گنجور

۱۶- آیه ۱۲۰ تا ۱۲۹

مٰا کٰانَ لِأَهْلِ اَلْمَدِینَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ أَنْ یَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اَللّٰهِ وَ لاٰ یَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذٰلِکَ بِأَنَّهُمْ لاٰ یُصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لاٰ نَصَبٌ وَ لاٰ مَخْمَصَةٌ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ لاٰ یَطَؤُنَ مَوْطِئاً یَغِیظُ اَلْکُفّٰارَ وَ لاٰ یَنٰالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلاً إِلاّٰ کُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صٰالِحٌ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یُضِیعُ أَجْرَ اَلْمُحْسِنِینَ (۱۲۰) وَ لاٰ یُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِیرَةً وَ لاٰ کَبِیرَةً وَ لاٰ یَقْطَعُونَ وٰادِیاً إِلاّٰ کُتِبَ لَهُمْ لِیَجْزِیَهُمُ اَللّٰهُ أَحْسَنَ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲۱) وَ مٰا کٰانَ اَلْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لاٰ نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طٰائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی اَلدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (۱۲۲) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا قٰاتِلُوا اَلَّذِینَ یَلُونَکُمْ مِنَ اَلْکُفّٰارِ وَ لْیَجِدُوا فِیکُمْ غِلْظَةً وَ اِعْلَمُوا أَنَّ اَللّٰهَ مَعَ اَلْمُتَّقِینَ (۱۲۳) وَ إِذٰا مٰا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ أَیُّکُمْ زٰادَتْهُ هٰذِهِ إِیمٰاناً فَأَمَّا اَلَّذِینَ آمَنُوا فَزٰادَتْهُمْ إِیمٰاناً وَ هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ (۱۲۴) وَ أَمَّا اَلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزٰادَتْهُمْ‌ رِجْساً إِلَی رِجْسِهِمْ وَ مٰاتُوا وَ هُمْ کٰافِرُونَ (۱۲۵) أَ وَ لاٰ یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فِی کُلِّ عٰامٍ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لاٰ یَتُوبُونَ وَ لاٰ هُمْ یَذَّکَّرُونَ (۱۲۶) وَ إِذٰا مٰا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ نَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلیٰ بَعْضٍ هَلْ یَرٰاکُمْ مِنْ أَحَدٍ ثُمَّ اِنْصَرَفُوا صَرَفَ اَللّٰهُ قُلُوبَهُمْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاٰ یَفْقَهُونَ (۱۲۷) لَقَدْ جٰاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مٰا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ (۱۲۸) فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اَللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ اَلْعَرْشِ اَلْعَظِیمِ (۱۲۹)

نبود مر اهل مدینه را و کسی که پیرامون آنها باشد از بادیه‌نشینان که باز مانند از رسول خدا و نه آنان که بگذرند بسبب نفسهاشان از نفس او این بسبب آن است که ایشان نرسد ایشان را تشنگی و نه تعبی و نه گرسنگی در راه خدا و در ننوردند گامی که بخشم آورد کافران را و نیابند از دشمنی‌یافتنی مگر آنکه نوشته شود برای ایشان کار خوبی بدرستی که خدا ضایع نسازد مزد نیکوکاران را (۱۲۰) و انفاق نمی‌کنند نفقه کوچک کمی و نه بزرگ بسیار و قطع نمی‌کنند وادیی را مگر آنکه نوشته شد از برایشان تا جزا دهدشان خدا بخوبتر از آنچه بودند که می‌کردند (۱۲۱) و نباشد گروندگان که بروند همگی پس چرا نرفتند از هر گروهی از ایشان پارۀ تا دانش‌آموزند در دین و تا بیم‌کننده قومشان را چون باز گردند بسوی ایشان باشد که آنها بترسند (۱۲۲) ای آن کسانی که گرویدید کارزار کنید آنان که نزدیکند بشما از کافران و تا بیایند در شما سختی و بدانید که خدا با پرهیزکارانست (۱۲۳) و چون فرو فرستاده شود سوره پس از ایشان کسی است که می‌گوید کدام از شما افزود او را این سوره ایمانی پس اما آنان که گرویدند پس افزود ایشان را ایمانی و ایشان شاد می‌شوند بسیار (۱۲۴) و اما آنان که در دلهاشان مرضی است پس افزودشان بدی ببدی ایشان و مردند و ایشان بودند کافران (۱۲۵) آیا نمی‌بینید که ایشان آزموده می‌شوند در هر سال یک بار یا دو بار پس توبه می‌کنند و نه ایشان پند می‌گیرند (۱۲۶) و چون فرو فرستاد سورۀ می‌نگرند بعضی از ایشان ببعضی آیا می‌بینند شما را هیچ احدی پس برگشتند گردانید خدا دلهاشان را بآنکه ایشانند گروهی که نمی‌فهمند (۱۲۷) بتحقیق آمد شما را رسولی از خودتان که سخت است بر او رنج کشیدنتان حریص است بر شما بگروندگان مهربان رحیم است (۱۲۸) پس اگر اعراض کنند پس بگو بس است مر خدا نیست خدایی مگر او بر او توکّل کردم و اوست پروردگار عرش بزرگ (۱۲۹)

نیست بر اهل مدینه رایگان
وآنچه ز اعرابند گرداگردشان
که کنند ایشان تخلّف از رسول
همچنین از امر و نهی او عدول
نی رسد هم تا ز نفس وی کنند
بر نفوس خویش رغبت از پسند
هست این ترک، تخلّف زآنکه چون
با نبی باشند در سیر و سکون
نی رسدشان تشنگی و مَخْمَصَه
نَصَب هم یعنی که رنج و منقصه
از متاعب آنچه هست اندر سفر
نیستشان در راه حق اندر نظر
نسپرند از امکنه بسپردنی
که به خشم از کافران آرد تنی
هم نیابند از عدو در یافتن
ز اسر و قتل و نهب و رو برتافتن
جز که شد بنوشته ایشان را بدان
کارهای نیک از بهر نشان
باشد آن کردارهای مستطاب
نزد حق مستلزم اجر و ثواب
مینگرداند خدا بی اشتباه
نزد خود اجر گنهکاران تباه
نی کنند انفاق اندک یا فزون
از پی اعزاز دین اندر شئون
همچو میخ نعل اسب و نیم نان
کز کمی ناید به چشم مردمان
یا ز اشترها قطار اندر قطار
کآن ز زاد جاهدان باشد به بار
هیچ هم نکنند طیّ وادی ای
از زمین کافران با شادی ای
جز که گردد ثبت در لوح رضاء
تا که بدهد حق تعالی شان جزاء
بهترین آنچه اندر راه دین
کرده اند ایشان عملها از یقین
هست احسن وصف اجر از کردگار
کآن بِه است از فعل عبد از هر قرار
چون به تهدید تخلّف کردگان
آمد آیاتی چنان از بعد آن
مؤمنان را جمله این گردید عزم
که نماند کس به جا آید چو رزم
گرچه پیغمبر رود خود با سپاه
یا فرستد لشکری را کینه خواه
جمله می رفتند بیرون آن رمه
خانه ها خالی بُد از مردان همه
آمد آیت که نشاید مؤمنان
تا روند آن جمله از شهر و مکان
زآنکه مختل گردد اوضاع معاش
یابد امر دین و دنیا اغتشاش
از چه نی بیرون روند از فرقه ها
اکثری مانند هم باقی به جا
تا بیاموزند هم احکام دین
در توقف نزد خیر المرسلین
باید ایشان بیم بدهند از رشد
چونکه برگردند سوی قوم خود
تا که باشد تا کنند ایشان حذر
زآنچه داده بیمشان ربّ البشر
ای گروه مؤمنان از کردگار
امر باشد مر شما را کارزار
با کسانی که به نزدیک شما
باشد از کفار اندر هر کجا
یعنی آنها که به ارض یثربند
ضرب و قتل و جزیه را مستوجبند
باید ایشان در شما نسبت به خویش
غلظتی یابند از اندازه بیش
هم بدانید اینکه حق باشد یقین
نزد حفظ و نصرت او با متقین
گفته حق که اعدای اقرب کُشتنی است
کافری اقرب تو را از نفس نیست
تا نگردد کُشته خصم اقربت
ره نگردد صاف و صافی مشربت
مصطفی(ص) زآن گفت اول دور خویش
خالی از اعداء کنید از فور خویش
فتح تا گردد بلاد و دوردست
وین میسّر بر شما ناچار هست
دشمن نزدیک چون رفت از میان
ره شود مفتوح بر فتح جهان
سوره ای نازل شود چون در پسند
یا که بعضی از کتاب ارجمند
پس کسی گوید ز ارباب نفاق
خود به استهزاء و انکار از شقاق
از شما کبود که او را بر فزود
این بیان از راه ایمان در نمود
کیست یعنی که بی فزودش یقین
زین بیان در فهم و در ایمان و دین
باشد اما آن کسان را که اعتقاد
پس بر آن ایمانشان گردد زیاد
شادمان گردند ایشان چون کنند
فکر در آن سوره ز ادراک بلند
وآن کسان که هستشان در دل مرض
زاید ایشان را شود رجس و غرض
هم بمردند آن کسان در کفر خویش
ز اول ایشان را نبود ایمان و کی ش
می نبینید این کسان آیا که چون
میرسدشان فتنهها در آزمون
مرَّةً فِی کُلِّ عَام،ٍ أو مَرَّتَین
توبه پس نارند هیچ از رین و غین
هم نمی گیرند ایشان هیچ پند
سوره ای گردد چو نازل سودمند
از کراهت میکنند ایشان نظر
بعضی اندر جمع بر بعضی دگر
پس بگویند از نفاق و از حسد
یکدگر را هَلْ یَرَیکُم مِّنْ أحَد
یعنی آیا مسلمین بینندتان
چون یکی بیرون روید از بد گمان
پس اگر بیند کسی ساکن شوید
ور نه برخیزید و خود بیرون روید
باز پس گردند از بزم رسول
خشمناک و خائف و زشت و ملول
یا شوند از آن فواید منصرف
که به قرآن است و حیثش مختلف
قلبهاشان را خدا گردانده است
تا ز ادراک معانی مانده است
شاید این باشد به عنوان دعا
قلبشان یعنی بگرداند خدا
زآنکه ایشانند قومی که ز جهل
در نمییابند حق را خود به سهل
پس پی تنبیه فرماید بجا
بر شما آمد رسولی از شما
یعنی از جنس شما کامل عیار
تا به جنسیّت به او گردید یار
پس به او دشوا ر باشد زآن سبب
آنچه زآن افتید در رنج و تعب
بس حریص است اندر اسلام شما
بر نکویی تا بود نام شما
مؤمنان را بس رئوف و مهربان
رأفتش بسیار و رحمش بی کران
پس شوند ار معرض از یاریِ تو
روی تابند از هوادارایِ تو
پس تو می گو حسبی الله وین بس است
حق تو را کافی ز عون هر کس است
لا اله غیره یعنی که نیست
هیچ معبودی جز او وین ایمنی است
من به او کردم توکل ز اهتمام
کار خود بگذاشتم بر وی تمام
کو خداوند است بر عرش عظیم
جسم اعظم، عرش را گوید حکیم
حاصل آن کو عرش را دارد نگاه
هم نگهدار است ما را در پناه
۱۵- آیات ۱۱۵ تا ۱۱۹: وَ مٰا کٰانَ اَللّٰهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدٰاهُمْ حَتّٰی یُبَیِّنَ لَهُمْ مٰا یَتَّقُونَ إِنَّ اَللّٰهَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ (۱۱۵) إِنَّ اَللّٰهَ لَهُ مُلْکُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ مٰا لَکُمْ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لاٰ نَصِیرٍ (۱۱۶) لَقَدْ تٰابَ اَللّٰهُ عَلَی اَلنَّبِیِّ وَ اَلْمُهٰاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصٰارِ اَلَّذِینَ اِتَّبَعُوهُ فِی سٰاعَةِ اَلْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ مٰا کٰادَ یَزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تٰابَ عَلَیْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَؤُفٌ رَحِیمٌ (۱۱۷) وَ عَلَی اَلثَّلاٰثَةِ اَلَّذِینَ خُلِّفُوا حَتّٰی إِذٰا ضٰاقَتْ عَلَیْهِمُ اَلْأَرْضُ بِمٰا رَحُبَتْ وَ ضٰاقَتْ عَلَیْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَ ظَنُّوا أَنْ لاٰ مَلْجَأَ مِنَ اَللّٰهِ إِلاّٰ إِلَیْهِ ثُمَّ تٰابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا إِنَّ اَللّٰهَ هُوَ اَلتَّوّٰابُ اَلرَّحِیمُ (۱۱۸) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّٰهَ وَ کُونُوا مَعَ اَلصّٰادِقِینَ (۱۱۹)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مٰا کٰانَ لِأَهْلِ اَلْمَدِینَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ اَلْأَعْرٰابِ أَنْ یَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اَللّٰهِ وَ لاٰ یَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذٰلِکَ بِأَنَّهُمْ لاٰ یُصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لاٰ نَصَبٌ وَ لاٰ مَخْمَصَةٌ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ لاٰ یَطَؤُنَ مَوْطِئاً یَغِیظُ اَلْکُفّٰارَ وَ لاٰ یَنٰالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلاً إِلاّٰ کُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صٰالِحٌ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یُضِیعُ أَجْرَ اَلْمُحْسِنِینَ (۱۲۰) وَ لاٰ یُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِیرَةً وَ لاٰ کَبِیرَةً وَ لاٰ یَقْطَعُونَ وٰادِیاً إِلاّٰ کُتِبَ لَهُمْ لِیَجْزِیَهُمُ اَللّٰهُ أَحْسَنَ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲۱) وَ مٰا کٰانَ اَلْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لاٰ نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طٰائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی اَلدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (۱۲۲) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا قٰاتِلُوا اَلَّذِینَ یَلُونَکُمْ مِنَ اَلْکُفّٰارِ وَ لْیَجِدُوا فِیکُمْ غِلْظَةً وَ اِعْلَمُوا أَنَّ اَللّٰهَ مَعَ اَلْمُتَّقِینَ (۱۲۳) وَ إِذٰا مٰا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ أَیُّکُمْ زٰادَتْهُ هٰذِهِ إِیمٰاناً فَأَمَّا اَلَّذِینَ آمَنُوا فَزٰادَتْهُمْ إِیمٰاناً وَ هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ (۱۲۴) وَ أَمَّا اَلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزٰادَتْهُمْ‌ رِجْساً إِلَی رِجْسِهِمْ وَ مٰاتُوا وَ هُمْ کٰافِرُونَ (۱۲۵) أَ وَ لاٰ یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فِی کُلِّ عٰامٍ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لاٰ یَتُوبُونَ وَ لاٰ هُمْ یَذَّکَّرُونَ (۱۲۶) وَ إِذٰا مٰا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ نَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلیٰ بَعْضٍ هَلْ یَرٰاکُمْ مِنْ أَحَدٍ ثُمَّ اِنْصَرَفُوا صَرَفَ اَللّٰهُ قُلُوبَهُمْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاٰ یَفْقَهُونَ (۱۲۷) لَقَدْ جٰاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مٰا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ (۱۲۸) فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اَللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ اَلْعَرْشِ اَلْعَظِیمِ (۱۲۹)
هوش مصنوعی: برای اهل مدینه و کسانی که در اطرافشان هستند، کناره‌گیری از رسول خدا و عدم تمایل به فداکردن جان برای او جایز نیست. زیرا آن‌ها نمی‌توانند در راه خدا تشنگی، سختی یا گرسنگی ببینند و پا بر روی مکانی بگذارد که موجب خشم کافران شود، یا از دشمنی ضربه‌ای بزنند، مگر اینکه برایشان اعمال شایسته‌ای ثبت می‌شود. قطعاً خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند. همچنین هیچ هزینه‌ای کوچک یا بزرگ نپردازند و هیچ مسیری را در نروند مگر اینکه خداوند برایشان اجر نیکو ثبت کند. مؤمنان هم‌چنین نمی‌توانند به‌صورت یک‌پارچه به جهاد بروند؛ پس باید از هر قبیله‌ای گروهی به‌سوی جهاد بروند تا در دین آگاهی‌ بیشتری پیدا کنند و وقتی به سمت قوم خود برگشتند، آن‌ها را هشدار دهند، شاید آن‌ها پرهیز کنند. ای مؤمنان! با کافران نزدیک به خود بجنگید و باید در شما سختی و جدیت بیابند و بدانید که خداوند با تقواپیشگان است. وقتی سوره‌ای نازل می‌شود، برخی می‌گویند که آیا این برای شما افزایشی در ایمان دارد؟ اما برای مؤمنان، این سوره‌ها ایمانشان را فزونی می‌بخشد و خوشحال می‌شوند. ولی کسانی که در دل‌هایشان بیماری‌ای دارند، این سوره‌ها فقط بر آلودگی‌هایشان می‌افزاید و در حالی که کافرند، می‌میرند. آیا نمی‌بینند که هر سال یک یا دو بار در آزمون قرار می‌گیرند، سپس توبه نمی‌کنند و یاد نمی‌گیرند؟ وقتی سوره‌ای نازل می‌شود، برخی از آن‌ها به یکدیگر نگاه می‌کنند که آیا کسی شما را می‌بیند یا نه، سپس به عقب برمی‌گردند و خداوند قلب‌هایشان را به‌خاطر اینکه قومی نادان هستند، منصرف می‌کند. بی‌شک پیامبری از خودتان نزد شما آمده است؛ او نسبت به شما سختی می‌کشد و برای مؤمنان دل‌سوز و مهربان است. اگر روی گردانند، بگو: «خداوند برای من کافی است؛ هیچ معبودی جز او نیست و بر او توکل کرده‌ام و او پروردگار عرش عظیم است».
نبود مر اهل مدینه را و کسی که پیرامون آنها باشد از بادیه‌نشینان که باز مانند از رسول خدا و نه آنان که بگذرند بسبب نفسهاشان از نفس او این بسبب آن است که ایشان نرسد ایشان را تشنگی و نه تعبی و نه گرسنگی در راه خدا و در ننوردند گامی که بخشم آورد کافران را و نیابند از دشمنی‌یافتنی مگر آنکه نوشته شود برای ایشان کار خوبی بدرستی که خدا ضایع نسازد مزد نیکوکاران را (۱۲۰) و انفاق نمی‌کنند نفقه کوچک کمی و نه بزرگ بسیار و قطع نمی‌کنند وادیی را مگر آنکه نوشته شد از برایشان تا جزا دهدشان خدا بخوبتر از آنچه بودند که می‌کردند (۱۲۱) و نباشد گروندگان که بروند همگی پس چرا نرفتند از هر گروهی از ایشان پارۀ تا دانش‌آموزند در دین و تا بیم‌کننده قومشان را چون باز گردند بسوی ایشان باشد که آنها بترسند (۱۲۲) ای آن کسانی که گرویدید کارزار کنید آنان که نزدیکند بشما از کافران و تا بیایند در شما سختی و بدانید که خدا با پرهیزکارانست (۱۲۳) و چون فرو فرستاده شود سوره پس از ایشان کسی است که می‌گوید کدام از شما افزود او را این سوره ایمانی پس اما آنان که گرویدند پس افزود ایشان را ایمانی و ایشان شاد می‌شوند بسیار (۱۲۴) و اما آنان که در دلهاشان مرضی است پس افزودشان بدی ببدی ایشان و مردند و ایشان بودند کافران (۱۲۵) آیا نمی‌بینید که ایشان آزموده می‌شوند در هر سال یک بار یا دو بار پس توبه می‌کنند و نه ایشان پند می‌گیرند (۱۲۶) و چون فرو فرستاد سورۀ می‌نگرند بعضی از ایشان ببعضی آیا می‌بینند شما را هیچ احدی پس برگشتند گردانید خدا دلهاشان را بآنکه ایشانند گروهی که نمی‌فهمند (۱۲۷) بتحقیق آمد شما را رسولی از خودتان که سخت است بر او رنج کشیدنتان حریص است بر شما بگروندگان مهربان رحیم است (۱۲۸) پس اگر اعراض کنند پس بگو بس است مر خدا نیست خدایی مگر او بر او توکّل کردم و اوست پروردگار عرش بزرگ (۱۲۹)
هوش مصنوعی: در مکانی از شهر مدینه، افرادی که به پیامبر نزدیک هستند و از بیابان دورند، نمی‌توانند به خوبی او را درک کنند. این به این دلیل است که آنها از تشنگی و گرسنگی در راه خدا آسیبی نخواهند دید و در مسیر مبارزه برای خدا، قدمی نخواهند برداشت که اجر خوبی برایشان نوشته شود. خداوند هیچ عمل نیکی را از بین نمی‌برد و هر نفقه‌ای که در راه خیر صرف شود، نوشته می‌شود تا خداوند بهتر از آن به آنها پاداش دهد. اما اگر کسی از هر گروهی از مؤمنان نمی‌رود تا دانش بیاموزد و قومش را از خطرات آگاه کند، در واقع آن افراد به ترس و نگرانی نیاز دارند. مؤمنان باید در برابر کافران پایدار باشند و بدانند که خدا در کنار پرهیزکاران است. وقتی سوره‌ای نازل می‌شود، به کسانی که ایمان آورده‌اند، ایمانشان افزوده می‌شود و خوشحال می‌شوند. اما برای کسانی که در دلشان ناتوانی دارند، هر بار فقط بر ناتوانی‌شان افزوده می‌شود و در واقع، آنها کافران هستند. آیا نمی‌بینید که آنها هر سال یک یا دو بار آزموده می‌شوند، ولی به توبه نمی‌پردازند و از پند گرفتن بازمی‌مانند؟ وقتی سوره‌ای نازل می‌شود، بعضی از آنها به دیگران نگاه می‌کنند و متوجه می‌شوند که هیچ کس سهمی ندارد. دل‌های آنها به حالتی برگشته که نمی‌فهمند. به حقیقت برای شما پیامی از خودتان آمده است؛ او برای شما دلسوز و مهربان است. اگر کسی از تقوا اعراض کند، باید بگوید که من به خدا توکل کرده‌ام، چرا که او تنها خدایی است که وجود دارد و پروردگار عرش بزرگ است.
نیست بر اهل مدینه رایگان
وآنچه ز اعرابند گرداگردشان
هوش مصنوعی: در مدینه چیزی به‌صورت رایگان وجود ندارد و هر چیزی که از اعراب اطراف آن‌ها باشد، در دسترس نیست.
که کنند ایشان تخلّف از رسول
همچنین از امر و نهی او عدول
هوش مصنوعی: آیا ممکن است که آن‌ها از دستورات و فرمان‌های رسول تخطی کنند و به آن‌ها توجهی نداشته باشند؟
نی رسد هم تا ز نفس وی کنند
بر نفوس خویش رغبت از پسند
هوش مصنوعی: نواهای نی به قدری دل‌انگیز است که می‌تواند روح‌ها را به خود جلب کند و انسان‌ها را به سمت خوبی‌ها و پسندهای دلشان هدایت کند.
هست این ترک، تخلّف زآنکه چون
با نبی باشند در سیر و سکون
هوش مصنوعی: این ترک، فاصله‌ای دارد از این موضوع که هنگامی که با پیامبر در حال رفت و آمد باشند، در آرامش و حرکت نیز قرار دارند.
نی رسدشان تشنگی و مَخْمَصَه
نَصَب هم یعنی که رنج و منقصه
هوش مصنوعی: تشنگی و نیاز به آب به آنها نمی‌رسد و سختی و رنج هم به معنای کاهش و نقص است.
از متاعب آنچه هست اندر سفر
نیستشان در راه حق اندر نظر
هوش مصنوعی: در مسیر حق، مشکلات و سختی‌هایی که در سفر وجود دارد، به چشم نمی‌آید.
نسپرند از امکنه بسپردنی
که به خشم از کافران آرد تنی
هوش مصنوعی: از مکان‌هایی که به غضب بر کافران می‌افزاید، خارج نشوید و اجازه ندهید که عذابی بر شما وارد شود.
هم نیابند از عدو در یافتن
ز اسر و قتل و نهب و رو برتافتن
هوش مصنوعی: از دشمن به‌دست نیاورند اطلاعاتی درباره اسرار و قتل‌ها و دزدی‌ها و از کنار آن‌ها دور شوند.
جز که شد بنوشته ایشان را بدان
کارهای نیک از بهر نشان
هوش مصنوعی: تنها به خاطر کارهای نیکشان، نوشته‌های آن‌ها به یادگار مانده است.
باشد آن کردارهای مستطاب
نزد حق مستلزم اجر و ثواب
هوش مصنوعی: به طور کلی، عمل‌های نیک و شایسته نزد خداوند، منجر به پاداش و ثواب خواهد شد.
مینگرداند خدا بی اشتباه
نزد خود اجر گنهکاران تباه
هوش مصنوعی: خداوند با دقت و بدون اشتباه به اعمال مردم نگاه می‌کند و آثار کارهای نادرست گنهکاران را از بین می‌برد.
نی کنند انفاق اندک یا فزون
از پی اعزاز دین اندر شئون
هوش مصنوعی: انسان‌ها در تلاشی هستند تا با بخشش‌های کوچک یا بزرگ، به افتخار و عظمت دین در همهٔ جنبه‌ها کمک کنند.
همچو میخ نعل اسب و نیم نان
کز کمی ناید به چشم مردمان
هوش مصنوعی: همانطور که میخ نعل در پای اسب قرار می‌گیرد و به طور نامحسوس در چشم مردم جلب توجه نمی‌کند، نیم‌نان هم به‌خاطر کم بودنش به چشم نمی‌آید.
یا ز اشترها قطار اندر قطار
کآن ز زاد جاهدان باشد به بار
هوش مصنوعی: یا مانند این که دنباله‌دار از شترها در حال حرکت هستند، زیرا این بار از نسل جهادگران است.
هیچ هم نکنند طیّ وادی ای
از زمین کافران با شادی ای
هوش مصنوعی: هیچ کس نمی‌تواند از سرزمین کافران با خوشی عبور کند.
جز که گردد ثبت در لوح رضاء
تا که بدهد حق تعالی شان جزاء
هوش مصنوعی: تنها زمانی که کارها در دفتر راضی‌خاطر ثبت گردد، خداوند متعال پاداش شایسته‌ای به آن می‌بخشد.
بهترین آنچه اندر راه دین
کرده اند ایشان عملها از یقین
هوش مصنوعی: بهترین کارهایی که در مسیر دین انجام شده، بر اساس ایمانی است که از یقین به دست آمده است.
هست احسن وصف اجر از کردگار
کآن بِه است از فعل عبد از هر قرار
هوش مصنوعی: در توصیف اجر و پاداش، به این نکته اشاره شده که بهترین توصیف از جانب خداوند است و این پاداش، بهتر از هر عملی است که از سوی انسان انجام می‌شود.
چون به تهدید تخلّف کردگان
آمد آیاتی چنان از بعد آن
هوش مصنوعی: زمانی که به کسانی که تخلف کرده بودند، تهدید شد، آیاتی از یک منبع بعدی نازل شد که نشان‌دهد.
مؤمنان را جمله این گردید عزم
که نماند کس به جا آید چو رزم
هوش مصنوعی: همه مؤمنان تصمیم گرفتند که هیچ کس در جا نماند و همه به جنگ بروند.
گرچه پیغمبر رود خود با سپاه
یا فرستد لشکری را کینه خواه
هوش مصنوعی: هرچند پیامبر ممکن است خود با لشکری به جنگ برود یا سپاهی را که به دشمنی می‌پردازد به میدان بفرستد، اما همچنان از همان جایگاه خود دفاع می‌کند.
جمله می رفتند بیرون آن رمه
خانه ها خالی بُد از مردان همه
هوش مصنوعی: همه به بیرون می‌رفتند، و خانه‌ها خالی از مردان بود.
آمد آیت که نشاید مؤمنان
تا روند آن جمله از شهر و مکان
هوش مصنوعی: پیام و نشانه‌ای آمد که مؤمنان نباید از شهر و مکان خود خارج شوند و از آنجا دور شوند.
زآنکه مختل گردد اوضاع معاش
یابد امر دین و دنیا اغتشاش
هوش مصنوعی: اگر اوضاع زندگی به هم بریزد، امور دین و دنیای انسان نیز دچار بی‌نظمی خواهد شد.
از چه نی بیرون روند از فرقه ها
اکثری مانند هم باقی به جا
هوش مصنوعی: بسیاری از مردم در گروه‌ها و دسته‌های مختلف می‌مانند، اما همه آن‌ها در درون، شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند.
تا بیاموزند هم احکام دین
در توقف نزد خیر المرسلین
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که مردم باید آموزه‌های دین را بیاموزند و به معیارها و اصولی که پیامبر بهترین آنهاست، توجه کنند.
باید ایشان بیم بدهند از رشد
چونکه برگردند سوی قوم خود
هوش مصنوعی: لازم است که آن‌ها هشدار بدهند درباره خطراتی که ممکن است بعد از رشد و پیشرفت برایشان پیش بیاید، زیرا ممکن است دوباره به سوی جامعه و فرهنگ خود بازگردند.
تا که باشد تا کنند ایشان حذر
زآنچه داده بیمشان ربّ البشر
هوش مصنوعی: تا زمانی که باشد، آنها باید از آنچه که پروردگار بشر برایشان ترس و نگرانی ایجاد کرده، خودداری کنند.
ای گروه مؤمنان از کردگار
امر باشد مر شما را کارزار
هوش مصنوعی: ای جمع مؤمنان، خداوند به شما فرمان می‌دهد که برای جهاد آماده شوید.
با کسانی که به نزدیک شما
باشد از کفار اندر هر کجا
هوش مصنوعی: با افرادی که به شما نزدیک هستند، حتی اگر غیرمؤمن باشند، در هر جا ارتباط برقرار کنید.
یعنی آنها که به ارض یثربند
ضرب و قتل و جزیه را مستوجبند
هوش مصنوعی: این افراد که در شهر یثرب زندگی می‌کنند، مستحق مجازات مانند ضرب و کشتن، و پرداخت جزیه هستند.
باید ایشان در شما نسبت به خویش
غلظتی یابند از اندازه بیش
هوش مصنوعی: آنها باید در شما احساسی قوی و محکم پیدا کنند که بیشتر از حد معمول باشد.
هم بدانید اینکه حق باشد یقین
نزد حفظ و نصرت او با متقین
هوش مصنوعی: بدانید که یقیناً حق در کنار حمایت و پیروزی خداوند بر پرهیزکاران است.
گفته حق که اعدای اقرب کُشتنی است
کافری اقرب تو را از نفس نیست
هوش مصنوعی: حق گفته است که نزدیک‌ترین دشمنی که می‌تواند انسان را به آزار برساند، خود اوست. انسان باید از نفس خود دوری کند و در این راه هوشیار باشد.
تا نگردد کُشته خصم اقربت
ره نگردد صاف و صافی مشربت
هوش مصنوعی: تا زمانی که دشمنان تو به خطر نیفتند، راه تو هموار و صاف نخواهد شد.
مصطفی(ص) زآن گفت اول دور خویش
خالی از اعداء کنید از فور خویش
هوش مصنوعی: پیام این بیت این است که پیامبر اسلام (ص) به پیروانش توصیه می‌کند که برای پیشرفت و رشد خود، ابتدا باید از دشمنان و موانع دوری کنند و خود را از چالش‌های بیرونی پاک سازند.
فتح تا گردد بلاد و دوردست
وین میسّر بر شما ناچار هست
هوش مصنوعی: برای دستیابی به پیروزی و فتح سرزمین‌ها و مناطق دوردست، این امر برای شما الزامی و ممکن خواهد بود.
دشمن نزدیک چون رفت از میان
ره شود مفتوح بر فتح جهان
هوش مصنوعی: وقتی دشمن نزدیک از میان کنار برود، راه برای فتح جهانی باز می‌شود.
سوره ای نازل شود چون در پسند
یا که بعضی از کتاب ارجمند
هوش مصنوعی: آیا سفارشی نوشته شود که مطابق سلیقه‌ای خاص باشد یا بخشی از کتابی ارزشمند؟
پس کسی گوید ز ارباب نفاق
خود به استهزاء و انکار از شقاق
هوش مصنوعی: پس برخی افراد از روی نفاق به تمسخر و انکار می‌پردازند و این نشان‌دهنده‌ی اختلاف و جدایی درونی آنهاست.
از شما کبود که او را بر فزود
این بیان از راه ایمان در نمود
هوش مصنوعی: شما از او بی‌خبر هستید در حالی که او به شما وابسته است؛ این پیام در پرتو ایمان به شما می‌رسد.
کیست یعنی که بی فزودش یقین
زین بیان در فهم و در ایمان و دین
هوش مصنوعی: کیست که بدون افزایش دانش و درک، بتواند به یقین در فهم، ایمان و دین برسد؟
باشد اما آن کسان را که اعتقاد
پس بر آن ایمانشان گردد زیاد
هوش مصنوعی: باشد اما افرادی هستند که اعتقادشان باعث می‌شود ایمانشان بیشتر شود.
شادمان گردند ایشان چون کنند
فکر در آن سوره ز ادراک بلند
هوش مصنوعی: آنها به شادی می‌رسند وقتی به درک عمیق آن سوره فکر کنند.
وآن کسان که هستشان در دل مرض
زاید ایشان را شود رجس و غرض
هوش مصنوعی: کسانی که در دل خود بیماری دارند، به زودی دچار پلیدی و نیت‌های بد می‌شوند.
هم بمردند آن کسان در کفر خویش
ز اول ایشان را نبود ایمان و کی ش
هوش مصنوعی: آن افراد که از ابتدا در کفر و disbelief به سر می‌بردند، در نهایت نیز مردند. از اول کار، آنها ایمانی نداشتند و هیچ زمانی به ایمان نرسیدند.
می نبینید این کسان آیا که چون
میرسدشان فتنهها در آزمون
هوش مصنوعی: آیا شما نمی‌بینید افرادی را که وقتی در معرض مشکلات و فتنه‌ها قرار می‌گیرند، چه واکنشی از خود نشان می‌دهند؟
مرَّةً فِی کُلِّ عَام،ٍ أو مَرَّتَین
توبه پس نارند هیچ از رین و غین
هوش مصنوعی: هر سال یک بار یا دو بار توبه کن، زیرا پس از آن دیگر هیچ آتش و عذابی باقی نخواهد ماند.
هم نمی گیرند ایشان هیچ پند
سوره ای گردد چو نازل سودمند
هوش مصنوعی: آنها هیچ آموخته‌ای نمی‌گیرند و وقتی که سوره‌ای نازل می‌شود، باعث نفع می‌شود.
از کراهت میکنند ایشان نظر
بعضی اندر جمع بر بعضی دگر
هوش مصنوعی: برخی از افراد به دلیل نارضایتی و ناپسند بودن، به یکدیگر نگاه نمی‌کنند و نسبت به همدیگر نظر خوبی ندارند.
پس بگویند از نفاق و از حسد
یکدگر را هَلْ یَرَیکُم مِّنْ أحَد
هوش مصنوعی: پس بگویند که از دورویی و حسد، آیا کسی از شما را خواهند دید؟
یعنی آیا مسلمین بینندتان
چون یکی بیرون روید از بد گمان
هوش مصنوعی: آیا مسلمانان وقتی یکی از افراد با بدبینی خارج می‌شود، شما را با همین نگاه می‌بینند؟
پس اگر بیند کسی ساکن شوید
ور نه برخیزید و خود بیرون روید
هوش مصنوعی: اگر کسی ببیند که در جایی ایستاده‌اید، بهتر است بمانید، ولی اگر نمی‌بیند، باید از آنجا بلند شوید و خودتان بروید.
باز پس گردند از بزم رسول
خشمناک و خائف و زشت و ملول
هوش مصنوعی: آنها از مهمانی برگشتند و چهره‌ای خشمگین، نگران، زشت و بی‌علاقه داشتند.
یا شوند از آن فواید منصرف
که به قرآن است و حیثش مختلف
هوش مصنوعی: شاید از آن مزایای خاص که به قرآن مربوط می‌شود، بهره‌مند شوند و این موضوع می‌تواند از جنبه‌های مختلف باشد.
قلبهاشان را خدا گردانده است
تا ز ادراک معانی مانده است
هوش مصنوعی: خداوند دل‌های آن‌ها را به گونه‌ای گردانده که توان درک معانی را از دست داده‌اند.
شاید این باشد به عنوان دعا
قلبشان یعنی بگرداند خدا
هوش مصنوعی: شاید این دعا باشد که خدا قلب‌هایشان را به سمت خوبی‌ها برگرداند.
زآنکه ایشانند قومی که ز جهل
در نمییابند حق را خود به سهل
هوش مصنوعی: این افراد به دلیل نادانی خود، نمی‌توانند به راحتی حقیقت را درک کنند.
پس پی تنبیه فرماید بجا
بر شما آمد رسولی از شما
هوش مصنوعی: در پی تنبیه، پیامبری از میان شما به درستی فرستاده شده است.
یعنی از جنس شما کامل عیار
تا به جنسیّت به او گردید یار
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که کسی که از نظر ویژگی‌ها و صفات به شما نزدیک و هم‌سطح است، می‌تواند به عنوان دوست و همراه شما انتخاب شود. هم‌کامی و هم‌کفیتی باعث می‌شود که دو نفر به یکدیگر نزدیک شوند و رابطه‌ای برقرار کنند.
پس به او دشوا ر باشد زآن سبب
آنچه زآن افتید در رنج و تعب
هوش مصنوعی: به همین خاطر، او به سختی خواهد افتاد، به دلیل آنچه که، در نتیجه‌ی آن، دچار درد و زحمت شده است.
بس حریص است اندر اسلام شما
بر نکویی تا بود نام شما
هوش مصنوعی: به شدت در اسلام شما بر خوب کردن کارها و رفتارها حریص هستند تا نام و اعتبار شما حفظ شود.
مؤمنان را بس رئوف و مهربان
رأفتش بسیار و رحمش بی کران
هوش مصنوعی: مؤمنان بسیار خوب و مهربان هستند و محبت و دلسوزی آنها بسیار زیاد و بی‌پایان است.
پس شوند ار معرض از یاریِ تو
روی تابند از هوادارایِ تو
هوش مصنوعی: اگر در مسیر یاری تو دچار مشکل شوند، باز هم به خاطر حمایت و هواداری تو، فایدت و تابش را احساس خواهند کرد.
پس تو می گو حسبی الله وین بس است
حق تو را کافی ز عون هر کس است
هوش مصنوعی: پس تو بگو که من تنها به خدا اکتفا می‌کنم و همین برای من کافیست. کمک هیچ کسی اهمیت ندارد، زیرا خدا به تنهایی برای نیازها و مشکلات من کافی است.
لا اله غیره یعنی که نیست
هیچ معبودی جز او وین ایمنی است
هوش مصنوعی: هیچ معبودی جز او وجود ندارد و این جمله نشان‌دهنده آرامش و امنیت است.
من به او کردم توکل ز اهتمام
کار خود بگذاشتم بر وی تمام
هوش مصنوعی: من به او اعتماد کردم و مسئولیت کارهای خود را به او سپردم.
کو خداوند است بر عرش عظیم
جسم اعظم، عرش را گوید حکیم
هوش مصنوعی: خداوند بر تخت بزرگ خودش قرار دارد و به او می‌گویند که عرش چه ویژگی‌هایی دارد.
حاصل آن کو عرش را دارد نگاه
هم نگهدار است ما را در پناه
هوش مصنوعی: کسی که بالاترین مقام و عزت را دارد، همواره ما را زیر حمایت خود نگه می‌دارد.