گنجور

صفت هشتم - عقوق والدین و مذمت آن

و بیچاره کسی که عاق پدر یا مادر باشد نه در دنیا خیر می بیند و نه در آخرت و نه از عمر خود برمی خورد، و نه از عزت یک لقمه نانی به دل خوش از گلوی او فرو نمی رود و یک شربت آبی گوارا به کام او نمی رسد و جمیع آیات و اخبار بی شماری که در خصوص ذم قطع رحم وارد شده است به مذمت آن نیز دلالت می کند.

حق سبحانه و تعالی می فرماید: «و قضی ربک ألا تعبدوا ألا ایاه و بالوالدین احسانا اما یبلغن عندک الکبر أحدهما أو کلاهما فلا تقل لهما أف و لا تنهرهما و قل لهما قولا کریما» خلاصه معنی اینکه حکم فرمود پروردگار به اینکه جز او را پرستش مکن و بندگی ننمای و نسبت به پدر و مادر احسان و نیکی به جای آور، چنانچه یکی از ایشان یا هر دو در نزد تو به سن پیری برسند، اف بر روی ایشان مگوی و چنانچه از تو چیزی خواهش نمایند ایشان را رد مکن و با ایشان سخن شایسته گوی» و از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم مروی است که «زنهار حذر کنید از عقوق پدر و مادر، به درستی که بوی بهشت از هزار ساله راه شنیده می شود، و با وجود این نمی شنود آن را کسی که عاق باشد و نه کسی که قطع رحم کرده باشد و نه پیر زناکار و نه کسی که از راه تکبر جامه خود را بکشد» و فرمود: «هر که صبح کند، در حالتی که پدر و مادر بر او غضبناک باشند، داخل صبح می شود در حالی که دو در جهنم بر روی او گشوده است» و حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود که «هرکه از روی خشم نگاه به پدر و مادر کند، در حالتی که پدر و مادر بر او ظلم کنند، خدا هیچ نمازی را از او قبول نمی کند» و فرمود: «چون روز قیامت شود، پرده ای از پرده های بهشت برداشته شود، و به این سبب از پانصد سال راه، هرکه را مشامی باشد بوی بهشت را می شنود، مگر یک طایفه، عرض شد که آن کیست؟ فرمود: عاق والدین» و فرمود: «اگر پست تر از اف گفتن بر روی پدر و مادر، چیزی می بود، خدا از آن نهی می فرمود ادنای مرتبه عقوق، اف گفتن بر ایشان است و از جمله عقوق است تیز نظر کردن بر روی ایشان» شخصی از حضرت امام موسی علیه السلام سوال کرد که «چگونه است اگر کسی به یکی از فرزندان خود گوید پدر و مادرم فدای تو باد، آیا باکی دارد یا نه؟ فرمود: چنین می بینم که اگر پدر و مادر او زنده باشند، این از عقوق باشد و اگر مرده باشند باکی نیست» و اخبار در ذم عقوق والدین بسیار، بلکه به اتفاق علما، از گناهان کبیره است و با وجود اختلاف ایشان در عدد گناهان کبیره، هیچ یک خلاف در کبیره بودن آن نکرده اند و اکثر اخباری که در بیان کبایر وارد شده است، متضمن عقوق والدین هست.

و در بعضی از اخبار قدسیه وارد است که پادشاه عالم فرمود که «به عزت و جلال، و بلندی شأن خودم سوگند، که اگر عاق والدین عبادت جمیع پیغمبران را بکند از او قبول نمی کنم» و اول چیزی که در لوح محفوظ نوشته شد، این بود که «منم خدائی که بجز من خدائی نیست هر که پدر و مادر از او راضی باشند من نیز از او راضی هستم و هر که پدر و مادر بر او خشمناک باشند من نیز بر او خشمناکم» و حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود که «جمیع مسلمین در روز قیامت مرا خواهند دید، مگر عاق والدین، و شراب خوار، و کسی که نام مرا بشنود و صلوات بر من نفرستد» و همین قدر از برای عاق والدین کافی است که پیغمبر خدا بر او نفرین کرد و فرمود: «هر که پدر و مادر، یا یکی از آنها را ادراک کند، و او را از خود راضی نسازد هرگز آمرزیده مباد جبرئیل بر نفرین آن حضرت آمین گفت» در اسرائیلیات رسیده است که «خدای تعالی به موسی وحی فرمود که هر که با والدین خود نیکوئی کند، و با من عقوق نماید او را نیکوکار می نویسم و هر که با من نیکی کند، و عاق والدین باشد او را عاق می کنم» و در اخبار بسیار وارد، و به تجربه و عیان ثابت است که هر که بدی با پدر و مادر، یا یکی از آنها نماید عمر او کوتاه و زندگانی او به تلخی می گذرد و فقر و پریشانی به او هجوم می آورد و سکرات مرگ بر او شدید می گردد و جان کندن بر او دشوار می شود.

و همچنین از اخبار و آثار و تجربه روزگار، مستفاد است که نفرین پدر بر فرزند به درجه استجابت می رسد پس هان هان ای جان برادر با هوش باش و بر جان خود رحم کن و از تیغ عقوق پدر و مادر حذر نمای و یاد آور طول تصدیع و زحمت ایشان را در پرورش تو، بنگر خود بی خوابی کشیدند تا تو را خواب کنند و گرسنگی خوردند تا تو را سیر کنند سالهای سال تو را در آغوش مهربانی کشیده اند، و به شیره جان پروریده اند و عمر و جان خود را در راه تو صرف نموده اند زهی بی مروتی و بی انصافی که بعد از آنکه اندک قوتی در خود بیابی، همه آنها را فراموش کنی.

جوانی سر از رأی مادر بتافت
دل دردمندش در آذر بتافت
چو بیچاره شد پیشش آورد مهد
که ای سست مهر فراموش عهد
نه در مهد نیروی و حالت نبود
مگس راندن از خود خجالت نبود
تو آنی که از یک مگس رنجه ای
که امروز سالار و سرپنجه ای

و بدان که عقوق پدر و مادر عبارت است از: خشم آوردن و شکستن دل، و آزردن خاطر ایشان و به هر نوع که دل ایشان آزرده شود عقوق حاصل می شود و آدمی مستحق عذاب الهی و بلای غیرمتناهی می گردد، خواه به زدن باشد، یا دشنام دادن، یا صدا به ایشان بلند کردن، یا تیز بر ایشان نگریستن، یا از ایشان روی گردانیدن و بی اعتنائی یا نافرمانی ایشان نمودن در امری که اطاعت ایشان لازم است.

اطلاعات

وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

و بیچاره کسی که عاق پدر یا مادر باشد نه در دنیا خیر می بیند و نه در آخرت و نه از عمر خود برمی خورد، و نه از عزت یک لقمه نانی به دل خوش از گلوی او فرو نمی رود و یک شربت آبی گوارا به کام او نمی رسد و جمیع آیات و اخبار بی شماری که در خصوص ذم قطع رحم وارد شده است به مذمت آن نیز دلالت می کند.
هوش مصنوعی: کسی که با پدر یا مادر خود بدرفتاری کند، نه در زندگی دنیا نیکی می‌بیند و نه در آخرت، همچنین از عمرش بهره‌ای نمی‌برد. حتی نخواهد توانست از آب و نان ساده‌ای که می‌خورد لذتی ببرد و هیچ نوشیدنی گوارایی به او نمی‌رسد. همچنین آیات و احادیث زیادی وجود دارد که به زشتی قطع رابطه با خویشاوندان اشاره دارند و این کار را مذمت می‌کنند.
حق سبحانه و تعالی می فرماید: «و قضی ربک ألا تعبدوا ألا ایاه و بالوالدین احسانا اما یبلغن عندک الکبر أحدهما أو کلاهما فلا تقل لهما أف و لا تنهرهما و قل لهما قولا کریما» خلاصه معنی اینکه حکم فرمود پروردگار به اینکه جز او را پرستش مکن و بندگی ننمای و نسبت به پدر و مادر احسان و نیکی به جای آور، چنانچه یکی از ایشان یا هر دو در نزد تو به سن پیری برسند، اف بر روی ایشان مگوی و چنانچه از تو چیزی خواهش نمایند ایشان را رد مکن و با ایشان سخن شایسته گوی» و از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم مروی است که «زنهار حذر کنید از عقوق پدر و مادر، به درستی که بوی بهشت از هزار ساله راه شنیده می شود، و با وجود این نمی شنود آن را کسی که عاق باشد و نه کسی که قطع رحم کرده باشد و نه پیر زناکار و نه کسی که از راه تکبر جامه خود را بکشد» و فرمود: «هر که صبح کند، در حالتی که پدر و مادر بر او غضبناک باشند، داخل صبح می شود در حالی که دو در جهنم بر روی او گشوده است» و حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود که «هرکه از روی خشم نگاه به پدر و مادر کند، در حالتی که پدر و مادر بر او ظلم کنند، خدا هیچ نمازی را از او قبول نمی کند» و فرمود: «چون روز قیامت شود، پرده ای از پرده های بهشت برداشته شود، و به این سبب از پانصد سال راه، هرکه را مشامی باشد بوی بهشت را می شنود، مگر یک طایفه، عرض شد که آن کیست؟ فرمود: عاق والدین» و فرمود: «اگر پست تر از اف گفتن بر روی پدر و مادر، چیزی می بود، خدا از آن نهی می فرمود ادنای مرتبه عقوق، اف گفتن بر ایشان است و از جمله عقوق است تیز نظر کردن بر روی ایشان» شخصی از حضرت امام موسی علیه السلام سوال کرد که «چگونه است اگر کسی به یکی از فرزندان خود گوید پدر و مادرم فدای تو باد، آیا باکی دارد یا نه؟ فرمود: چنین می بینم که اگر پدر و مادر او زنده باشند، این از عقوق باشد و اگر مرده باشند باکی نیست» و اخبار در ذم عقوق والدین بسیار، بلکه به اتفاق علما، از گناهان کبیره است و با وجود اختلاف ایشان در عدد گناهان کبیره، هیچ یک خلاف در کبیره بودن آن نکرده اند و اکثر اخباری که در بیان کبایر وارد شده است، متضمن عقوق والدین هست.
هوش مصنوعی: خداوند فرمان داده که تنها او را بپرستید و نسبت به پدر و مادر خود نیکی کنید. اگر یکی از آنها یا هر دو به سن پیری برسند، نباید به آنان بی‌احترامی کنید و باید با کلمات محترمانه و شایسته با آنها صحبت کنید. پیامبر اکرم (ص) همچنین هشدار داده که از نافرمانی پدر و مادر دوری کنید، زیرا بوی بهشت از فاصله‌های بسیار دور شنیده می‌شود، اما کسی که به پدر و مادرش نافرمانی کند، این بو را نمی‌شنود. همچنین از امام صادق (ع) نقل شده که اگر کسی با خشم به پدر و مادرش نگاه کند، خداوند هیچ‌کدام از نمازش را قبول نخواهد کرد. در روز قیامت، بوی بهشت از دور شنیده می‌شود، اما افرادی مانند نافرمانان پدر و مادر از این بوی خوش محروم خواهند بود. اگر کسی حتی به پدر و مادرش کلمه‌ای نادرست بگوید، کار بدی انجام داده است. از آنجا که عقوق والدین از بزرگترین گناهان شناخته شده، همگان بر این امر اتفاق نظر دارند و بسیاری از احادیث در مورد گناهان کبیره به نافرمانی از والدین اشاره دارند.
و در بعضی از اخبار قدسیه وارد است که پادشاه عالم فرمود که «به عزت و جلال، و بلندی شأن خودم سوگند، که اگر عاق والدین عبادت جمیع پیغمبران را بکند از او قبول نمی کنم» و اول چیزی که در لوح محفوظ نوشته شد، این بود که «منم خدائی که بجز من خدائی نیست هر که پدر و مادر از او راضی باشند من نیز از او راضی هستم و هر که پدر و مادر بر او خشمناک باشند من نیز بر او خشمناکم» و حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود که «جمیع مسلمین در روز قیامت مرا خواهند دید، مگر عاق والدین، و شراب خوار، و کسی که نام مرا بشنود و صلوات بر من نفرستد» و همین قدر از برای عاق والدین کافی است که پیغمبر خدا بر او نفرین کرد و فرمود: «هر که پدر و مادر، یا یکی از آنها را ادراک کند، و او را از خود راضی نسازد هرگز آمرزیده مباد جبرئیل بر نفرین آن حضرت آمین گفت» در اسرائیلیات رسیده است که «خدای تعالی به موسی وحی فرمود که هر که با والدین خود نیکوئی کند، و با من عقوق نماید او را نیکوکار می نویسم و هر که با من نیکی کند، و عاق والدین باشد او را عاق می کنم» و در اخبار بسیار وارد، و به تجربه و عیان ثابت است که هر که بدی با پدر و مادر، یا یکی از آنها نماید عمر او کوتاه و زندگانی او به تلخی می گذرد و فقر و پریشانی به او هجوم می آورد و سکرات مرگ بر او شدید می گردد و جان کندن بر او دشوار می شود.
هوش مصنوعی: برخی از احادیث معتبر نشان می‌دهند که خداوند به بزرگ‌ترین مقام خود اشاره کرده و سوگند می‌خورد که اگر کسی نسبت به والدین خود بد باشد، عبادت‌هایش را نمی‌پذیرد. اولین چیزی که در لوح محفوظ نوشته شده این است که هرکسی که والدینش از او راضی باشند، خداوند نیز از او راضی است و اگر والدینش ناراضی باشند، خداوند هم ناراضی خواهد بود. پیامبر اسلام نیز فرمودند که در قیامت برخی افراد مانند عاق والدین و شراب‌خواران قادر به دیدن او نخواهند بود. در ضمن، ذکر شده که هر کسی که پدر و مادرش را درک کند و باعث ناراحتی آنها شود، مورد آمرزش قرار نخواهد گرفت. همچنین خداوند به موسی وحی فرمود که اگر کسی با والدینش نیکی کند و با خدا بدی نماید، نیکوکار نوشته می‌شود و بالعکس، اگر کسی با خدا نیکی کند اما با والدینش بد رفتار کند، عاق محسوب می‌شود. تجربیات و گفته‌های زیادی نشان می‌دهند که بدی با والدین می‌تواند به کوتاهی عمر، تلخی زندگی و مشکلات فراوان دیگر منجر شود.
و همچنین از اخبار و آثار و تجربه روزگار، مستفاد است که نفرین پدر بر فرزند به درجه استجابت می رسد پس هان هان ای جان برادر با هوش باش و بر جان خود رحم کن و از تیغ عقوق پدر و مادر حذر نمای و یاد آور طول تصدیع و زحمت ایشان را در پرورش تو، بنگر خود بی خوابی کشیدند تا تو را خواب کنند و گرسنگی خوردند تا تو را سیر کنند سالهای سال تو را در آغوش مهربانی کشیده اند، و به شیره جان پروریده اند و عمر و جان خود را در راه تو صرف نموده اند زهی بی مروتی و بی انصافی که بعد از آنکه اندک قوتی در خود بیابی، همه آنها را فراموش کنی.
هوش مصنوعی: از تعالیم و تجربیات زندگی مشخص می‌شود که نفرین پدر بر فرزند تأثیر زیادی دارد. پس ای برادر، هوشیار باش و به جان خود رحم کن. از نافرمانی کردن نسبت به پدر و مادر پرهیز کن و به یاد داشته باش که آن‌ها چه زحماتی برای پرورش تو متحمل شده‌اند. آن‌ها سال‌ها بی‌خوابی کشیده‌اند تا تو خوب استراحت کنی و خود را گرسنه نگه‌داشته‌اند تا تو سیر باشی. سال‌ها تو را با محبت در آغوش خود گرفته‌اند و جان خود را برای رفاه تو صرف کرده‌اند. نادان و بی‌انصاف است که وقتی کمی توان پیدا می‌کنی، همه‌ی این زحمات را فراموش کنی.
جوانی سر از رأی مادر بتافت
دل دردمندش در آذر بتافت
هوش مصنوعی: جوانی به نظر مادرش اعتراض کرد و دل غمزده‌اش در آتش عشق سوخت.
چو بیچاره شد پیشش آورد مهد
که ای سست مهر فراموش عهد
هوش مصنوعی: وقتی او در فقر و ناداری افتاد، مهد کودک را به او نشان دادند و به او گفتند که ای بی‌وفا، عهد و پیمان خود را فراموش کرده‌ای.
نه در مهد نیروی و حالت نبود
مگس راندن از خود خجالت نبود
هوش مصنوعی: در اینجا شاعر به این نکته اشاره می‌کند که در زمان‌های گذشته، حتی در اوج قدرت و توانایی‌ام، هرگز احساس خجالت نمی‌کردم از اینکه برخی چیزها را از خود دور کنم، مانند مگس که بی‌احتیاطی و مزاحمت او را نادیده می‌گرفتم.
تو آنی که از یک مگس رنجه ای
که امروز سالار و سرپنجه ای
هوش مصنوعی: تو همان کسی هستی که از آزار یک مگس ناراحت می‌شوی، در حالی که امروز مقام و قدرت دادی.
و بدان که عقوق پدر و مادر عبارت است از: خشم آوردن و شکستن دل، و آزردن خاطر ایشان و به هر نوع که دل ایشان آزرده شود عقوق حاصل می شود و آدمی مستحق عذاب الهی و بلای غیرمتناهی می گردد، خواه به زدن باشد، یا دشنام دادن، یا صدا به ایشان بلند کردن، یا تیز بر ایشان نگریستن، یا از ایشان روی گردانیدن و بی اعتنائی یا نافرمانی ایشان نمودن در امری که اطاعت ایشان لازم است.
هوش مصنوعی: عقوق والدین به معنای آزار رساندن به پدر و مادر است. این آزار می‌تواند به شکل‌های مختلفی مانند ایجاد خشم، شکستن دل، یا آزردن خاطر آن‌ها باشد. هرگونه عملی که موجب ناراحتی والدین شود، عقوق محسوب می‌شود و فرد به خاطر آن مستحق عذاب الهی و بلاهای بزرگ خواهد شد. این آزار می‌تواند شامل زدن، فحش دادن، بلند کردن صدا، نگاه تیز به آن‌ها، بی‌اعتنایی یا نافرمانی در کارهایی که اطاعت از آن‌ها ضروری است، باشد.