گنجور

بخش ۸۴ - قصهٔ بازرگان کی طوطی محبوس او، او را پیغام داد به طوطیان هندوستان هنگام رفتن به تجارت

بود بازرگان و او را طوطیی
در قفس محبوس زیبا طوطیی
چونک بازرگان سفر را ساز کرد
سوی هندستان شدن آغاز کرد
هر غلام و هر کنیزک را ز جود
گفت بهر تو چه آرم گوی زود
هر یکی از وی مرادی خواست کرد
جمله را وعده بداد آن نیک مرد
گفت طوطی را چه خواهی ارمغان
کارمت از خطهٔ هندوستان
گفتش آن طوطی که آنجا طوطیان
چون ببینی کن ز حال من بیان
کان فلان طوطی که مشتاق شماست
از قضای آسمان در حبس ماست
بر شما کرد او سلام و داد خواست
وز شما چاره و ره ارشاد خواست
گفت می‌شاید که من در اشتیاق
جان دهم اینجا بمیرم در فراق
این روا باشد که من در بند سخت
گه شما بر سبزه گاهی بر درخت
این چنین باشد وفای دوستان
من درین حبس و شما در گلستان
یاد آرید ای مهان زین مرغِ زار
یک صبوحی در میان مرغزار
یاد یاران یار را میمون بود
خاصه کان لیلی و این مجنون بود
ای حریفانِ بت موزون خود
من قدحها می‌خورم پر خون خود
یک قدح می‌ نوش کن بر یاد من
گر نمی‌خواهی که بدهی داد من
یا به یاد این فتادهٔ خاک‌بیز
چونک خوردی جرعه‌ای بر خاک ریز
ای عجب آن عهد و آن سوگند کو
وعده‌های آن لب چون قند کو
گر فراق بنده از بدبندگی‌ست
چون تو با بد، بد کنی پس فرق چیست؟
ای بدی که تو کنی در خشم و جنگ
با طرب‌تر از سماع و بانگ چنگ
ای جفای تو ز دولت خوب‌تر
و انتقام تو ز جان محبوب‌تر
نار تو اینست نورت چون بود
ماتم این، تا خود که سورت چون بود
از حلاوتها که دارد جور تو
وز لطافت کس نیابد غور تو
نالم و ترسم که او باور کند
وز کرم آن جور را کمتر کند
عاشقم بر قهر و بر لطفش بجد
بوالعجب من عاشق این هر دو ضد
والله ار زین خار در بستان شوم
همچو بلبل زین سبب نالان شوم
این عجب بلبل که بگشاید دهان
تا خورد او خار را با گلستان
این چه بلبل این نهنگ آتشیست
جمله ناخوشها ز عشق او را خوشیست
عاشق کلست و خود کلست او
عاشق خویشست و عشق خویش‌جو

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بود بازرگان و او را طوطیی
در قفس محبوس زیبا طوطیی
هوش مصنوعی: یک بازرگان بود که در قفسش طوطی زیبا و خوش‌صحبتی داشت که آنجا نگهداری می‌شد.
چونک بازرگان سفر را ساز کرد
سوی هندستان شدن آغاز کرد
هوش مصنوعی: زمانی که بازرگان سفر خود را آماده کرد، راهی به سوی هند آغاز نمود.
هر غلام و هر کنیزک را ز جود
گفت بهر تو چه آرم گوی زود
هوش مصنوعی: هر خدمتکار و کنیز به خاطر بزرگواری تو می‌گوید: "برای تو چه چیزی بیارم؟ سریع بگو!"
هر یکی از وی مرادی خواست کرد
جمله را وعده بداد آن نیک مرد
هوش مصنوعی: هر یک از آن‌ها خواسته‌ای داشتند و آن مرد خوب به همه آن‌ها وعده داد.
گفت طوطی را چه خواهی ارمغان
کارمت از خطهٔ هندوستان
هوش مصنوعی: در مورد چیزی که از هندوستان می‌خواهی، طوطی گفت که هدیه‌ای برای تو دارم.
گفتش آن طوطی که آنجا طوطیان
چون ببینی کن ز حال من بیان
هوش مصنوعی: طوطی گفت: وقتی از حال من باخبر شوید، طوطی‌های آنجا را خواهید دید و متوجه خواهید شد که چه احوالی دارم.
کان فلان طوطی که مشتاق شماست
از قضای آسمان در حبس ماست
هوش مصنوعی: طوطی‌ای که به شدت به شما علاقه‌مند است، به دلیل قضا و قدر آسمانی در زندان ما قرار دارد.
بر شما کرد او سلام و داد خواست
وز شما چاره و ره ارشاد خواست
هوش مصنوعی: او به شما سلام کرد و درخواست کمک و راهنمایی داشت.
گفت می‌شاید که من در اشتیاق
جان دهم اینجا بمیرم در فراق
هوش مصنوعی: او می‌گوید که ممکن است من از شدت اشتیاق جانم را در اینجا از دست بدهم و در غم جدایی بمیرم.
این روا باشد که من در بند سخت
گه شما بر سبزه گاهی بر درخت
هوش مصنوعی: این درست نیست که من در سختی و عذابی به سر برم در حالی که شما در آرامش و راحتی زندگی می‌کنید، گویی من در دلدادگی شما مثل درختی در باغ سبز هستم.
این چنین باشد وفای دوستان
من درین حبس و شما در گلستان
هوش مصنوعی: دوستان من در این زندانی که هستم، به این شکل وفادارند، در حالی که شما در باغ و خوشی به سر می‌برید.
یاد آرید ای مهان زین مرغِ زار
یک صبوحی در میان مرغزار
هوش مصنوعی: ای بزرگواران، به یاد بیاورید آن پرنده‌ی آواره را؛ یک جام می در میانه‌ی دشت پر از مرغزار.
یاد یاران یار را میمون بود
خاصه کان لیلی و این مجنون بود
خداوند به خاطر آوردن دوستان را دوست دارد به خصوص اگر این به خاطر آوردن از روی عشق همانند عشق لیلی و مجنون باشد
ای حریفانِ بت موزون خود
من قدحها می‌خورم پر خون خود
ای عارفانی که بت تن انسانی خود را شکسته اید من با سختی زیاد که به جسمم می دهم باز نمیتوانم رها شوم
یک قدح می‌ نوش کن بر یاد من
گر نمی‌خواهی که بدهی داد من
یک راز از راههای شکست بت جسم را برای من بگو حتی لگر نمیخواهی که جواب مشکلات من را بدهی
یا به یاد این فتادهٔ خاک‌بیز
چونک خوردی جرعه‌ای بر خاک ریز
هوش مصنوعی: به یاد این خاکی که از آن آمده‌ای، وقتی نوشیدنی‌ای می‌نوشی، کمی از آن را بر زمین بریز.
ای عجب آن عهد و آن سوگند کو
وعده‌های آن لب چون قند کو
هوش مصنوعی: عجب است که آن عهد و سوگند کجا رفت؟ چه شده است آن وعده‌هایی که از آن لب مانند قند شیرین می‌نمود؟
گر فراق بنده از بدبندگی‌ست
چون تو با بد، بد کنی پس فرق چیست؟
در اینجا شاهر با خدا از زبان طوطی صحبت میکند. اگر دوری من از تو ای خدا بخاطر این است که بنده بدی هستم و تو بخواهی بدی را با دوری که بد است پاسخ دهی پس فرق من که انسانم و تو که خدایی چیست.
ای بدی که تو کنی در خشم و جنگ
با طرب‌تر از سماع و بانگ چنگ
هوش مصنوعی: این بیت به بیان این موضوع پرداخته است که اگر کسی به بدی و خشم اقدام کند، این کار او حتی در میان سر و صدای شادی و موسیقی نیز تاثیرگذارتر و دردناک‌تر خواهد بود. اشاره به این دارد که رفتار بد و خصمانه به اندازه‌ای قوی و دلخراش است که می‌تواند فضای خوشایند و شاداب را تحت‌تأثیر قرار دهد.
ای جفای تو ز دولت خوب‌تر
و انتقام تو ز جان محبوب‌تر
هوش مصنوعی: ای بی‌مهری تو از خوبیِ سرنوشت بهتر است و انتقام تو از جان محبوب‌تر.
نار تو اینست نورت چون بود
ماتم این، تا خود که سورت چون بود
هوش مصنوعی: چرا که غم تو مانند روشنایی‌ات است، زیرا وقتی که غم وجود دارد، نور چگونه خواهد بود؟ پس خودت را چگونه می‌سازید؟
از حلاوتها که دارد جور تو
وز لطافت کس نیابد غور تو
هوش مصنوعی: این بیت به زیبایی و جذابیت عشق و محبت اشاره دارد. شاعر می‌گوید که شیرینی و لذت‌هایی که از محبت و زیبایی تو ناشی می‌شود، بسیار فراوان است و هیچ‌کس نمی‌تواند به عمق و لطافت این احساسات دست پیدا کند. به عبارت دیگر، عشق تو چنان دل‌انگیز و پر از لطافت است که دیگران نمی‌توانند به خوبی آن را درک کنند.
نالم و ترسم که او باور کند
وز کرم آن جور را کمتر کند
هوش مصنوعی: من گلایه می‌کنم و نگرانم که او حرف‌های من را باور کند و از روی مهربانی، بدرفتاری‌اش را کم کند.
عاشقم بر قهر و بر لطفش بجد
بوالعجب من عاشق این هر دو ضد
هوش مصنوعی: من به شدت به قهر و لطف او عاشق هستم، واقعاً جالب است که به هر دو این احساسات متضاد علاقه دارم.
والله ار زین خار در بستان شوم
همچو بلبل زین سبب نالان شوم
هوش مصنوعی: به خدا قسم، اگر در باغ بیدمشک زین خار زیبا شوم، مانند بلبل از این دلیل غمگین و نالان می‌شوم.
این عجب بلبل که بگشاید دهان
تا خورد او خار را با گلستان
هوش مصنوعی: عجب است که بلبل با وجود عشق و زیبایی گلستان، دهانش را بگشاید و خار را بخورد.
این چه بلبل این نهنگ آتشیست
جمله ناخوشها ز عشق او را خوشیست
هوش مصنوعی: این چه نوع عشقی است که مانند بلبل و نهنگ شعله‌ور است، در حالی که همه کسانی که از عشق او رنج می‌برند، به نوعی از آن لذت می‌برند.
عاشق کلست و خود کلست او
عاشق خویشست و عشق خویش‌جو
عارف حقیقی عاشق همه چیز است ، چون در همه خدا را میبیند. این عاشق دنبال خویش است اما نه خویش ظاهری بلکه خویش الهی و حقیقی . 

خوانش ها

بخش ۸۴ - قصهٔ بازرگان کی طوطی محبوس او، او را پیغام داد به طوطیان هندوستان هنگام رفتن به تجارت به خوانش فرید حامد
بخش ۸۴ - قصهٔ بازرگان کی طوطی محبوس او، او را پیغام داد به طوطیان هندوستان هنگام رفتن به تجارت به خوانش عندلیب

حاشیه ها

1391/01/17 18:04
محمد رضا رجبی

بیت 11 آخرین لغت بوستان است نه گلستان.ممنون

1402/10/10 23:01
جاوید مدرس اول رافض

حرف و گفت و صوت را بر هم زنم
تا که بی این هر سه با تو دم زنم
در داستان طوطی و بازرگان واستمداد طوطی محبوس در قفس از طوطیان هند اشاره به فرایندی است.)با ترفندی زیرکانه،
واین ترفند انتقال پیغام طوطیان

مقیم دور دست .با حرکتشان به طوطی زندانی در قفس است.بدون پیامی مکتوب یا شفاهی مستقیم.
یعنی پیغامی با محتوای نمایشی در  قالب و فرم یک سناریو .(فرم و محتوائی) سینماتیک و تئاتریکال در مثنوی معنوی.برای انتقال مفهوم پیغام) برای طوطی در قفس که باید خود را به مردگی بزند تا رها شود.

1391/07/27 00:09
محمد

در بیت
این چنین باشد وفای دوستان
من درین حبس و شما در گلستان
بوستان درست است

1391/10/17 11:01
جمال میلان - ماکو

خسته نباشید متشکریم از زحمات شبانه روزیتان اگر ممکن است کل شعر را برای مطالعه درج کنید چون کا شعر نیست

1392/08/12 11:11

ابیات پایانی این بخش از لطیف ترین اشعار عرفانی است.
منظورم این ابیات است.
ای عجب آن عهد و آن سوگند کو
وعده‌های آن لب چون قند کو
گر فراق بنده از بد بندگیست
چون تو با بد بد کنی پس فرق چیست
ای بدی که تو کنی در خشم و جنگ
با طرب‌تر از سماع و بانگ چنگ
ای جفای تو ز دولت خوب‌تر
و انتقام تو ز جان محبوب‌تر
نار تو اینست نورت چون بود
ماتم این تا خود که سورت چون بود
از حلاوتها که دارد جور تو
وز لطافت کس نیابد غور تو
نالم و ترسم که او باور کند
وز کرم آن جور را کمتر کند
عاشقم بر قهر و بر لطفش بجد
بوالعجب من عاشق این هر دو ضد
والله ار زین خار در بستان شوم
همچو بلبل زین سبب نالان شوم
این عجب بلبل که بگشاید دهان
تا خورد او خار را با گلستان
این چه بلبل این نهنگ آتشیست
جمله ناخوشها ز عشق او را خوشیست
عاشق کلست و خود کلست او
عاشق خویشست و عشق خویش‌جو
عاشقانه تر و عارفانه تر از این هم میتوان سرود؟
گمان نکنم

1392/12/21 12:02
حمید

یا به یاد این فتاده خاکبیز
زانچه خوردی جرعه ای بر خاک ریز
درست می باشد و اشاره به داشتان شعر عرب است که در مدح شراب شعر می گفته است و وصیتی کرده که در عمل به آن ، پیروانش سر خاک او شراب می نوشند و جرعه از شراب خود را روی خاک آرامگاه او می ریزند .

1393/01/16 13:04
رضا

با سلام
بیت
این چنین باشد وفای دوستان
من درین حبس و شما در گلستان
به همان شکل که حضرت مولانا فرمودند صحیح است و گلستان بایستی با سکون ل و کسره س خوانده شود.
شاید به دلیل اینکه مولانا فرصت بازنگری ابیات سروده شده را نداشتند و مانند چشمه ای جوشان میسراییده اند، از نظر وزن و قافیه بیت دچار اشکال است.
با سپاس

1394/03/04 15:06
محمد کیهانی

یا بیاد این فتادهٔ خاک‌بیز
چونک خوردی جرعه‌ای بر خاک ریز
دکتر محجوب می گوید: در ایران قدیم وقتی می می نوشیدند جرعه ای از آن را به یاد درگذشتگان بر خاک می فشاندند. همچنان که حافظ هم می گوید: چو می خوری جرعه ای فشان بر خاک
این رسم در یونان باستان متداول بود و بعدها به ایران رسید

1394/03/12 22:06
امیر

گر فراق بنده از بد بندگیست
چون تو با بد بد کنی پس فرق چیست
اگه همه گناهایی که یه انسان انجام میده از غرور و نادانی اون انسان باشه ای خدا اگه توهم اونو نبخشی پس فرق بین خدواند و انسان چیه مولانا در اینجا به این موضوع اشاره میکنه خداوند همیشه بخشنده ومهربان و در همه حال اگه بنده ای بسوی او برگرده مورد رحمت خداوند قرار میگیره

1394/11/26 23:01

از حلاوتها که دارد جور تو
وز لطافت کس نیابد غور تو
از شیرینی هایی که دارد جور و جفای تو .... کسی حتی فکرش روهم نمیکنه و عمق این لطافت رو درک کنه ....
نالم و ترسم که او باور کند
وز کرم آن جور را کمتر کند
میترسم ناله های من رو باور کنه و از بخشش و کرمش جور و امتحان الهی رو کمتر کنه ....
عاشقم بر قهر و بر لطفش بجد
بوالعجب من عاشق این هر دو ضد
عاشق قهر دوست هستم عاشق لطفش نیز هستم من تسلیم اویم و شگفت ازین رفتار ضد و نقیض که عاشق هر دو ی اونها هستم ....

1396/06/19 12:09
سیدمرتضی غفاریان

تمام شعرهای مولانا بامفهوم ومحتوای فراوانی هستند ولی این مصرع که میگه چون توبا بد بد کنی پس فرق چیست بسیار زیبا وپرمفهوم ومحتواست که اگر این مصرع رو سرلوحه زندگیمون کنیم هیچ وقت ناراحتی سراغمون نمیاد

1397/10/29 19:12
حامد

این داستان نباید ادامه داشته باشه؟؟ طوطی در قفس هم خودشو ب مردن بزنه و بعدش ک بازرگان میاردش بیرون فرار میکنه و رهااااا میشه ...این مفهوم رهاااا و آزاد شدن در اشعار مولانا چقدر لذت بخشه

1397/10/31 01:12
احمد آذرکمان ۰۴۹۰۳۰۰۶۶۹.a@gmail.com

 @KashkooleGibi
▣ نجات‌دهنده در گور خفته است
و خاک ، خاکِ پذیرنده ،
اشارتی‌ست به آرامش . 【فروغ فرخ‌زاد】
ــــــــــــــــــــــــــ
❉ النوم اخ الموت : خواب برادر مرگ است .
ـــــــــــــــــــــــــ
✓ انتظار داریم بعد از واژه ی گور صحبت از مرگ باشد ولی این واژه انگار در ذهن فروغ پس زده شده است
✓ انگار فروغ عامدانه به «برادر مرگ» اشاره می کند نه به خود «مرگ» .
✓ واژه ی خفته از قطعیت مرگ ، بسیار کاسته است هر چند لوازم آن مثل گور و خاک همچنان دل را می آشوبد .
✓ شاید فروغ هنوز انتظار داشته است که نجات دهنده از گور برخیزد .
✓ خفتن در گور با تعابیری مثل خاک پذیرنده و اشارت به آرامش ، عمق و بعد یافته است . 
✓ فروغ نمی گوید خاک بلعنده یا خاک خورنده بلکه صفتی به آن داده است که انگار خاک پذیرنده (گور) ، مهمانداری است که به پیشواز آمدن و استقبال زودهنگام علاقه دارد .
✓ گویا در غیاب نجات دهنده این خاک پذیرنده (گور) است که می خواهد گرفتار را به آرامش برساند ولی از دهانِ کریه خود سخن نمی گوید بلکه به آن رنگ آغوش پذیرنده را زده است .
✓ انگار فروغ دوست دارد سرنوشتی مثل نجات دهنده داشته باشد .
✓ گویا طنزی سیاه در سرنوشت نجات دهنده مندرج است . زیرا سخن از نجات و نجات دهنده وقتی معقول است که گرفتاری در کار باشد ، و تا وقتی گرفتار را نجات ندهد خفتنِ او خفتنِ بی گاه و بی وقتی است .
✓ کاش خفتنِ بی گاه نجات دهنده مثل مرگ نابه هنگام آن طوطی بود که در جهت آموزش به طوطی بازرگان روی دارد کاش ...
احمد آذرکمان . دی ماه 97 . حسن آباد فشافویه
پیوند به وبگاه بیرونی

1399/02/11 12:05

شرح و تفسیر بیت 1547
بود بازرگان و ، او را طوطیی / در قفص محبوس ، زیبا طوطیی
بازرگانی یک طوطی زیبا داشت و آن طوطی در قفس زندانی شده بود .
شرح و تفسیر بیت 1548
چونکه بازرگان ، سفر را ساز کرد / سوی هندستان شدن آغاز کرد
همینکه بازرگان وسایل سفر را آماده کرد و در تدارک کوچیدن سوی هندوستان بود . ( ساز کرد = قصد کرد )
شرح و تفسیر بیت 1549
هر غلام و هر کنیزک را ز جود / گفت : بهر تو چه آرم ؟ گوی زود
از روی بخشندگی و سخاوت به یکایک غلامان و کنیزان خود گفت : زود بگو ببینم از سفر هندوستان چه ارمغانی برایت بیاورم ؟
شرح و تفسیر بیت 1550
هر یکی از وی مرادی خواست کرد / جمله را وعده بداد آن نیک مرد
هر یک از آنان چیزی درخواست کرد و آن بازرگان نیکو خصال به همه آنان وعده داد . ( خواست کرد = تقاضا نمود ، درخواست کرد )
شرح و تفسیر بیت 1551
گفت طوطی را چه خواهی ارمغان ؟ / کارمت از خِطّه هندوستان
بازرگان به طوطی خود نیز گفت : تو چه ارمغانی میخواهی تا از سرزمین هندوستان برایت بیاورم ؟ ( خطه = سرزمین )
شرح و تفسیر بیت 1552
گفت آن طوطی که آنجا طوطیان / چون ببینی ، کن ز حال من بیان
طوطی در پاسخ بازرگان گفت : هر گاه طوطیان همنوع مرا در هندوستان دیدی . آنان را از حال من با خبر کن .
شرح و تفسیر بیت 1553
کان فلان طوطی که مشتاق شماست / از قضای آسمان ، در حبس ماست
بگو آن طوطی که اشتیاق فراوانی دارد که با شما دیدار کند به حکم تقدیر در قفس ما زندانی شده است .
شرح و تفسیر بیت 1554
بر شما کرد او سلام و داد خواست / وز شما چاره و رهِ اِرشاد خواست
آن طوطی برای شما سلام فرستاد و از شما دادخواهی کرد و گفت : برای رهایی از قفس منتظر راهنمایی شما هستم . ( دادخواست = تظلّم خواهی کرد ، دادخواهی کرد )
شرح و تفسیر بیت 1555
گفت می شاید که من در اشتیاق / جان دهم اینجا ، بمیرم از فراق ؟
طوطی به بازرگان گفت : به آن طوطیان بگو : آیا شایسته است که من در شوق دیدار شما جان بسپارم و در این قفس از غم فراق شما بمیرم ؟
شرح و تفسیر بیت 1556
این روا باشد که من در بند ِ سخت / گه شما بر سبزه ، گاهی بر درخت ؟
آیا این سزاوار است که من سخت در اسارت باشم و شما آزادانه گاهی بر سبزه زار گردش کنید و گاه بر سر درخت بنشینید .
شرح و تفسیر بیت 1557
این چنین باشد وفای دوستان / من در این حبس و شما در گُلسِتان ؟
آیا این است وفای شما دوستان که راضی بشوید من در این قفس زندانی باشم و شما در گلزار بگردید ؟
شرح و تفسیر بیت 1558
یاد آرید ای مِهان ، زین مُرغِ زار / یک صَبوحی در میانِ مَرغزار
ای بزرگان ، آنگاه که در میان گلزار از باده طرب سرخوش هستید . این مرغ ناتوان و زار را یاد آرید .
شرح و تفسیر بیت 1559
یاد یاران ، یار را میمون بُوَد / خاص کان لیلی و این مجنون بُوَد
زیرا یاد کردن یاران برای دوست ، فرخنده و مبارک است . به ویژه آنکه یارِ یاد شده لیلی باشد و یاِ یاد کننده مجنون .
شرح و تفسیر بیت 1560
ای حریفانِ بُتِ موزونِ خود / من قَدَح ها می خورم پُر خونِ خود
ای یارانی که با معشوقکانِ خوش اندام خود به سر برید . من در عالم فراق و هجران ، قدح های پر خون در می گشم . [ مولانا پیغام درد آلود طوطی قفس نشین را چنان با سوز و حرارت بیان می کند که دل هر شنونده ای از جا کنده می شود و به انفعال دچار می آید و از همین جاست که پیل مولانا یاد هندوستان شمس و فراق او می کند . قدح = کاسه بزرگ ]
شرح و تفسیر بیت 1561
یک قدح مَی نوش کن بر یادِ من / گر همی خواهی که بِدهی دادِ من
اگر می خواهید به فریاد من برسید . قدحی به یاد من درآشامید .
شرح و تفسیر بیت 1562
یا به یادِ این فتادۀ خاک بیز / چونکه خوردی ، جُرعه یی بر خاک ریز
یا به یاد این درمانده غریب ، هر گاه باده ای نوشیدید . جرعه ای از آن را روی خاک بیافشانید . [ خاک بیز = در لغت به معنی کسی است که خاک کوچه ها و بازارها را جاروب می کند . اما در اینجا کنایه از کسی است که ناتوان و بی کس باشد . همچنین از قدیم در میان میخواران رسم بر این بوده است که ته نشست و دُردِ جام خود را بر زمین می افشاندند تا با این کار ، دوستان و غایبان را یاد کرده باشند . از اینرو شعرای ایرانی و عرب ، این مضمون را در اشعار خود بسیار آورده اند . چنانکه حافظ گوید :
اگر شراب خوردی جرعه ای فشان بر خاک / زآن گناه که نفعی رسد به غیر ، چه باک
همانطور که گفته آمد . مولانا ضمن آنکه پیغام غریبانه طوطی را بیان می دارد . از فراق و غربت خود نیز حکایت می کند . ]
شرح و تفسیر بیت 1563
ای عجب آن عهد و آن سوگند کو ؟ / وعده های آن لبِ چون قند کو ؟
شگفتا آن عهد و سوگند کجا رفت ؟ و کو آن وعده هایی که از لبان شیرین گفتار شما شنیدم ؟
شرح و تفسیر بیت 1564
گر فِراقِ بنده از بَدبندگی است / چون تو با بَد ، بَدکُنی ، پس فرق چیست ؟
اگر من به واسطه بجا نیاوردن وظیفه بندگی ام . دچار این فراق گشته ام و تو بدی را با بدی عوض دهی . پس فرق میان خداوند و بنده چیست ؟ [ بِدبندگی حالت بنده ای است که به وظایف بندگی خود عمل نکند ]
شرح و تفسیر بیت 1565
ای بدی که تو کُنی در خَشم و جَنگ / با طرب تر از سماع و بانگِ چَنگ
ای معشوق حقیقی ، هر بدی و جفایی که تو به گاه خشم بر من می کنی . برای من شوق انگیزتر و دلنشین تر از استماع الحان شورانگیز و نغمات چنگ است .
شرح و تفسیر بیت 1566
ای جفایِ تو ، ز دولت ، خوبتر / وانتقامِ تو ، ز جان ، محبوبتر
ای محبوب حقیقی ، جفای تو از اقبال دنیوی و دولت ظاهری ، زیباتر است چنانکه انتقام تو از جان و حیات ، نکوتر و مرغوبتر است .
شرح و تفسیر بیت 1567
نارِ تو اینست ، نورت چون بُوَد ؟ / ماتم این ، تا خود که سورت چون بود ؟
اگر شراره قهرت اینست پس فروغ لطفت چگونه است ؟ و اگر سوگ تو اینست پس شادی و جشن تو چگونه است ؟ [ اکبر آبادی گوید : وقتی در جلوه قهر و عذاب ، چنین مهربانی کنی ، پس در صورت لطف و ثواب چه لذت ها که نمی دهی . (شرح مثنوی ولی محمد اکبرآبادی ، دفتر اول ، ص 100) ماتم = سوگ و عزا ، سور = جشن و ضیافت ]
شرح و تفسیر بیت 1568
از حلاوت ها که دارد جورِ تو / وز لطافت کس نیابد غورِ تو
قهر و جفای تو چنان پر لطف است که به وصف در نگنجد و تو چنان لطیفی که کسی نمی تواند به کُنهِ وجود تو رسد . [ لطیف از اسمای حُسنای الهی است . حکیم سبزواری گوید : حق تعالی لطیف است از آنرو که از همه تعیّنات ، مجرد است . از اینرو نمی توان کُنهِ او را درک کرد . ظرف عقول و سعۀ افهام و عقول آدمیان به قدری محدود است که حقیقت نامتعیّن او را نتوانند دریافت . (شرح الاسماء الحسنی ، ص 102) ]
شرح و تفسیر بیت 1569
نالم و ترسم که او باور کند / وز کرم آن جور را کمتر کند
از جفای او می نالم در حالیکه می ترسم آن محبوب حقیقی ، ناله هایم را باور کند یعنی ناله ام را نشان ناخشنودی ام محسوب دارد و از روی بزرگواری و مهربانی ، جور و جفای خویش را از من دریغ دارد .
شرح و تفسیر بیت 1570
عاشقم بر قهر و بر لطفش به جِد / بوالعجب ، من عاشق این هر دو ضد
براستی که من عاشق لطف و قهر آن محبوب حقیقی هستم . شگفتا که من نسبت به این هر دو ضد عشق می ورزم . یعنی هم عاشق لطف او هستم و هم عاشق قهر او . [ این ابیات جملگی ناظر بر مقام رضاست . در باب مقام رضا در شرح بیت 1574 همین بخش توضیح کامل آمده است . در عالم عاشقی این مسلم است که قهر و بلا ، محک صدق طلب و خلوص عشق است و معشوق بدین وسیله عاشق را در بوته امتحان می نهد . و چون عاشق بر بلا صابر باشد نقد وجودش آشکار شود . ]
شرح و تفسیر بیت 1571
وَالله ار زین خار ، در بُستان شوم / همچو بلبل ، زین سبب نالان شوم
به خدا سوگند ، اگر من از این خارستان به گلستان بروم . یعنی از خار بلا بگریزم و به بوستان راحتی و آسایش درآیم . مانند بلبل از اینکه از خار بلا گریخته ام و به راحتی رسیده ام . ناله و فغان سر می دهم .
شرح و تفسیر بیت 1572
این عجب بلبل که بگشاید دهان / تا خورد او خار را با گلستان
شگفتا از اینکه بلبل دهان بگشاید تا خار و گل را با هم بخورد . یعنی جفا و بلا را همچون لطف و صفا بپذیرد . [ مولانا در این ابیات از زبان آن طوطی قفس نشین ، ابتدا خود را به بلبل تشبیه کرد . اما دید که بلبل ، سست عهد و ناپایدار است زیرا بوستان را تا وقتی می خواهد که یغماجیِ خزان برآن نتاخته و زرد و خوشیده اش نکرده است . حال آنکه در ابیات پیشین خواندیم که عاشق صادق ، بر قهر و بلا مرحبا می گوید و سینه چاک به استقبال آن می رود . از اینرو تشبیه را عوض می کند و در بیت بعدی می گوید :
شرح و تفسیر بیت 1573
این چه بلبل ؟ این نهنگِ آتشی است / جمله ناخوش ها ز عشق ، او را خوشی است
این عاشق بلا کش (مولانا) دیگر چه بلبلی است ؟ این اصلا بلبل نیست بلکه نهنگی آتشین و آتش خوار است . یعنی نه تنها از قهر و جفای معشوق نمی گریزد بلکه خود را در بطن و متن جفا می افکند . او همه ناخوشی ها را عاشقانه می پذیرد و آن را خوشی و دلپذیری می شمرد .
شرح و تفسیر بیت 1574
عاشق کُل است و خود کُل است او / عاشق خویش است و عشق خویش جو
این بنده عاشق در واقع بر کُلِ عالم عشق می ورزد زیرا او به مرتبه کُل رسیده است . یعنی عاشق حقیقی ، چون از منِ جزییِ خود گذشته و به حقیقتِ حق پیوسته است دیگر به عنوان « فرد » مطرح نیست . به عبارتی دیگر ، وجودش مناسب با هستی حضرت معشوق بسط یافته بطوریکه خود را در همه چیز و همه چیز را در خود می بیند . بدین جهت بر مظاهر عالم هستی عشق می ورزد و همگان را صرف نظر از خون و نژاد و ملیت و مرام و مسلک ، دوست می دارد . او عاشق خود است اما نه خودِ شخصی ، بلکه عاشق خودِ نوعی و کُلی است یعنی عاشق همه هستی است .
– ابیات اخیر ناظر بر مقام والای رضاست . رضا از مقامات عالی سالک بلکه آخرین آنهاست . سالک همینکه به برکت ریاضت و تهذیب نفس و حصول کشف و شهود از دام شرک خفی بیرون جَست و از دل و جان به آیین حنیف توحید درآمد و ابراهیم وار بر همه معبودهای آفل نفسانی و ظاهری ندایِ لااُحِبّ الآفِلِین زد به مقام رضا می رسد . و رضا ، ثمره محبت و ولایت کامل الهی است . چنین شخصی از صمیم دل معتقد می شود که در قسمت ازلی ، خطا و زللی نرفته و هر چه بر او رسد خیر محض است . عبدالرزاق کاشانی در تعریف رضا گوید : رضا عبارت است از فانی کردن اراده خود در اراده حضرت حق تعالی ، و فانی کردن صفت ، قبل از فنای ذات . و این شاق ترین امر بر عامه است زیرا فانی کردن خواست و اراده شخص ، انجام نشود با ترک بهره ها و خوشی ها ، و این امر بس دشوار است . (شرح منازل السائرین ، ص 89)
– دکتر قاسم غنی گوید : در قرن سوم ، میان مشایخ صوفیه در اینکه آیا رضا را باید از جمله مقامات شمرد یا از جمله احوال ، اختلاف بوده است . فرقه مُحاسِبیّه یعنی پیروان ابوعبدالله حارث بن اسد محاسبی که غالب صوفیان خراسان تابع او بوده اند . می گفتند که رضا از جمله احوال است ولی صوفیان عراق بر خلاف عقیده حارث محاسبی ، رضا را از جمله مقامات سلوک می شمرده اند . (تاریخ تصوف در اسلام ، ص 316) .

1399/08/07 07:11
گیوه چی givhamid@gmail.com

سلام به روح پاک مولانا و همه کسانیکه کلام این نمونه مرد خراسانی را در عمل و کلام ارج مینهند،
جناب دکتر سروح در درس گفتار مثوی جلسه یکم به فصه طوطی و بازرگان میپردازد. آنقدر زیبا به این مقوله پرداخته است که بنده در اونجا که مولوی میگوید : " ...چون تو با بد بد کنی پس فرق چیست ...) را در قنوت نمازم گنجانده ام و حضی از آن میبرم که مپرس. شوق این حضور مرا به وجد آورده . سروش عقبه این قسمت از شعر را تفاوت بینش معتزله و اشاعره بیان میکند

1399/11/31 09:01
Polestar

چون تو با بد بد کنی....
این چه مغلطه‌ای هست که خیلیا هم تحسینش کردند!
واقعا خنده‌داره

1404/02/15 16:05
حسن اروجی

شک نکنید درکش برای شما سخته و مشکل از شماست

1402/10/04 15:01
بهشت

در بیت ۱۱ گلستان نیست. بوستان

1402/10/10 23:01
جاوید مدرس اول رافض

حرف و گفت و صوت را بر هم زنم
تا که بی این هر سه با تو دم زنم
در داستان طوطی و بازرگان واستمداد طوطی محبوس در قفس از طوطیان هند اشاره به فرایندی است.)با ترفندی زیرکانه،
واین ترفند انتقال پیغام طوطیان

مقیم دور دست .با حرکتشان به طوطی زندانی در قفس است.بدون پیامی مکتوب یا شفاهی مستقیم.
یعنی پیغامی با محتوای نمایشی در  قالب و فرم یک سناریو .(فرم و محتوائی) سینماتیک و تئاتریکال در مثنوی معنوی.برای انتقال مفهوم پیغام) برای طوطی در قفس که باید خود را به مردگی بزند تا رها شود.

1402/11/21 16:01
در سکوت

مثنوی معنوی :: در سکوت.... بشنوید

1404/02/15 16:05
حسن اروجی

گر فراق بنده از بدبندگی‌ست

چون تو با بد، بد کنی پس فرق چیست

حقیقتا شاهکاره