند؟

حاشیه ها

1404/07/30 21:09
افشین آگاه

با درود در مصراع " در شبه دینار رگو اکسون کسا اطلس گلیم " رگو افتاده است منبع لغتنامه دهخدا ذیل واژه رگو شاهد از سوزنی. نسخه مرحوم ناصرالدین شاه حسینی نیاز به تصحیح کاستیها داشته است. جایگزین می کنم.  متشکرم