گنجور

بخش ۳۷ - در حسب حال و ختم کتاب گوید

سخن در سینه زین بسیار دارم
نمی‌گویم که عمری کار دارم
چو در کار است با گفتار کردار
پی کردار گَرد و ترک گفت آر
نه گفتار است تنها جمله کارم
که از کردار دارم هرچه دارم
برای غیر این گفتار بوده است
وگرنه کار من کردار بوده است
بگویم چیست کارم ترک دنیا
بگویم چیست بارم میل عقبی
گرفتم ترک دنیا کارم این بود
ببستم بار عقبی بارم این بود
ز دنیا و ز عقبی گشتم آزاد
سر و کارم کنون با دوست افتاد
ازین پس کار من یکتاست با دوست
یکی باید دوئی آنجا نه نیکوست
بر این معنی سخن را ختم کردم
که ختم است این سخن بر من که مردم
چنان مردی که الحق مرد باشد
که از عقبی و دنیا فرد باشد
تو هم گر وارهی همدرد گردی
یقین دانم به معنی مرد گردی
اگر ار خلق بُرّی با خود آئی
ز خود بًرّی از آن پس با خدائی
برای دوست کم کن دشمنی را
به حق دوستی بفکن منی را
مجو از بهر نفس خود مرادش
که گردد از مراد افزون عنادش
ولی چون کم شود از دل مرادت
کند در نامرادی دوست شادت
مریدی هست میلش سوی دنیا
مریدی هست میلش سوی عقبی
ارادت بعد از این بر سوی حق کن
مریدی گر کنی بر این نسق کن
اگر مردی ز خود گردی تو بیزار
به مردی روی خود سوی خدا آر
چه می‌خواهی بری در معرفت گوی
خدا بین و خدا دان و خدا گوی

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: علی پی‌سپار

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

سخن در سینه زین بسیار دارم
نمی‌گویم که عمری کار دارم
هوش مصنوعی: درونم پر از حرف‌ها و احساسات است، اما سکوت می‌کنم چون مشغولیت‌های زیادی دارم و وقت بیان آن‌ها را ندارم.
چو در کار است با گفتار کردار
پی کردار گَرد و ترک گفت آر
هوش مصنوعی: وقتی که در عمل مشغول هستی، باید با رفتار خودت صحبت کنی و از حرف زدن بی‌عمل بپرهیزی.
نه گفتار است تنها جمله کارم
که از کردار دارم هرچه دارم
هوش مصنوعی: من فقط با گفتارم نمی‌توانم چیزی را نشان دهم؛ بلکه همه چیزهایی که دارم، نتیجه کردار و عمل من است.
برای غیر این گفتار بوده است
وگرنه کار من کردار بوده است
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که صحبت من فقط به خاطر دیگران بوده و اگر غیر از این بود، عمل من نشان‌دهنده‌ی حقیقتی دیگر بود.
بگویم چیست کارم ترک دنیا
بگویم چیست بارم میل عقبی
هوش مصنوعی: من به شما می‌گویم که کار من چیست: ترک دنیا و رها کردن آن. و می‌گویم که بار من چیست: تمایل به آخرت.
گرفتم ترک دنیا کارم این بود
ببستم بار عقبی بارم این بود
هوش مصنوعی: ترک دنیا کردم چون این هدفم بود و تمامی بار و مسئولیت‌هایم را برای آخرتم بر دوش گرفتم.
ز دنیا و ز عقبی گشتم آزاد
سر و کارم کنون با دوست افتاد
هوش مصنوعی: از دنیا و زندگی آخرت رها شده‌ام و هم‌اکنون فقط در پی دوستی‌ام.
ازین پس کار من یکتاست با دوست
یکی باید دوئی آنجا نه نیکوست
هوش مصنوعی: از این به بعد، کار من تنها با دوستم خواهد بود و در این رابطه باید به طور کامل با هم باشیم، زیرا وجود جدایی یا دوگانگی در اینجا مناسب نیست.
بر این معنی سخن را ختم کردم
که ختم است این سخن بر من که مردم
هوش مصنوعی: من اینجا صحبت را به پایان می‌رسانم، چون این حرف برای من تمام شده است که من هم به اتمام می‌رسم.
چنان مردی که الحق مرد باشد
که از عقبی و دنیا فرد باشد
هوش مصنوعی: مردی که به راستی مرد است، کسی است که در هر دو دنیا، هم از نظر معنوی و هم از نظر دنیوی، مستقل و منحصر به فرد باشد.
تو هم گر وارهی همدرد گردی
یقین دانم به معنی مرد گردی
هوش مصنوعی: اگر تو نیز از احساسات و دردهای دیگران آگاه شوی و همدل باشی، می‌دانم که به معنی واقعی انسانیت دست یافته‌ای.
اگر ار خلق بُرّی با خود آئی
ز خود بًرّی از آن پس با خدائی
هوش مصنوعی: اگر با خودت صداقت و درستی داشته باشی، از خودت بهتر و والاتر خواهی شد و از آن لحظه به بعد، با خداوند نیز نزدیک‌تر خواهی بود.
برای دوست کم کن دشمنی را
به حق دوستی بفکن منی را
هوش مصنوعی: به خاطر دوستی‌ات از دشمنی کم کن و به راستی عشق و محبت را در دل بگذار.
مجو از بهر نفس خود مرادش
که گردد از مراد افزون عنادش
هوش مصنوعی: برای خواسته‌های نفسانی خود به دنبال رضایت و هدف واقعی نباش، چرا که این خواسته‌ها تو را از هدف‌های عالی‌تر دور کرده و به دشمنی و مخالفت می‌کشاند.
ولی چون کم شود از دل مرادت
کند در نامرادی دوست شادت
هوش مصنوعی: وقتی در دل تو از آرزوها کم شود، این انتظار نامرادی به تو شادی می‌بخشد.
مریدی هست میلش سوی دنیا
مریدی هست میلش سوی عقبی
هوش مصنوعی: یک نفر به دنبال دنیا و لذت‌های آن است و فرد دیگری به سمت آخرت و معنویات می‌رود.
ارادت بعد از این بر سوی حق کن
مریدی گر کنی بر این نسق کن
هوش مصنوعی: پس از این، ارادت خود را به سوی حق معطوف کن و اگر می‌خواهی مرید باشی، بر همین مسیر عمل کن.
اگر مردی ز خود گردی تو بیزار
به مردی روی خود سوی خدا آر
هوش مصنوعی: اگر از رفتار و خوی خود خسته شده‌ای، به سمت خداوند روی کن و به او پناه بیاور.
چه می‌خواهی بری در معرفت گوی
خدا بین و خدا دان و خدا گوی
هوش مصنوعی: هرچه که می‌خواهی، در دمندگی و علم و معرفت، تنها به خداوند نگاه کن و او را بشناس و از او بگو.

حاشیه ها

1401/01/15 12:04
محسن جهان

تفسیر ابیات ۱۶ الی ۱۸:

می‌فرماید، انسان‌ها دو گروهند بعضی به دنبال هوی و هوسهای نفسانی این جهانی بوده و گروهی با ریاضت و تارک دنیا شدن به دنبال آخرت هسنند.

ولی توصیه این عارف ربانی اینست که بایست فقط طالب جلب رضایت ذات حضرت حق باشیم. و روش صحیح مریدی در همین مسیر است.

اگر خواهان رهایی از منیت ها و خودستایی هستی، سعی کن به او پناه برده و از وجود لایزال اقدسش کمک بطلبی.

1401/02/09 11:05
محسن جهان

تفسیر ابیات ۱۴ و ۱۵:

عارف عالیقدر می‌فرماید؛ هیچگاه از برای تمایلات نفسانی خود از خداوند خواسته‌هایت را طلب مکن که، در اینصورت ناخرسندی او را بهمراه خواهد داشت.

ولی چنانچه به هر میزان از امیال و هوسهای مادی خود کم کنی، به همان میزان ذات اقدسش از تو خشنود می‌گردد.