گنجور

مذمت فاش کردن راز مردم

صفت دهم: مذمت فاش کردن راز مردم و فضیلت رازداری است و این اعم است از اظهار عیوب مردم، زیرا «راز» می تواند شد از عیوب باشد و می تواند شد نباشد لیکن حد افشای آن موجب ایذاء و اهانت به حق دوستان یا غیرایشان است و این عمل در شرع، مذموم، و صاحب آن در نزد عقل، معاتب و ملوم است.

از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم مروی است که «نقلی که میان دو نفر گذشت امانت است میان شما» و وارد است که «از جمله خبائث آن است که سر برادر خود را فاش کنی» عبدالله بن سنان به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کرد که «رسیده است که عورت مومن بر مومن حرام است فرمود: بلی عرض کرد که مراد، عورتین او است؟ فرمود: نه چنین است، بلکه فاش کردن سر اوست» و ضد این عمل، که نگهداری راز، و کتمان اسرار باشد از افعال محموده و نتیجه قوت نفس، و شهامت آن است.

به پیر میکده گفتم که چیست راه نجات
بداد جام می و گفت راز پوشیدن

حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم و محرم راز خداوند اکبر می فرماید: «خوشا به حال بنده ای که گمنام باشد، خدا او را شناسد و معروف مردم نباشد، چنین اشخاص، چراغ راه هدایت، و سرچشمه علم و حکمتند هر فتنه ظلمانی به واسطه ایشان روشن می شود نه فاش کننده اسرارند، و نه بردارنده پرده از کار، و نه در صدد جفا و آزار از ریا دور، و از خودنمائی مهجورند» و از حضرت امیرالمومنین علیه السلام مروی است که «مبادا از آن اشخاص باشید که پرده در، و فاش کننده رازها هستند، به درستی که خوبان شما کسانی هستند که چون کسی به ایشان نگاه کند به یاد خدا افتد و بدان شما کسانی هستند که سخن چینی می نمایند و جدائی میان دوستان می افکنند، و در صدد تفتیش عیوب مردم هستند» و مخفی نماند که رازداری بر دو نوع است: یکی راز دیگران را نگاهداشتن، و آن، آن است که مذکور شد و دیگری، اسرار خود را پوشیدن و آشکار نکردن و این نیز از جمله لوازم، و فاش کردن آنها از ضعف نفس و سستی عقل است، زیرا اسرار آدمی از دو حال بیرون نیست: یا کاشف از دولت و سعادت و نیک فرجامی است، یا مخبر از نکبت و شقاوت و ناکامی و برهر دو تقدیر، کتمان اولی است چون اگر از قبیل اول است، اظهار آن موجب زیادتی عدوات دشمنان، و حسد ابنای زمان، و توقع ارباب طمع و دون همتان می شود و اگر از مقوله دوم است، بروز آن باعث شماتت دشمنان، و اندوه دوستان، و خفت در نظر ظاهربینان می گردد و بسا باشد که بر افشای اسرار، مفاسد بسیار مترتب گردد و از این جهت منع شده است که کسی از خود راز با دوستان در میان نهد، زیرا: هر دوستی را نیز دوستی است، و هرگاه نتوانی راز خود را نگاهداری، چگونه دیگری راز تو را نگاه می دارد.

منه در میان راز با هر کسی
که جاسوس همکاسه دیدم بسی
سکندر که با شرقیان حرب داشت
در خیمه گویند در غرب داشت
چو بهمن به زابلستان خواست شد
چپ آوازه افکند و از راست شد
اگر جز تو داند که عزم تو چیست
بر آن رأی و دانش بباید گریست

و این صفت، هیچ طایفه را این قدر در کار نیست، که سلاطین و الاتبار را و پوشیدن اسرار، از شرایط سلطنت و جهانبانی، و از مهمات ضوابط کشورستانی است چون ایشان را دشمنان و مدعیان بسیار، و هرگاه بر مکنون ضمیر پادشاه مطلع شوند، در صدد تدارک برمی آیند پس باید از محرمان و دانایان و امنای دولت نیز اسرار را مخفی دارند، که محرم را نیز محرمی باشد و بسا باشد که منجر به هلاکت و فساد می گردد.

چون، مهدی عباسی پسران خود: هادی و هارون را به ترتیب ولیعهد کرد، بعد از وفات او ابتدا هادی به سریر خلافت متمکن شد در صدد خلع هارون، و بیعت کردن مردم با پسرش جعفر برآمد و هر چند هارون را به این امر تکلیف کرد، تن در نداد.

هادی علاج را منحصر در قتل برادر دیده، از این مقوله با بعضی از ارکان دولت و اهل حرم باز گفت خیزران، مادر هادی و هارون از این، بو برده، نظر به فرط محبتی که با هارون داشت، هادی را به شربتی مسموم روانه ملک نیستی گردانید.

گر آرام خواهی در این آب و گل
مگو تا توانی بکس راز دل

و هرگاه کسی خواهد که ملکه کتمان اسرار، او را حاصل شود، باید از اظهار و اخبار در ابراز ارادتی که چندان اعتنائی به آنها نیست خود را نگاه دارد، و نفس خویش را به این عادت دهد، تا ملکه از برای او حاصل گردد.

چون برآید از بدان نیکی و از نیکان بدی: در احادیث وارد شده است که «هرگاه خدای تعالی سر بنده را در دنیا بپوشاند، کرم او از آن بالاتر است که در آخرت ظاهر گرداند و اگر در دنیا پرده از آن براندازد، از آن کریم تر است که دوباره در آخرت آن را ظاهر نماید» و نیز وارد شده است که «در روز قیامت بنده ای را بیاورند که گریان باشد خطاب رسد که چرا می گریی؟ عرض کند: گریه می کنم بر آنچه در این روز از عیوب من در نزد آدمیان و فرشتگان ظاهر خواهد شد خداوند عالم می فرماید که ای بنده من تو را در دنیا رسوا نکردم، و حال آنکه تو مشغول معصیت من بودی و می خندیدی، چگونه امروز تو را رسوا می کنم، و حال اینکه معصیت نمی کنی و گریانی» مروی است که «در فردای محشر جناب پیغبر صلی الله علیه و آله و سلم از داور اکبر مسئلت می نماید که محاسبه امت او را در حضور فرشتگان و پیغمبران و سایر امتان نکند، تا عیوب آنها بر ایشان ظاهر گردد، بلکه به حساب ایشان چنان برس که بجز تو و من، دیگر کسی بر آن مطلع نگردد خطاب الهی رسد که ای حبیب من من به بندگان خود از تو مهربانترم، چون تو روا نداری که عیوب ایشان نزد غیر تو ظاهر شود، من روا ندارم که بر تو هم ظاهر گردد و ایشان در پیش تو شرمسار شوند من خود به تنهائی به محاسبه ایشان پردازم، و چنان که بجز من احدی بر عیوب ایشان مطلع نگردد» پس هرگاه عنایت پروردگار در پوشیدن عیوب بندگان تا به این حد بوده باشد، پس ای مسکین غافل، و ای مبتلای به انواع عیوب و رذایل، ترا چه افتاده است که این پرده از عیوب بندگان خدا برمی داری، و سعی در فاش کردن بدیهای ایشان می نمائی، و زبان هرزه خود را به مذمت ایشان می گشائی؟ از خود غافلی که به چه عیوب گرفتاری، و به چه اعمال ناشایسته در کاری اندکی دیده بگشای، و به سراپای خود نظر کن و صفحه ضمیر خبیث خود را مطالعه کن، و چاره از عیوب خود کن.سخن چینی و نمامی و مفاسد آن: صفت یازدهم: سخن چینی و نمامی و مفاسد آن و این رذل ترین افعال قبیحه، و شنیع ترین همه است و صاحب این صفت، از جمله اراذل ناس و خبیث النفس است بلکه از کلام الهی مستفاد می شود که هر سخن چینی ولد الزنا است.

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

صفت دهم: مذمت فاش کردن راز مردم و فضیلت رازداری است و این اعم است از اظهار عیوب مردم، زیرا «راز» می تواند شد از عیوب باشد و می تواند شد نباشد لیکن حد افشای آن موجب ایذاء و اهانت به حق دوستان یا غیرایشان است و این عمل در شرع، مذموم، و صاحب آن در نزد عقل، معاتب و ملوم است.
هوش مصنوعی: نکته دهم: فاش کردن رازهای دیگران از جمله عیب‌های آن‌ها مذموم است و رازداری اهمیت دارد. راز می‌تواند شامل عیوب افراد باشد یا نباشد، اما افشای آن می‌تواند باعث آزار و توهین به حقوق دیگران شود. این عمل از نظر شرع ناپسند است و کسی که آن را انجام می‌دهد در قضاوت عقل نیز سرزنش‌کننده و مورد نکوهش قرار می‌گیرد.
از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم مروی است که «نقلی که میان دو نفر گذشت امانت است میان شما» و وارد است که «از جمله خبائث آن است که سر برادر خود را فاش کنی» عبدالله بن سنان به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کرد که «رسیده است که عورت مومن بر مومن حرام است فرمود: بلی عرض کرد که مراد، عورتین او است؟ فرمود: نه چنین است، بلکه فاش کردن سر اوست» و ضد این عمل، که نگهداری راز، و کتمان اسرار باشد از افعال محموده و نتیجه قوت نفس، و شهامت آن است.
هوش مصنوعی: روایتی از پیامبر اسلام وجود دارد که می‌فرماید: هر چیزی که بین دو نفر رد و بدل می‌شود امانتی در بین آنهاست. همچنین اشاره شده که از زشت‌ترین کارها این است که اسرار برادر خود را فاش کنی. عبدالله بن سنان از امام جعفر صادق سؤال کرد که آیا حقیقت این است که عورت مومن بر مومن حرام است؟ امام پاسخ داد: بله، ولی منظور فقط عورت جسمانی نیست، بلکه منظور فاش کردن راز اوست. بنابراین، عمل حفظ راز و پنهان نگه‌داری اطلاعات از رفتارهای پسندیده به شمار می‌آید و نشان‌دهنده قدرت نفس و شجاعت فرد است.
به پیر میکده گفتم که چیست راه نجات
بداد جام می و گفت راز پوشیدن
هوش مصنوعی: به پیر میکده گفتم راه نجات چیست؟ او جام می را به من داد و گفت که راز در پنهان کردن است.
حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم و محرم راز خداوند اکبر می فرماید: «خوشا به حال بنده ای که گمنام باشد، خدا او را شناسد و معروف مردم نباشد، چنین اشخاص، چراغ راه هدایت، و سرچشمه علم و حکمتند هر فتنه ظلمانی به واسطه ایشان روشن می شود نه فاش کننده اسرارند، و نه بردارنده پرده از کار، و نه در صدد جفا و آزار از ریا دور، و از خودنمائی مهجورند» و از حضرت امیرالمومنین علیه السلام مروی است که «مبادا از آن اشخاص باشید که پرده در، و فاش کننده رازها هستند، به درستی که خوبان شما کسانی هستند که چون کسی به ایشان نگاه کند به یاد خدا افتد و بدان شما کسانی هستند که سخن چینی می نمایند و جدائی میان دوستان می افکنند، و در صدد تفتیش عیوب مردم هستند» و مخفی نماند که رازداری بر دو نوع است: یکی راز دیگران را نگاهداشتن، و آن، آن است که مذکور شد و دیگری، اسرار خود را پوشیدن و آشکار نکردن و این نیز از جمله لوازم، و فاش کردن آنها از ضعف نفس و سستی عقل است، زیرا اسرار آدمی از دو حال بیرون نیست: یا کاشف از دولت و سعادت و نیک فرجامی است، یا مخبر از نکبت و شقاوت و ناکامی و برهر دو تقدیر، کتمان اولی است چون اگر از قبیل اول است، اظهار آن موجب زیادتی عدوات دشمنان، و حسد ابنای زمان، و توقع ارباب طمع و دون همتان می شود و اگر از مقوله دوم است، بروز آن باعث شماتت دشمنان، و اندوه دوستان، و خفت در نظر ظاهربینان می گردد و بسا باشد که بر افشای اسرار، مفاسد بسیار مترتب گردد و از این جهت منع شده است که کسی از خود راز با دوستان در میان نهد، زیرا: هر دوستی را نیز دوستی است، و هرگاه نتوانی راز خود را نگاهداری، چگونه دیگری راز تو را نگاه می دارد.
هوش مصنوعی: پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: خوشا به حال افرادی که در میان مردم گمنام هستند و خداوند آنها را می‌شناسد. چنین کسانی راهنمای هدایت و منبع علم و حکمت هستند. آنها در مشکلات و فتنه‌ها نور امیدی هستند و نه راز کسی را فاش می‌کنند، نه به دنبال آسیب رساندن به دیگران هستند و از خودنمایی دورند. حضرت علی (ع) نیز فرمودند: مواظب باشید از کسانی نباشید که رازها را فاش می‌کنند، زیرا خوبان آنهایی هستند که وقتی به آنها نگاه می‌کنید، به یاد خدا می‌افتید. برخی افراد به حرف‌چینی و ایجاد جدایی بین دوستان می‌پردازند و عیوب دیگران را جستجو می‌کنند. همچنین رازداری به دو دسته تقسیم می‌شود: حفظ راز دیگران و پنهان کردن اسرار خود. فاش کردن اسرار شخصی نشانه ضعف نفس و نااستواری عقل است. اسرار ممکن است نمایانگر خوشبختی یا بدبختی فرد باشند. در هر صورت، فاش کردن آنها می‌تواند موجب افزایش دشمنی، حسد یا خفت گردد. بنابراین، باید از گفتن اسرار خود به دوستان پرهیز کرد، زیرا هر دوستی ممکن است دوستی داشته باشد و اگر نتوانید راز خود را حفظ کنید، دیگران هم نمی‌توانند راز شما را نگه دارند.
منه در میان راز با هر کسی
که جاسوس همکاسه دیدم بسی
هوش مصنوعی: با هر کسی که به رازهای تو پی‌برد و در کنارت حضور دارد، صحبت نکن. چون ممکن است او اطلاعات تو را به دیگران منتقل کند.
سکندر که با شرقیان حرب داشت
در خیمه گویند در غرب داشت
هوش مصنوعی: سکندر که با مردم شرق جنگ داشت، گفته می‌شود که در خیمه‌اش در غرب هم فعالیت داشت.
چو بهمن به زابلستان خواست شد
چپ آوازه افکند و از راست شد
هوش مصنوعی: وقتی بهمن به زابلستان رفت، به طور ناگهانی خبرش پخش شد و از سمت راست نیز به او توجه شد.
اگر جز تو داند که عزم تو چیست
بر آن رأی و دانش بباید گریست
هوش مصنوعی: اگر کسی غیر از تو بداند که نیت و هدف تو چیست، دیگر بر آن رأی و دانشی که دارد باید اندوهگین باشد.
و این صفت، هیچ طایفه را این قدر در کار نیست، که سلاطین و الاتبار را و پوشیدن اسرار، از شرایط سلطنت و جهانبانی، و از مهمات ضوابط کشورستانی است چون ایشان را دشمنان و مدعیان بسیار، و هرگاه بر مکنون ضمیر پادشاه مطلع شوند، در صدد تدارک برمی آیند پس باید از محرمان و دانایان و امنای دولت نیز اسرار را مخفی دارند، که محرم را نیز محرمی باشد و بسا باشد که منجر به هلاکت و فساد می گردد.
هوش مصنوعی: این ویژگی در هیچ گروهی به اندازه سلاطین و افراد با اعتبار وجود ندارد. نگهداری از اسرار یکی از شرایط مهم سلطنت و حکومت است چون آنها با دشمنان و رقبا بسیاری مواجه‌اند. اگر کسی به افکار پادشاه دسترسی پیدا کند، بلافاصله تلاش می‌کند که از آن بهره‌برداری کند. بنابراین، پادشاهان باید اسرار خود را حتی از نزدیک‌ترین مشاوران و افراد با اعتماد نیز پنهان نگه دارند، چرا که ممکن است در آینده به خطر و فساد منتهی شود.
چون، مهدی عباسی پسران خود: هادی و هارون را به ترتیب ولیعهد کرد، بعد از وفات او ابتدا هادی به سریر خلافت متمکن شد در صدد خلع هارون، و بیعت کردن مردم با پسرش جعفر برآمد و هر چند هارون را به این امر تکلیف کرد، تن در نداد.
هوش مصنوعی: مهدی عباسی پسرانش، هادی و هارون را به ترتیب به عنوان ولیعهد معرفی کرد. پس از فوت او، هادی به قدرت خلافت رسید و تلاش کرد تا هارون را از مقامش برکنار کند و مردم را به بیعت با پسرش جعفر ترغیب کرد، اما هارون با این کار موافق نبود و از این موضوع اجتناب کرد.
هادی علاج را منحصر در قتل برادر دیده، از این مقوله با بعضی از ارکان دولت و اهل حرم باز گفت خیزران، مادر هادی و هارون از این، بو برده، نظر به فرط محبتی که با هارون داشت، هادی را به شربتی مسموم روانه ملک نیستی گردانید.
هوش مصنوعی: هادی علاج تنها در کشتن برادرش می‌دید و از این موضوع با برخی از مقامات دولتی و اعضای حرم صحبت کرد. خیزران، مادر هادی و هارون، با توجه به محبت عمیقی که به هارون داشت، متوجه این قضیه شد و تصمیم گرفت هادی را با نوشیدنی مسموم از بین ببرد.
گر آرام خواهی در این آب و گل
مگو تا توانی بکس راز دل
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی در این دنیا آرامش داشته باشی، تا جایی که می‌توانی راز دل خود را به کسی نگو.
و هرگاه کسی خواهد که ملکه کتمان اسرار، او را حاصل شود، باید از اظهار و اخبار در ابراز ارادتی که چندان اعتنائی به آنها نیست خود را نگاه دارد، و نفس خویش را به این عادت دهد، تا ملکه از برای او حاصل گردد.
هوش مصنوعی: هرگاه کسی بخواهد به توانایی پنهان کردن اسرار دست یابد، باید از بیان و افشای احساسات خود نسبت به مسائلی که اهمیتی برایشان قائل نیست خودداری کند و نفس خود را به این رفتار عادت دهد تا این توانایی برای او به وجود بیاید.