گنجور

فصل اول - سبب ایمنی از مکر خدا

بدان که سبب این صفت، غفلت از عظمت رب العزه و جهل به ابتلا و امتحانات آن حضرت، یا عدم اعتقاد به محاسبه روز قیامت و جزا دادن اعمال از نیک و بد، یا اطمینان به سعه رحمت و رأفت او یا اعتماد بر طاعت و عبادت خود است و این صفت از هر یک از این اسباب که ناشی شده باشد از صفات مهلکه و موجب نکال و خسران مآل است، چون باعث آن یا کفر است یا جهل یا غرور یا عجب، و هر یک از آنها راهی است که آدمی را به هلاکت می کشاند.

پس اگر غفلت از عظمت الهی باشد باعث آن جهل و نادانی است و اگر از عدم اعتقاد باشد منشأ آن کفر و بی ایمانی است و اگر از تکیه به رحمت الهی باشد غرور است و اگر از اعتماد بر عمل خود باشد عجب است و اخبار و آیات بر مذمت ایمنی از مکر خدا مستفیض، و در کتاب کریم وارد است که: «فلا یأمن مکر الله الا القوم الخاسرون» یعنی «از مکر خدا ایمن نمی گردند مگر جماعت زیانکاران» و به تواتر ثابت شده است که طایفه فرشتگان و خیل پیغمبران از مکر الهی خائف و ترسانند همچنان که مروی است که «بعد از آنکه از ابلیس سر زد آنچه سر زد و مردود درگاه احدیت شد، و به آن لعین رسید، آنچه رسید جبرئیل و میکائیل که از مقربان بارگاه رب جلیل اند با هم به گریه و زاری نشستند، خطاب الهی به ایشان رسید که چه شده است شما را و به چه سبب گریه می کنید؟ عرض کردند که: پروردگارا از امتحان تو می ترسیم و از ابتلای تو ایمن نیستیم پس خداوند جلیل فرمود که همیشه چنین باشید و از مکر من ایمن نگردید.

مروی است که: حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم و جبرئیل امین از خوف خدا گریستند، پس خدا به ایشان وحی فرستاد که چرا می گریید و حال آنکه من شما را ایمن گردانیدم؟ عرض کردند: کیست که از آزمایش تو ایمن شود؟ گویا که ایمن نشدن ایشان از این راه بود که ایمن نبودند از اینکه خدا فرمودند که: «من شما را ایمن کردم، از راه امتحان و آزمایش باشد، یا اگر خوف ایشان تسکین یابد معلوم شود که ایشان از مکر ایمن گشته اند و وفا به قول خود ننموده اند».

همچنان که چون إبراهیم خلیل الرحمن علیه السلام را در منجنیق گذاردند که به آتش افکنند، گفت: «حسبی الله» یعنی خدا کافی است مرا در هر حال، و هیچ چیز دیگر را اعتنا ندارم و چون این ادعای بزرگی بود پروردگار عالم او را آزمایش فرمود و جبرئیل علیه السلام را فرستاد تا در هوا به او رسیده گفت «ای إبراهیم اگر حاجتی داری بگو تا برآرم» آن بزرگوار گفت: حاجت دارم اما نه به تو گفت: به آنکه حاجت داری بخواه و طلب کن گفت: «علمه بحالی حسبی عن مقالی» یعنی «با وجود علم او به حال من، احتیاج به گفتن من نیست» زهی بزرگوار شخصی که در چنین حالی به روح القدس التفات نکرد و ذات شریفش از بوته امتحان، تمام عیار برآمد و از این جهت خدای تعالی فرمود: «و ابراهیم الذی وفی» یعنی «و ابراهیمی که به گفته خود وفا کرد و به غیر من التفات و اعتنا نکرد».

پس بنده مومن باید در هیچ حال از آزمایش و امتحان خدا غافل ننشیند همچنان که ملائکه و انبیاء، ایمن نبودند و مواخذه و عذاب الهی را فراموش نکند.

ابتلاها می کند آه الغیاث
ای ذکور از ابتلاهایش اناث
گر تو نقدی یافتی نگشا دهان
هست در ره سنگهای امتحان

و از خوف آزمایش و مکر الله بودی که موسی بن عمران علیه السلام چون ملاحظه سحر سحره را نمود اندکی در باطن ترسید، چنانکه خدای تعالی خبر داده که «فاوجس فی نفسه خفیه موسی» و معالجه این صفت علاوه بر آنچه خواهد آمد از معالجه عجب و غرور، آن است که تحصیل صفت خوف از خدا کند که ضد این صفت است.

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بدان که سبب این صفت، غفلت از عظمت رب العزه و جهل به ابتلا و امتحانات آن حضرت، یا عدم اعتقاد به محاسبه روز قیامت و جزا دادن اعمال از نیک و بد، یا اطمینان به سعه رحمت و رأفت او یا اعتماد بر طاعت و عبادت خود است و این صفت از هر یک از این اسباب که ناشی شده باشد از صفات مهلکه و موجب نکال و خسران مآل است، چون باعث آن یا کفر است یا جهل یا غرور یا عجب، و هر یک از آنها راهی است که آدمی را به هلاکت می کشاند.
هوش مصنوعی: علت این ویژگی می‌تواند غفلت از عظمت خداوند، ناآگاهی به آزمایش‌ها و امتحانات او، عدم باور به حسابرسی در روز قیامت و پاداش اعمال خوب و بد، اطمینان به وسعت رحمت و محبت خداوند، یا تکیه بر طاعت و عبادت خود باشد. این ویژگی، بسته به آنچه که موجب آن شده، از عواقب خطرناک و مهلک به شمار می‌رود چرا که می‌تواند ناشی از کفر، ignorance، غرور یا خودپسندی باشد و هر یک از این‌ها به هلاکت منتهی می‌شود.
پس اگر غفلت از عظمت الهی باشد باعث آن جهل و نادانی است و اگر از عدم اعتقاد باشد منشأ آن کفر و بی ایمانی است و اگر از تکیه به رحمت الهی باشد غرور است و اگر از اعتماد بر عمل خود باشد عجب است و اخبار و آیات بر مذمت ایمنی از مکر خدا مستفیض، و در کتاب کریم وارد است که: «فلا یأمن مکر الله الا القوم الخاسرون» یعنی «از مکر خدا ایمن نمی گردند مگر جماعت زیانکاران» و به تواتر ثابت شده است که طایفه فرشتگان و خیل پیغمبران از مکر الهی خائف و ترسانند همچنان که مروی است که «بعد از آنکه از ابلیس سر زد آنچه سر زد و مردود درگاه احدیت شد، و به آن لعین رسید، آنچه رسید جبرئیل و میکائیل که از مقربان بارگاه رب جلیل اند با هم به گریه و زاری نشستند، خطاب الهی به ایشان رسید که چه شده است شما را و به چه سبب گریه می کنید؟ عرض کردند که: پروردگارا از امتحان تو می ترسیم و از ابتلای تو ایمن نیستیم پس خداوند جلیل فرمود که همیشه چنین باشید و از مکر من ایمن نگردید.
هوش مصنوعی: اگر کسی از عظمت خدا غافل شود، به جهل و نادانی مبتلا می‌گردد. اگر دلیل این غفلت عدم اعتقاد باشد، نتیجه‌اش کفر و بی‌ایمانی خواهد بود. اگر کسی به رحمت خدا تکیه کند، ممکن است دچار غرور شود و اگر به اعمال خود اعتماد کند، به عجب و خودپسندی دچار می‌شود. در آیات و احادیث، نیز به شدت بر این نکته تأکید شده است که هیچ‌کس نباید از مکر خدا احساس امنیت کند و در قرآن آمده است که تنها زیانکاران از مکر خدا ایمن هستند. همچنین ثابت شده که حتی فرشتگان و پیامبران نیز از مکر الهی می‌ترسند. داستانی وجود دارد که پس از سرکشی ابلیس، جبرئیل و میکائیل، که از نزدیکان خدا هستند، به گریه و زاری نشستند. خدا از آن‌ها پرسید که چرا اینقدر نگران‌اند و آنان جواب دادند که از امتحان و ابتلای خدا می‌ترسند. خداوند فرمود که باید همیشه چنین باشید و از مکر من احساس امنیت نکنید.
مروی است که: حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم و جبرئیل امین از خوف خدا گریستند، پس خدا به ایشان وحی فرستاد که چرا می گریید و حال آنکه من شما را ایمن گردانیدم؟ عرض کردند: کیست که از آزمایش تو ایمن شود؟ گویا که ایمن نشدن ایشان از این راه بود که ایمن نبودند از اینکه خدا فرمودند که: «من شما را ایمن کردم، از راه امتحان و آزمایش باشد، یا اگر خوف ایشان تسکین یابد معلوم شود که ایشان از مکر ایمن گشته اند و وفا به قول خود ننموده اند».
هوش مصنوعی: گفته شده است که پیامبر اسلام و جبرئیل از ترس خدای تعالی گریسته‌اند. سپس خداوند به آنها وحی کرد و پرسید که چرا می‌گریید در حالی که من شما را در امان قرار داده‌ام؟ آنها پاسخ دادند: چه کسی می‌تواند از آزمایش‌های تو در امان باشد؟ به نظر می‌رسید که عدم احساس امنیت آنها به این دلیل بود که فکر می‌کردند ممکن است وعده امنیت خداوند تنها برای آزمون و آزمایش باشد، یا اینکه اگر آنها آرامش پیدا کنند، به معنای این است که از مکر خداوند در امان بوده و به وعده‌های خود عمل نکرده‌اند.
همچنان که چون إبراهیم خلیل الرحمن علیه السلام را در منجنیق گذاردند که به آتش افکنند، گفت: «حسبی الله» یعنی خدا کافی است مرا در هر حال، و هیچ چیز دیگر را اعتنا ندارم و چون این ادعای بزرگی بود پروردگار عالم او را آزمایش فرمود و جبرئیل علیه السلام را فرستاد تا در هوا به او رسیده گفت «ای إبراهیم اگر حاجتی داری بگو تا برآرم» آن بزرگوار گفت: حاجت دارم اما نه به تو گفت: به آنکه حاجت داری بخواه و طلب کن گفت: «علمه بحالی حسبی عن مقالی» یعنی «با وجود علم او به حال من، احتیاج به گفتن من نیست» زهی بزرگوار شخصی که در چنین حالی به روح القدس التفات نکرد و ذات شریفش از بوته امتحان، تمام عیار برآمد و از این جهت خدای تعالی فرمود: «و ابراهیم الذی وفی» یعنی «و ابراهیمی که به گفته خود وفا کرد و به غیر من التفات و اعتنا نکرد».
هوش مصنوعی: زمانی که ابراهیم خلیل الرحمن را در منجنیق قرار دادند تا او را به آتش بیفکنند، او گفت: «خدا برای من کافی است». یعنی در هر شرایطی به خدا اعتماد دارم و به هیچ چیز دیگر اهمیت نمی‌دهم. چون این ادعا بسیار بزرگ بود، خداوند او را آزمایش کرد و جبرئیل را فرستاد تا به او بگوید: «اگر نیازی داری، بگو تا برآورده کنم». ابراهیم پاسخ داد: «من نیاز دارم، اما نه به تو». او به خداوند که نیازش را می‌داند، رجوع کرد و گفت: «خداوند از حال من آگاه است و نیازی به گفتن من نیست». او در آن شرایط به جبرئیل توجه نکرد و با استقامت از این آزمون به خوبی عبور کرد. به همین دلیل، خداوند فرمود: «ابراهیم که به وعده‌اش وفا کرد».
پس بنده مومن باید در هیچ حال از آزمایش و امتحان خدا غافل ننشیند همچنان که ملائکه و انبیاء، ایمن نبودند و مواخذه و عذاب الهی را فراموش نکند.
هوش مصنوعی: انسان مؤمن باید همیشه مراقب باشد و از آزمایش‌ها و امتحان‌های خدا غافل نشود. همان‌طور که فرشتگان و پیامبران هم از این مسئله ایمن نبودند و نباید عذاب و مجازات الهی را فراموش کند.
ابتلاها می کند آه الغیاث
ای ذکور از ابتلاهایش اناث
هوش مصنوعی: در مقابل مشکلات و بلاها، با ناله و فریاد به کمک می‌طلبیم، ای مردان، از این سختی‌ها و آزمون‌ها، زنان نیز متأثر و گرفتار می‌شوند.
گر تو نقدی یافتی نگشا دهان
هست در ره سنگهای امتحان
هوش مصنوعی: اگر چیزی باارزش به دست آوردی، زبانت را نباز؛ در مسیر چالش‌ها و آزمایش‌ها، اظهارنظر نکن.
و از خوف آزمایش و مکر الله بودی که موسی بن عمران علیه السلام چون ملاحظه سحر سحره را نمود اندکی در باطن ترسید، چنانکه خدای تعالی خبر داده که «فاوجس فی نفسه خفیه موسی» و معالجه این صفت علاوه بر آنچه خواهد آمد از معالجه عجب و غرور، آن است که تحصیل صفت خوف از خدا کند که ضد این صفت است.
هوش مصنوعی: موسی بن عمران علیه السلام به علت ترس از آزمایش و همچنین مکر خداوند، زمانی که سحر سحره را مشاهده کرد، اندکی در دل خود نگران شد. خداوند نیز به این موضوع اشاره کرده است که «موسی در دل خود ترسی پنهان احساس کرد». برای مقابله با این احساس ترس، علاوه بر موارد دیگری که بعداً بیان خواهد شد، باید به دنبال تقویت صفت ترس از خداوند باشد که در حقیقت نقطه مقابل این ترس است.