بیت 8: چون جان سپردنی است به هر صورتی که هست.
---
پاسخ: با تشکر، تصحیح شد.

فریاد مردمان همه از دست دشمنست
فریاد سعدی از دل نامهربان دوست
دانی حیات کشته شمشیر عشق چیست
سیبی گزیدن از رخ چون بوستان دوست
شعر هیچ کسی به اندازه سعدی به زبانهای دیگر ترجمه پذیر نیست که نیست

بیت پنجم: دل رفت و دیده خون شد و جانم ضعیف ماند وان هم برای آنکه کنم فدا به جان دوست

در کتاب شرح غزلیات سعدی به تالیف دکتر فرح نیازکار آمده است که در ضبط یغمایی و یوسفی، به جای واژه «فدای» از «فشان» استفاده شده است که از نظر معنی و قافیه کاملا سازگار است. پیشنهاد می شود نسخه سایت اصلاح شود.

دل رفت و دیده خون شد و جانِ ضعیف ماند
وان هم برای آنکه کنم جان فدای دوست
جایی خواندم که شیخ، قافیه را ( که جان است) "فدای" دوست کرده است. به گمانم زیباییش به نقض قواعد قافیه می ارزد؛ هرچند رویه معمول سعدی نباشد.

درود دوستان سعدی بسیار آگاهانه و رندانه جان این قافیه را فدای دوست کرده و نیاز به توضیح دیگری ندارد

سلام وقت بخیر میشه لطف کنید و بگید آیا در این شعر از سعدی وابسته وابسته موجود است یا خیر؟

نیوشا گرامی واژه عشق وابسته به کلمه شمشیر است که خود شمشیر وابسته حیات است زیرا کشته صفت هست نه اسم پس عشق وابسته وابسته است.

غزل ۱۰۲ 

وزن : مفعول فاعلات مفاعیل فاعلات 

تا دست ها کمر نکنی بر میان ای دوست 

 بوسی به کام دل ندهی بر دهان دوست

معنی بیت اول 

۱ _ تا دستان خود را به دور کمر دوست حلقه نکنی و او را در آغوش نگیری ، نمی توانی آنجنانکه می خواهی بر دهان دوست بوسه زنی . [ کمر = کمربند / میان = کمر ، عضوی از بدن / کام = مراد و آرزو ]

دانی حیات کُشتۀ شمشیر عشق چیست ؟ 

 سیبی گَزیدن از رخِ چون بوستان دوست

معنی بیت دوم 

۲ _ می دانی زندگی کسی که با شمشیر عشق از پای درآید چیست ؟ آنکه بوسه ای از چهره مانند بوستان معشوق برگیرد . [ حیات = زندگی / سیب از رخ دوست گزیدن = کنایه از بوسیدن ]

بر ماجرای خسرو و شیرین قلم کشید 

 شوری که در میان من است و میان دوست

معنی بیت سوم 

۳ _ شور و اشتیاقی که بین من و دوست وجود دارد ، تأثیر ماجرای خسرو و شیرین را از ذهن مردم زدود و آن را محو ساخت . [ شور = وجد و هیجان ، غوغای عشق / قلم کشیدن = کنایه از محو و نابود کردن / شیرین = شاهزادۀ ارمنی و معشوقۀ خسرو چرویز است / خسرو = شاهنشاه ایران از سلسلۀ ساسانیان ، پسر و جانشین هرمز چهارم است . او ایران را به چنان شکوه و جلالی رساند که تا آن زمان در دورۀ ساسانی به خود ندیده بود . داستان عشق او با شیرین ، زبانزدِ شاعران و نویسندگان است . ]

خصمی که تیر کافرش اندر غزا نکشت 

 خونش بریخت ابروی همچون کمان دوست

معنی بیت چهارم 

۴ _ دشمنی که با تیر بی رحمانه و ظالمانه اش در جنگ نتوانست عاشق (سعدی) را بکُشد ، ابروی کمانی دوست خونش را ریخت . [ کافر = بی رحم و ظالم / غزا = جنگ با دشمن دین ]

دل رفت و دیده خون شد و جان ضعیف ماند وآن هم برای آن که کنم جان فشان دوست

معنی بیت پنجم

۵ _ دل از کفم به در رفت و شیفته و عاشق شدم . چشمانم در اثر گریه بسیار خونین شد ، ولی جان ناتوانم باقی ماند ، آن هم برای اینکه در جان فشانی برای دوست به کار رود . [ جان فشاندن = جان را نثار کردن / دل رفتن = کنایه از شیفته و با شوق گشتن / دیده خون شدن = کنایه از اشک خونین ریختن ، رنجور گشتن ]

روزی به پای مَرکب تازی درافتمش 

 گر کِبر و ناز بازنپیچد عنان دوست

معنی بیت ششم

۶ _ اگر غرور و عشوه گری دوباره موجب روی گرداندن دوست نگردد ، روزی خود را به پای اسب تندرو و تازندۀ او خواهم افکند . [ عنان پیچیدن = کنایه از روی برگرداندن ]

هیهات ، کام من که برآید در این طلب 

 این پس که نام من برود بر زبان دوست

معنی بیت هفتم 

۷ _ بعید است که من در این طلب به خواست و آرزوی خود نائل آیم ، امّا همین کافی است که دوست نام مرا بر زبان جاری سازد . [ هیهات = چه دور است ، در زبان فارسی به معنی افسوس به کار می رود / کام = مراد و آرزو / طلب = خواستن ، جستجو کردن ]

چون جان سپردنی است به هر صورتی که هست در کوی عشق خوشتر و بر آستان دوست

معنی بیت هشتم 

۸ _ از آنجا که آدمی به هر روی باید جان بسپارد ، پس بهتر است که این جان سپاری در کوی عشق و بر درگاه معشوق باشد .

با خویشتن همی برم این شوق تا به خاک 

وز خاک سر برآرم و پرسم نشان دوست

معنی بیت نهم 

۹ _ این اشتیاق را با خود تا به گور خواهم برد و به یاری آن از خاک سر بر می آورم و نشان دوست می پرسم . [ خاک = مجازاََ به معنی گور ]

فریاد مردمان همه از دست دشمن است 

فریاد سعدی از دل نامهربان دوست

همه مردم از دست دشمن به فریاد آمده اند ، امّا فریاد و شکوۀ سعدی از دل سخت و نامهربان دوست است .

منبع : شرح غزلهای سعدی 

دکتر محمدرضا برزگر خالقی 

دکتر تورج عقدایی 

سعدی : به چه کار آیدت ز گُل طبقی ؟

از گلستان ِ ما بِبَر طبقی 

شاد و تندرست باشید ..