اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
وقت شبگیر بانگ نالهٔ زیر
خوشتر آید به گوشم از تکبیر
هوش مصنوعی: در دل صبحگاه، صدای ناله و غم از تکبیر (نماز) برایم دلنشین‌تر و دل‌انگیزتر است.
زاری زیر و این مدار شگفت
گر ز دشت اندر آورد نخجیر
هوش مصنوعی: اگر در دشت، حیوانی را شکار کنند، زاری و ناله‌ای در زیر این مدار شگفتین به وجود می‌آید.
تن او تیر نه، زمان به زمان
به دل اندر همی‌گذارد تیر
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که بدن انسان، مانند تیری نیست که همیشه در همان حالت ثابت بماند. بلکه مثل تیر، در طول زمان تغییراتی را تجربه می‌کند و این تغییرات بر دل و احساسات او تأثیر می‌گذارد. زندگی و تجربه‌های فرد، به آرامی بر روح و روان او تأثیر می‌گذارند و او را دستخوش احساسات و تجربیات جدید می‌کنند.
گاه گریان و گه بنالد زار
بامدادان و روز تا شبگیر
هوش مصنوعی: گاهی در صبحگاهان و روز، به شدت اشک می‌ریزد و ناله می‌کند، و تا شب نیز از غم و اندوهش کم نمی‌شود.
آن زبان‌آور و زبانش نه
خبر عاشقان کند تفسیر
هوش مصنوعی: آن کسی که در گفتار خود مهارت دارد، نه تنها خبر عاشقان را بیان نمی‌کند، بلکه توانایی تفسیر و توضیح عمیق احساسات آنها را نیز ندارد.
گاه دیوانه را کند هشیار
گه به هشیار برنهد زنجیر
هوش مصنوعی: برخی اوقات دیوانه‌ای به روشنی و آگاهی می‌رسد و برخی مواقع نیز فرد هشیاری به حالتی از بی‌خبری و اسارت می‌افتد.
حاشیه ها
به جای بیت اول در منبع گنجور (ری‌را) دو بیت زیر آمده:
وقت شبگیر بانگ ناله‌ی زیر ... این مصرع ساقط شده ...
دوستا، آن خروش بربط تو خوشتر آید به گوشم از تکبیر
که با استناد به یک نسخه‌ی چاپی (گزیده‌ی اشعار رودکی - دکتر جعفر شعار و دکتر حسن انوری، نشر علم 1373، ص 103) به صورت حاضر تغییر کرد.
در توضیح این شعر تحت عنوان «اشاره» در کتاب مذکور مطلب زیر درج شده است:
این قطعه در رسایل اخوان‌الصفا در فصل موسیقی آمده، و نویسنده‌ی رساله پیش از نقل ابیات چنین می‌نویسد: «فیلسوفی گوید: موسیقی اگر چه جاندار نیست، اما ناطق فصیحی است که از اسرار جانها و ضمایر دلها خبر می‌دهد. سخن گفتن نمی‌تواند و نیاز به ترجمان دارد، زیرا الفاظش بسیط است و حروف معجم ندارد.
شعری که دلیل بر استواری سخن این فیلسوف است، در زبان فارسی این ابیات است: وقت شبگیر، بانگ ناله‌ی زیر ...»(رسائل، دار صادر، بیروت، با مقدمه‌ی بطرس بستانی، ج 1، ص 235). در این کتاب نام شاعر نیامده، و سعید نفیسی به نقل از آثار ابوعبدالله رودکی (چاپ شوروی) آن را از رودکی دانسته است.
رودکی