گنجور

فصل - فضیلت سخاوت

ضد صفت بخل، «سخاوت» است و آن از ثمره زهد و بی مبالاتی به دنیا است و مشهورترین صفات پیغمبران خدا و معروف ترین اخلاق اصفیا و اولیاء است از معالی اخلاق، و صاحب آن پسندیده اهل آفاق است.

چنان که حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرمود که «من جاد ساد» یعنی «هر که جود ورزید بزرگ گردید».

فریدون فرخ فرشته نبود
ز مشک و ز عنبر سرشته نبود
به داد و دهش یافت آن نیکوئی
تو داد و دهش کن فریدون توئی

از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم مروی است که «سخاوت درختی است از درختهای بهشت، که شاخهای خود را بر زمین آویخته است پس هر که یکی از آن شاخها را بگیرد، او را به بهشت می کشد» و فرمود که «سخی به خدا نزدیک، و به دلهای مردم نزدیک، و به بهشت نزدیک، و از آتش جهنم دور است» و فرمود که «خداوند عالم، مباهات می کند ملائکه را به کسی که اطعام مردمان کند» و فرمود: «خدا را بندگانی چند است که نعمت خود را مخصوص ایشان می گرداند، تا نفع به بندگان خدا رسانند پس هر کدام از ایشان که بخل نمایند در این منافع، خدا نعمت را از او به دیگری نقل می کند».

تو با خلق نیکی کن ای نیکبخت
که فردا نگیرد خدا بر تو سخت

و فرمود که «بهشت خانه اهل سخاوت است» و فرمود: «جوان سخی گناهکار، در نزد خدا محبوبتر است از پیر عابد بخیل» و از آن حضرت مروی است که «سخی را اهل آسمان ها دوست می دارند و اهل زمینها دوست دارند و طینت او از خاک پاک سرشته شده و آب چشم او از آب کوثر خلق شده و بخیل را اهل آسمانها و زمین ها دشمن دارند و خلقت او از خاک کثیف چرک آلود خلق شده و آب چشم او از آب عوسج مخلوق شده» «جمعی از اهل یمن بر حضرت فخر ذوالمنن وارد شدند و در میان ایشان مردی بود که بسیار سخن آور و حراف، و در گفتگو از همه عظیم تر، و مبالغه او در مباحثه با جناب پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم و حجت گرفتن بر آن سرور از همه بیشتر بود و به حدی مبالغه نمود که آن حضرت خشمناک گردید و رنگ مبارکش متغیر گشت و رگ پیشانی منورش پیچیده شد و چشم بر زمین انداخت، که جبرئیل آمد و گفت: خدایت سلام می رساند و می گوید که این مرد از اهل سخاوت، و نان ده است پس خشم آن حضرت فرونشست و سر بالا کرد و فرمود که: اگر نه این بود که مرا جبرئیل خبر داد که تو سخی نان دهی، ترا از خود می راندم و عبرت دیگران می کردم آن مرد گفت که خدای تو سخاوت را دوست دارد؟ فرمود: بلی آن مرد گفت: «اشهد ان لا اله الا الله و اشهد انک لرسول الله» به خدائی که تو را به حق برانگیخته است که هرگز احدی را از مال خود محروم برنگردانیدم مروی است که «چون حضرت موسی علیه السلام بر سامری دست یافت، خطاب عزت رسید که او را مکش، زیرا که او سخی است» و بالجمله فضیلت سخا، خود ظاهر و روشن، و صاحب آن در نزد خالق و خلق محبوب و مستحسن، و در دنیا در اکرام و اعزاز، و در عقبی سرافراز است و کدام عاقل، سرافرازی دو جهان را از دست می دهد و جمادی چند بر روی هم می نهد؟

بیا تا خوریم آنچه داریم شاد
درم بر درم چند باید نهاد
درین باغ رنگین درختی نرست
که ماند از قفای تبر زین درست
صفت پنجم - بخل و مذمت آن: و آن عبارت است از امساک کردن در مقامی که باید بذل کرد و ندادن آنچه را که باید داد و آن طرف تفریط است و افراط آن، اسراف است، که عبارت است از خرج کردن آنچه نباید خرج کرد و این دو طرف، مذموم است و وسط آنها، که صفت جود و سخا بوده باشد پسندیده و محمود است و مخفی نماند که صفت بخل، نتیجه محبت دنیا و ثمره آن است و این، از جمله صفات خبیثه و اخلاق رذیله است.ایثار، بالاترین مرتبه سخاوت: و مخفی نماند که بالاترین مراتب سخاوت، ایثار است، که عبارت است از بخشش وجود، با وجود احتیاج و ضرورت خود و این، مرتبه ای است رفیع، و محلی است عظیم هر کسی را این رتبه حاصل نه، و هر شخصی به این مرتبه واصل نیست خلاق عالم در مدح این طایفه می فرماید: «و یوثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه» یعنی «بودند که اختیار می کردند که «هر مردی که خواهش به چیزی داشته باشد، پس خود را از آن نگاه دارد و دیگری را بر خود اختیار کند، آمرزیده می شود» و این شیوه مرضیه، صفت جلیله، شعار منبع جود و احسان، و برگزیده انس و جان، پیغمبر آخرالزمان صلی الله علیه و آله و سلم و بعد از آن طریقه پیشرو اهل ایمان و امیر مومنان و اولاد طاهرین او علیه السلام بوده.

اطلاعات

وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ضد صفت بخل، «سخاوت» است و آن از ثمره زهد و بی مبالاتی به دنیا است و مشهورترین صفات پیغمبران خدا و معروف ترین اخلاق اصفیا و اولیاء است از معالی اخلاق، و صاحب آن پسندیده اهل آفاق است.
هوش مصنوعی: ضد بخل، سخاوت است که ناشی از زهد و عدم وابستگی به دنیا می‌باشد. این ویژگی یکی از مهم‌ترین خصوصیات پیامبران و اخلاق نیکان و اولیاء الهی است و افرادی که سخاوت دارند، در میان همگان مورد احترام و پسند قرار می‌گیرند.
چنان که حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرمود که «من جاد ساد» یعنی «هر که جود ورزید بزرگ گردید».
هوش مصنوعی: امام علی (ع) فرمودند: "هر کس بخشش و سخاوت داشته باشد، بزرگ و محترم خواهد شد."
فریدون فرخ فرشته نبود
ز مشک و ز عنبر سرشته نبود
هوش مصنوعی: فریدون، انسانی خاص و برجسته بود و به راحتی نمی‌توان او را با عطر و مواد خوشبو تشبیه کرد؛ زیرا او از خواص و ویژگی‌های منحصر به فرد خود، بدون وابستگی به زیبایی‌های ظاهری، برجسته شده است.
به داد و دهش یافت آن نیکوئی
تو داد و دهش کن فریدون توئی
هوش مصنوعی: به خاطر کمک و سخاوتی که داری، به همین دلیل بهترین صفات را پیدا کرده‌ای. پس به بخشندگی و کمک کردن ادامه بده، زیرا تو فریدون هستی.
از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم مروی است که «سخاوت درختی است از درختهای بهشت، که شاخهای خود را بر زمین آویخته است پس هر که یکی از آن شاخها را بگیرد، او را به بهشت می کشد» و فرمود که «سخی به خدا نزدیک، و به دلهای مردم نزدیک، و به بهشت نزدیک، و از آتش جهنم دور است» و فرمود که «خداوند عالم، مباهات می کند ملائکه را به کسی که اطعام مردمان کند» و فرمود: «خدا را بندگانی چند است که نعمت خود را مخصوص ایشان می گرداند، تا نفع به بندگان خدا رسانند پس هر کدام از ایشان که بخل نمایند در این منافع، خدا نعمت را از او به دیگری نقل می کند».
هوش مصنوعی: پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند که سخاوت مانند درختی از بهشت است که شاخه‌هایش را به سمت زمین آورده است. هر کسی که به یکی از این شاخه‌ها دست بزند، به بهشت کشیده می‌شود. همچنین فرمودند که فرد سخاوتمند نزد خدا و دل‌های مردم محبوب است و به بهشت نزدیک، در حالی که از آتش جهنم دور است. خداوند به فرشتگان بر کسی که به دیگران غذا می‌دهد افتخار می‌کند. او همچنین فرمود که خداوند بندگانی دارد که نعمت‌های خود را به آنها اختصاص می‌دهد تا به دیگران نفع برسانند؛ اما اگر کسی در این زمینه بخل ورزد، خداوند نعمت را از او می‌گیرد و به دیگری می‌دهد.
تو با خلق نیکی کن ای نیکبخت
که فردا نگیرد خدا بر تو سخت
هوش مصنوعی: با مردم نیکی کن ای خوشبخت، چون ممکن است فردا خداوند شما را مورد بازخواست قرار دهد.
و فرمود که «بهشت خانه اهل سخاوت است» و فرمود: «جوان سخی گناهکار، در نزد خدا محبوبتر است از پیر عابد بخیل» و از آن حضرت مروی است که «سخی را اهل آسمان ها دوست می دارند و اهل زمینها دوست دارند و طینت او از خاک پاک سرشته شده و آب چشم او از آب کوثر خلق شده و بخیل را اهل آسمانها و زمین ها دشمن دارند و خلقت او از خاک کثیف چرک آلود خلق شده و آب چشم او از آب عوسج مخلوق شده» «جمعی از اهل یمن بر حضرت فخر ذوالمنن وارد شدند و در میان ایشان مردی بود که بسیار سخن آور و حراف، و در گفتگو از همه عظیم تر، و مبالغه او در مباحثه با جناب پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم و حجت گرفتن بر آن سرور از همه بیشتر بود و به حدی مبالغه نمود که آن حضرت خشمناک گردید و رنگ مبارکش متغیر گشت و رگ پیشانی منورش پیچیده شد و چشم بر زمین انداخت، که جبرئیل آمد و گفت: خدایت سلام می رساند و می گوید که این مرد از اهل سخاوت، و نان ده است پس خشم آن حضرت فرونشست و سر بالا کرد و فرمود که: اگر نه این بود که مرا جبرئیل خبر داد که تو سخی نان دهی، ترا از خود می راندم و عبرت دیگران می کردم آن مرد گفت که خدای تو سخاوت را دوست دارد؟ فرمود: بلی آن مرد گفت: «اشهد ان لا اله الا الله و اشهد انک لرسول الله» به خدائی که تو را به حق برانگیخته است که هرگز احدی را از مال خود محروم برنگردانیدم مروی است که «چون حضرت موسی علیه السلام بر سامری دست یافت، خطاب عزت رسید که او را مکش، زیرا که او سخی است» و بالجمله فضیلت سخا، خود ظاهر و روشن، و صاحب آن در نزد خالق و خلق محبوب و مستحسن، و در دنیا در اکرام و اعزاز، و در عقبی سرافراز است و کدام عاقل، سرافرازی دو جهان را از دست می دهد و جمادی چند بر روی هم می نهد؟
هوش مصنوعی: در این متن اشاره شده است که بهشت جایی است برای افرادی که بخشنده هستند. جوانی که سخاوتمند و گناهکار باشد، نزد خدا محبوب‌تر از فرد سالخورده‌ای است که زاهد و بخیل است. همچنین گفته می‌شود که بخشندگان مورد محبت آسمانی‌ها و زمینی‌ها قرار دارند، در حالی که بخیلان دشمن همگان هستند. درباره یک مرد سخن‌ور از یمن روایت شده که در گفت‌وگو با پیامبر، مبالغۀ زیادی دارد و این باعث می‌شود پیامبر خشمگین شود، اما وقتی جبرئیل به پیامبر خبر می‌دهد که او بخشنده است، غضب پیامبر فروکش می‌کند. این مرد در نهایت شهادت به یکتا بودن خدا و پیغمبری محمد می‌دهد و می‌گوید که هرگز کسی را از مالش محروم نکرده است. داستان دیگری از حضرت موسی نقل شده که وقتی او سامری را می‌بیند، به خاطر سخاوت او دستور می‌یابد او را نکشد. در نهایت، فضیلت بخشندگی، واضح و آشکار است و صاحب آن نزد خدا و مردم محترم و عزیز است، و هیچ عاقلی حاضر نیست این مقام را از دست بدهد.
بیا تا خوریم آنچه داریم شاد
درم بر درم چند باید نهاد
هوش مصنوعی: بیا با هم از نعمت‌هایی که داریم لذت ببریم. چرا باید بر سر درهای خود نگران باشیم و چیزهای اضافی را جمع کنیم؟
درین باغ رنگین درختی نرست
که ماند از قفای تبر زین درست
هوش مصنوعی: در این باغ رنگارنگ، درختی وجود ندارد که از پشت تبر، سالم و درست باقی مانده باشد.