ناصرخسروقصیدهٔ شمارهٔ ۸۱
جز که هشیار حکیمان خبر از کار ندارند
که فلک باز شکار است و همه خلق شکارند
نه عجب گر نبودشان خبر از چرخ و ز کارش
کز حریصی و جهالت همه در خواب و خمارند
برزگاران جهانند و همه روز و همه شب
بجز از معصیت و جور نه ورزند و نه کارند
چون درختان ببارند به دیدار ولیکن
چون به کردار رسد یکسره بیدند و چنارند
غدر و مکر است بسی بر سر این خلق فلک را
که به جز اهل خرد طاقت آن مکر ندارند
ای خردمند گمان بر که جهان خوب درختی است
که برو اهل خرد خوش مزه و بوی ثمارند
بل کشاورز خدای است و درو کشت حکیمان
واندرو این جهلاشان به مثل چون خس و خارند
جز که آزار و خیانت نشناسند ازیرا
به بدی‌ی فعل چو موشان و چو ماران قفارند
گر بیابند ز تقلید حصاری به جهالت
از تن خویش و سر این حکما گرد برآرند
مثل است این که چو موشان همه بیکار بمانند
دنه‌شان گیرد و آیند و سر گربه بخارند
دیوشان سوی بیابان بنموده است طریقی
زین سبب را به سوی شهر همی رفت نیارند
ببریدند ز پیغمبر و از آل و تبارش
زانکه مر دیو لعین را همه آلند و تبارند
بر ره دین به مثل میل نبینند و مناره
وز پس دنیا ذره به هوا در بشمارند
ای برادر به‌حذرباش زغرقه به‌میان‌شان
زانکه این قوم یکی بحر بی‌آرام و قرارند
سوی آل نبی آی از سپه دیو که ایشان
مؤمنان را زجفای سپه دیو حصارند
سزد از پشت به خر سوی غضنفر بنشیند
مرد هشیار چو دانست که خصمانش حمارند
باد و ابرند ولیکن حکما و عقلا را
بجز از عدل نیارند و به جز علم نبارند
انبیااند بدان گاه که پیران و کهولند
حکمااند از آن وقت که اطفال و صغارند
چون ره قبله شود گم به حکم قبلهٔ خلقند
چون شب فتنه شود تیره پر از نور نهارند
به سخا و به هدی و به بها و به تقی خوش
از خداوند سوی خلق جهان جمله مشارند
اطلاعات
وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رمل مثمن مخبون)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
جز که هشیار حکیمان خبر از کار ندارند
که فلک باز شکار است و همه خلق شکارند
هوش مصنوعی: تنها هشیاران و اندیشمندان از اوضاع آگاهند، زیرا زمانه همچنان در حال شکار کردن است و تمام مردم در معرض خطر قرار دارند.
نه عجب گر نبودشان خبر از چرخ و ز کارش
کز حریصی و جهالت همه در خواب و خمارند
هوش مصنوعی: جای تعجب نیست که آن‌ها از گردش روزگار و کارهایش بی‌خبرند، زیرا به خاطر حرص و نادانی، همه در خواب و بی‌خبرند.
برزگاران جهانند و همه روز و همه شب
بجز از معصیت و جور نه ورزند و نه کارند
هوش مصنوعی: بزرگان و نیکان دنیا در تمام روز و شب هیچ کاری جز گناه و ظلم انجام نمی‌دهند و از آن دوری می‌گزینند.
چون درختان ببارند به دیدار ولیکن
چون به کردار رسد یکسره بیدند و چنارند
هوش مصنوعی: زمانی که درختان به بار می‌نشینند، در دیدار زیبا هستند، اما زمانی که به عمل و کردار می‌رسند، همه چیز را می‌بینند و درختان بید و چنار می‌شوند.
غدر و مکر است بسی بر سر این خلق فلک را
که به جز اهل خرد طاقت آن مکر ندارند
هوش مصنوعی: این دنیا پر از نیرنگ و فریب است و تنها کسانی که دارای عقل و درک هستند می‌توانند با این فریب‌ها مقابله کنند. دیگران توانایی تحمل این سختی‌ها را ندارند.
ای خردمند گمان بر که جهان خوب درختی است
که برو اهل خرد خوش مزه و بوی ثمارند
هوش مصنوعی: ای انسان دانا، تصور کن که دنیا مانند درختی زیباست که در آن انسان‌های با خرد، میوه‌های خوشمزه و خوشبو را به بار می‌آورند.
بل کشاورز خدای است و درو کشت حکیمان
واندرو این جهلاشان به مثل چون خس و خارند
هوش مصنوعی: کشاورز مانند خداوند است، چون او به دقت درختان و گیاهان را می‌کارد و محصول حکمت و دانش را به دست می‌آورد. اما افرادی که علم ندارند به اندازه علف و خار ارزش ندارند.
جز که آزار و خیانت نشناسند ازیرا
به بدی‌ی فعل چو موشان و چو ماران قفارند
هوش مصنوعی: تنها چیزی که از آن‌ها شناخته می‌شود آزار و خیانت است، زیرا به خاطر رفتارهای بدشان مانند موش‌ها و مارها در بیابان به شمار می‌آیند.
گر بیابند ز تقلید حصاری به جهالت
از تن خویش و سر این حکما گرد برآرند
هوش مصنوعی: اگر به تقلید از دیگران انسانی به جهل خود پرداخته و برای خودش دژی بسازد، این افراد باهوش به دور او جمع می‌شوند.
مثل است این که چو موشان همه بیکار بمانند
دنه‌شان گیرد و آیند و سر گربه بخارند
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که اگر موش‌ها همه بیکار شوند و فعالیت نکنند، در نهایت مشکلاتی برایشان به وجود می‌آید و گربه‌ها از این وضعیت سوءاستفاده کرده و به آن‌ها حمله می‌کنند. یعنی در زندگی اگر بی‌عملی و تنبلی پیشه کنیم، دیگران از این موقعیت استفاده می‌کنند و ممکن است به ما آسیب برسانند.
دیوشان سوی بیابان بنموده است طریقی
زین سبب را به سوی شهر همی رفت نیارند
هوش مصنوعی: دیوها راهی به سوی بیابان نشان داده‌اند و به همین دلیل مردم نمی‌توانند به سوی شهر بروند.
ببریدند ز پیغمبر و از آل و تبارش
زانکه مر دیو لعین را همه آلند و تبارند
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که پیغمبر و خانواده‌اش را از هم جدا کردند، زیرا که دیو لعین، همه‌ی نسل و خانواده را در بر می‌گیرد.
بر ره دین به مثل میل نبینند و مناره
وز پس دنیا ذره به هوا در بشمارند
هوش مصنوعی: در مسیر دین، به مانند یک تیرک عمودی ایستاده نمی‌نگرند و تنها به نشانه‌هایی از دنیا که بسیار کوچک و ناچیزند توجه می‌کنند.
ای برادر به‌حذرباش زغرقه به‌میان‌شان
زانکه این قوم یکی بحر بی‌آرام و قرارند
هوش مصنوعی: ای برادر، مواظب باش که در دریا غرق نشوی، زیرا این قوم مانند دریایی هستند که هیچ آرامش و ثباتی ندارند.
سوی آل نبی آی از سپه دیو که ایشان
مؤمنان را زجفای سپه دیو حصارند
هوش مصنوعی: به سوی اهل بیت پیامبر برو، زیرا آن‌ها ایمان دارند و از ظلم و ستم شیاطین محافظت می‌کنند.
سزد از پشت به خر سوی غضنفر بنشیند
مرد هشیار چو دانست که خصمانش حمارند
هوش مصنوعی: مرد زیرک و هوشیار وقتی می‌بیند دشمنانش بی‌خود و نادان هستند، به آن‌ها پشت می‌کند و به سمت قدرت و اقتدار می‌رود.
باد و ابرند ولیکن حکما و عقلا را
بجز از عدل نیارند و به جز علم نبارند
هوش مصنوعی: باد و ابر به تنهایی وجود دارند، اما تنها کسانی که خردمند و عاقل هستند، به غیر از عدالت چیزی دیگر نمی‌آورند و به جز علم چیز دیگری را نمی‌آورند.
انبیااند بدان گاه که پیران و کهولند
حکمااند از آن وقت که اطفال و صغارند
هوش مصنوعی: پیامبران در زمان پیری و کهولت سن، حکمت و دانایی دارند، در حالی که در زمان کودکی و نوجوانی، افراد تنها در حال یادگیری و رشد هستند.
چون ره قبله شود گم به حکم قبلهٔ خلقند
چون شب فتنه شود تیره پر از نور نهارند
هوش مصنوعی: زمانی که مسیر درست گم می‌شود، مردم به سمت آن چیزی که عموم قبول دارند می‌روند. مثل اینکه در شب اگر دچار آشفتگی شویم، اما در روز همچنان پر از نور هستیم.
به سخا و به هدی و به بها و به تقی خوش
از خداوند سوی خلق جهان جمله مشارند
هوش مصنوعی: سخاوت، هدایت، قیمت و تقوا از ویژگی‌های خداوند هستند و تمامی مخلوقات تحت تأثیر این صفات به خوبی با هم در ارتباط‌اند.
حاشیه ها
1396/04/21 06:07
رشید
درود بر ادیبان گرامی
در این شعر این بیت از استاد فرزانه و حکیم بلخ دانسته نشد:
سزد از پشت به خر سوی غضنفر بنشیند
مرد هشیار چو دانست که خصمانش حمارند
سپاسدارم راهنمایی بفرمایید. افزون اینکه در گفتاری در دنیای مجازی گفته شده بود غضنفر نام علی بن ابیطالب است و دشمنان برای توهین به مقام ایشان نام غضنفر را در لطیفه ها می آورند و مردم نادانسته آن را گسترش می دهند. سپاس