گنجور

النوبة الثانیة

این سوره بقول مفسّران مکّی است، و بقول بعضی مدنی، صد و چهل و نه حرفست، سی و پنج کلمه، هشت آیت. و درین سوره نه ناسخ است و نه منسوخ. و فی الخبر عن‌ ابن عباس قال: قال رسول اللَّه (ص): إِذا زُلْزِلَتِ تعدل نصف القرآن و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تعدل ثلث القرآن و قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ تعدل ربع القرآن.

و عن علی بن موسی الرضا عن ابیه موسی بن جعفر عن ابیه جعفر بن محمد عن ابیه محمد ابن علی عن ابیه علی بن الحسین عن ابیه الحسین بن علی عن ابیه علی بن ابی طالب سلام اللَّه علیهم عن النّبیّ (ص) قال: «من قرأ إِذا زُلْزِلَتِ اربع مرّات کان کن قرأ القرآن کلّه».

قوله: إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها ای حرکت الارض حرکة شدیدة لقیام السّاعة و فناء الارض. و قیل «زلزلت» قبل السّاعة و هی من اشراط السّاعة.

و قال فی موضع آخر: إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا، یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ، یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْ‌ءٌ عَظِیمٌ و ذلک انّ اسرافیل یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فیزلزل صوته الارض، فترجف و تظهر الکنوز، ثمّ تخرج الموتی فی النّفخة الثّانیة.

و اضاف «زلزالها» الیها لانّ المعنی: «زلزالها» الّذی یلیق بها. و قرئ فی الشّواذ «زلزالها» بفتح الزّای و معناهما واحد. و قیل بالکسر المصدر و بالفتح الاسم.

وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها کنوزها و موتاها فتلقیها علی ظهرها و من جعله فی الدّنیا. قال تخرج کنوزها و عنده. «اثقال» جمع ثقل بفتحتین و هو الشّی‌ء المصون الکریم علی صاحبه و عند غیره. «اثقال» جمع ثقل و الانسان حیّا ثقل علیها و میّتا ثقل لها و یحتمل انّ الاثقال جمع کقوله عزّ و جلّ: سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ فیکون المعنی. أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ الجنّ و الانس من باطنها الی ظاهرها و اللَّه اعلم.

و فی الخبر عن ابی هریرة قال: قال رسول اللَّه (ص): تقی‌ء الارض افلاذ کبدها امثال الاسطوان من الذّهب و الفضّة فیجی‌ء القاتل فیقول: فی هذا قتلت و یجی‌ء القاطع فیقول: فی هذا قطعت رحمی، و یجی‌ء السّارق، فیقول: فی هذا قطعت یدی. ثمّ یدعونه فلا یأخذون منه شیئا.

قوله: «افلاذ کبدها» اراد انّها تخرج الکنوز المدفونة فیها و قیئها اخراجها.

وَ قالَ الْإِنْسانُ ما لَها قیل: هو عامّ، و قیل: «الانسان» هاهنا الکافر الّذی لا یؤمن بالبعث لانّ المؤمن یعلم ذلک و لا ینکر وقوعه، و الکافر الّذی لا یقرّ بالبعث و لا یعرف صدق کون القیامة، یقول: ما للارض تعجّبا من شأنها. و قیل: فی الآیة تقدیم و تأخیر، تقدیره: یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها فیقول الْإِنْسانُ ما لَها. قال المفسّرون تخبر الارض بما عمل علیها من خیر او شرّ فتقول للمؤمن یوم القیامة وحد علیّ و صام و صلّی و اجتهد و اطاع ربّه، فیفرح المؤمن بذلک و تقول للکافر: اشرک علیّ وزنی و سرق و شرب الخمر و تشهد علیه الجوارح و الملائکة مع علم اللَّه به حتّی یودّ انّه سیق الی النّار ممّا یری من الفضوح و فی ذلک ما

روی انس بن مالک: انّ رسول اللَّه (ص) قال: انّ الارض لتخبر یوم القیامة بکلّ عمل عمل علی ظهرها. قال: فتلا رسول اللَّه (ص): إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها حتّی بلغ: یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها قال: «ا تدرون ما «أَخْبارَها»؟ اذا کان یوم القیامة اخبرت بکلّ عمل عمل علی ظهرها».

و روی انّ عبد الرحمن بن ابی صعصعة کان یتیما فی حجر ابی سعید الخدری. فقال له ابو سعید: یا بنیّ اذا کنت فی البوادی فارفع صوتک بالاذان فانّی سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: «لا یسمعه جنّ و لا انس و لا حجر الّا شهد له».

و روی انّ ابا امیّة صلّی فی المسجد الحرام المکتوبة ثمّ تقدّم فجعل یصلّی هاهنا و هاهنا فلمّا فرغ قیل له: یا ابا امیّة ما هذا الّذی تصنع؟ فقال: قرأت هذه الآیة: یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها فاردت ان تشهد لی یوم القیامة.

قوله: بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحی‌ لَها ای امرها بالکلام و الهمها و اذن لها فیه فتنطلق بقدرته سبحانه و تعالی کقوله: وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها وَ حُقَّتْ».

یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً یصدرون عن قبورهم الی موضع المحاسبة متفرّقین متبدّدین لا یلوی احد علی احد للهول الواقع. و قیل: ینصرفون عن الموقف متفاوتین مختلفین فاخذ ذات الیمین الی الجنّة و آخذ ذات الشّمال الی النّار و ذلک قوله: «فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ». واحد الاشتات شتّ و شتّ لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ ای جزاء اعمالهم. و قیل: «لِیُرَوْا» صحائف «أَعْمالَهُمْ» یقرءون ما فیها «لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً» الّا احصیها. و قیل: هی رؤیة القلوب و المعنی لیعرّفوا ما عملوا. و قیل: فیه تقدیم و تأخیر، تقدیره: تُحَدِّثُ أَخْبارَها بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحی‌ لَها لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً.

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ الذّرة النّملة الصّغیرة. و قیل: رأس نملة. و سئل ثعلب عن الذّرّة، فقال: مائة نملة حبّة و الذّرّة واحدة منها. و قیل: هی الواحدة من حشو الجوّ الّذی یظهر فی شعاع الشّمس من الکوّة، و قال یحیی بن عمّار: حبّة الشّعیر اربع ارزّات و الارزّة اربع سمسمات و السّمسمة اربع خردلات، و الخردلة اربع اوراق نخالة، و و رق النّخالة «ذرّة».

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ ای یجد ثوابه.

وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ ای یری العقوبة علیه. قال ابن عباس: لیس مؤمن و لا کافر عمل خیرا و لا شرّا فی الدّنیا الّا اراه اللَّه ایّاه یوم القیامة. امّا المؤمن فیریه حسناته و سیّآته فیغفر له سیّآته و یثیبه بحسناته. و امّا الکافر فیردّ حسناته و یعذّبه بسیّئاته. و قال محمد بن کعب: فی هذه الآیة: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً من کافر «یر» ثوابه فی الدّنیا فی نفسه و اهله و ماله و ولده حتّی یخرج من الدّنیا و لیس له عند اللَّه خیر. وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا من مؤمن «یر» عقوبته فی الدّنیا فی نفسه و اهله و ماله و ولده و داره حتّی یخرج من الدّنیا و لیس له عند اللَّه «شرّ» و دلیل هذا التّأویل، ما روی انس قال: کان ابو بکر یأکل مع النّبیّ (ص) فنزلت هذه الآیة فرفع ابو بکر یده فقال: یا رسول اللَّه انّی اجزی بما عملت من مِثْقالَ ذَرَّةٍ من «شرّ»؟ فقال: «یا با بکر ما رأیت فی الدّنیا ممّا تکره فی مثاقیل ذرّ الشّرّ و یدّخر اللَّه لک مثاقیل الخیر حتّی توفاها یوم القیامة».

و عن «عبد اللَّه بن عمرو بن العاص» انّه قال: نزلت إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها و ابو بکر الصّدّیق قاعد فبکی حین انزلت، فقال له رسول اللَّه (ص): «ما یبکیک یا با بکر»؟ قال: ابکتنی هذه السّورة! فقال له رسول اللَّه (ص): «لو لا انّکم تخطئون و تذنبون فیغفر اللَّه لکم لخلق اللَّه امّة یخطئون و یذنبون فیغفر لهم. و قال مقاتل: نزلت هذه الآیة فی رجلین‌

و ذلک انّه لمّا نزل: وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‌ حُبِّهِ کان احدهما یأتیه السّائل فیستقلّ ان یعطیه التّمرة و الکسرة و الجوزة و نحوها، یقول: ما هذا بشی‌ء انّما نوجر علی ما نعطی و نحن نحبّه، یقول اللَّه تعالی: وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‌ حُبِّهِ و ما احبّ انا هذا فیردّه صفرا و کان الآخر یتهاون بالذّنب الیسیر الکذبة و الغیبة و النّظرة و اشباه ذلک، و یقول: لیس علیّ من هذا شی‌ء انّما وعد اللَّه النّار علی الکبائر و لیس فی هذا اثم فانزل اللَّه تعالی هذه الآیة یرغّبهم فی القلیل من الخیر ان یعطوه فانّه یوشک ان یکبر و یحذّرهم الیسیر من الذّنب فانّه یوشک ان یکبر فالاثم الصّغیر فی عین صاحبه یوم القیامة اعظم من الجبال و جمیع محاسنه فی عینه اقلّ من کلّ شی‌ء. و قال ابن مسعود احکم آیة فی القرآن: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ و تصدّق سعد بن ابی وقّاص بتمرتین فقبض السّائل یده. فقال سعد: و یحک یقبل اللَّه منّا مثقال الذّرّة و الخردلة و کایّن فی هذه من مثاقیل؟! و تصدّق عمر بن الخطاب و عائشة بحبّة من عنب فقالا فیها مثاقیل کثیرة. و قال الرّبیع بن خثیم مرّ رجل بالحسن و هو یقرأ هذه السّورة فلمّا بلغ آخرها قال: حسبی قد انتهت الموعظة فقال الحسن: لقد فقه الرّجل.

اطلاعات

منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

این سوره بقول مفسّران مکّی است، و بقول بعضی مدنی، صد و چهل و نه حرفست، سی و پنج کلمه، هشت آیت. و درین سوره نه ناسخ است و نه منسوخ. و فی الخبر عن‌ ابن عباس قال: قال رسول اللَّه (ص): إِذا زُلْزِلَتِ تعدل نصف القرآن و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تعدل ثلث القرآن و قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ تعدل ربع القرآن.
هوش مصنوعی: این سوره از نظر مفسران به عنوان سوره‌ای مکی شناخته شده و برخی دیگر آن را مدنی می‌دانند. این سوره شامل ۱۴۹ حرف، ۳۵ کلمه و ۸ آیه است. در این سوره نه آیه‌ای که ابطال کننده باشد وجود دارد و نه آیه‌ای که لغو شده باشد. همچنین در روایتی از ابن عباس آمده است که رسول خدا (ص) فرمودند: سوره زلزله معادل نصف قرآن، سوره توحید معادل یک سوم قرآن و سوره کافرون معادل یک چهارم قرآن است.
و عن علی بن موسی الرضا عن ابیه موسی بن جعفر عن ابیه جعفر بن محمد عن ابیه محمد ابن علی عن ابیه علی بن الحسین عن ابیه الحسین بن علی عن ابیه علی بن ابی طالب سلام اللَّه علیهم عن النّبیّ (ص) قال: «من قرأ إِذا زُلْزِلَتِ اربع مرّات کان کن قرأ القرآن کلّه».
هوش مصنوعی: امام علی بن موسی الرضا (ع) از پدرش موسی بن جعفر (ع) نقل می‌کند که او نیز از پدرش جعفر بن محمد (ع) و به همین ترتیب از دیگر پیشوایان دین تا علی بن ابی‌طالب (ع) و سپس از پیامبر اسلام (ص) روایت کرده است که فرمودند: «هر کسی که سوره زلزله را چهار بار بخواند، مانند این است که تمام قرآن را خوانده است».
قوله: إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها ای حرکت الارض حرکة شدیدة لقیام السّاعة و فناء الارض. و قیل «زلزلت» قبل السّاعة و هی من اشراط السّاعة.
هوش مصنوعی: وقتی زمین به شدت حرکت کند، این حرکت نشانه‌ای برای وقوع قیامت و نابودی زمین است. همچنین گفته شده که این زلزله قبل از قیامت رخ می‌دهد و جزو نشانه‌های قیامت محسوب می‌شود.
و قال فی موضع آخر: إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا، یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ، یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْ‌ءٌ عَظِیمٌ و ذلک انّ اسرافیل یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فیزلزل صوته الارض، فترجف و تظهر الکنوز، ثمّ تخرج الموتی فی النّفخة الثّانیة.
هوش مصنوعی: در جایی دیگر آمده است: وقتی که زمین به شدت لرزانده می‌شود، در روزی که زمین به لرزه درمی‌آید، روزی که لرزش بزرگی اتفاق می‌افتد، زلزله آن روز بسیار بزرگ است. این به این دلیل است که فرشته اسرافیل در شیپور می‌دمد و صدای او زمین را به لرزه درمی‌آورد، و زمین به شدت تکان می‌خورد و گنجینه‌ها نمایان می‌شوند. سپس در دمیدن دوم، مردگان از خواب برمی‌خیزند.
و اضاف «زلزالها» الیها لانّ المعنی: «زلزالها» الّذی یلیق بها. و قرئ فی الشّواذ «زلزالها» بفتح الزّای و معناهما واحد. و قیل بالکسر المصدر و بالفتح الاسم.
هوش مصنوعی: کلمه «زلزالها» به آن افزوده شده است زیرا معنی آن به خوبی با موضوع انطباق دارد. در برخی قرائت‌های نادر، «زلزالها» با فتح ز جزء خوانده می‌شود که معنی آن همانند حالت معمولی است. همچنین گفته شده که در اینجا، با زبر، به معنای مصدر و با فتح به معنای اسم است.
وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها کنوزها و موتاها فتلقیها علی ظهرها و من جعله فی الدّنیا. قال تخرج کنوزها و عنده. «اثقال» جمع ثقل بفتحتین و هو الشّی‌ء المصون الکریم علی صاحبه و عند غیره. «اثقال» جمع ثقل و الانسان حیّا ثقل علیها و میّتا ثقل لها و یحتمل انّ الاثقال جمع کقوله عزّ و جلّ: سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ فیکون المعنی. أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ الجنّ و الانس من باطنها الی ظاهرها و اللَّه اعلم.
هوش مصنوعی: زمین بارهایش را بیرون می‌آورد، از جمله گنجینه‌ها و مردگان را. این بارها را بر روی خود خواهد گذاشت و آن چه را در دنیا برای خود قرار داده است، نیز می‌گیرد. "اثقال" جمع کلمه "ثقل" است که به معنای چیزی گرانبها و محترم برای صاحبش است و البته نزد دیگران نیز همین معنا را دارد. انسان در حیاتش باری بر زمین است و در مرگ بار دیگری برای آن محسوب می‌شود. همچنین ممکن است بارها جمعی باشند مانند آیه‌ای از قرآن که می‌فرماید: "سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ"، لذا ممکن است معنی این باشد که زمین جن‌ها و انسان‌ها را از باطنش به ظاهرش می‌آورد و خداوند داناتر است.
و فی الخبر عن ابی هریرة قال: قال رسول اللَّه (ص): تقی‌ء الارض افلاذ کبدها امثال الاسطوان من الذّهب و الفضّة فیجی‌ء القاتل فیقول: فی هذا قتلت و یجی‌ء القاطع فیقول: فی هذا قطعت رحمی، و یجی‌ء السّارق، فیقول: فی هذا قطعت یدی. ثمّ یدعونه فلا یأخذون منه شیئا.
هوش مصنوعی: در روایت آمده است که ابو هریره از پیامبر خدا (ص) نقل کرده است که زمین در روز قیامت از طلا و نقره بخش‌های خود را بیرون می‌آورد. فردی که دیگری را کشته است می‌آید و می‌گوید: «با این (طلا یا نقره) کشتم»، و کسی که رابطه‌خویشاوندی‌اش را قطع کرده به این مکان می‌آید و می‌گوید: «با این (طلا یا نقره) رابطه‌ام را قطع کردم»، و سارق نیز با این به این مکان می‌آید و می‌گوید: «با این (طلا یا نقره) دستم را قطع کردم». سپس به آنان اجازه داده می‌شود اما هیچ چیزی از آنها گرفته نمی‌شود.
قوله: «افلاذ کبدها» اراد انّها تخرج الکنوز المدفونة فیها و قیئها اخراجها.
هوش مصنوعی: عبارت «افلاذ کبدها» به این معناست که این جملات به استخراج گنجینه‌های پنهان اشاره دارد و بیانگر این است که از درون آنها چیزهای ارزشمندی بیرون کشیده می‌شود.
وَ قالَ الْإِنْسانُ ما لَها قیل: هو عامّ، و قیل: «الانسان» هاهنا الکافر الّذی لا یؤمن بالبعث لانّ المؤمن یعلم ذلک و لا ینکر وقوعه، و الکافر الّذی لا یقرّ بالبعث و لا یعرف صدق کون القیامة، یقول: ما للارض تعجّبا من شأنها. و قیل: فی الآیة تقدیم و تأخیر، تقدیره: یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها فیقول الْإِنْسانُ ما لَها. قال المفسّرون تخبر الارض بما عمل علیها من خیر او شرّ فتقول للمؤمن یوم القیامة وحد علیّ و صام و صلّی و اجتهد و اطاع ربّه، فیفرح المؤمن بذلک و تقول للکافر: اشرک علیّ وزنی و سرق و شرب الخمر و تشهد علیه الجوارح و الملائکة مع علم اللَّه به حتّی یودّ انّه سیق الی النّار ممّا یری من الفضوح و فی ذلک ما
هوش مصنوعی: انسان می‌گوید: «این زمین چه لزومی دارد؟» این جمله به صورت کلی بیان شده و برخی گفته‌اند که منظور از «انسان» در اینجا کافر است که به رستاخیز ایمان ندارد، زیرا مؤمن به این امر آگاه است و آن را انکار نمی‌کند. اما کافر که به رستاخیز و حقیقت قیامت اعتقاد ندارد، با تعجب از زمین می‌پرسد چرا چنین حالتی دارد. گفته شده که در این آیه ترتیب خاصی وجود دارد به این معنا که در آن روز زمین خبرهای خود را بیان می‌کند و انسان می‌گوید: «این زمین چه لزومی دارد؟» مفسرین گفته‌اند که زمین اعمالی که بر روی آن انجام شده را بیان می‌کند. برای مؤمن می‌گوید: «تو نماز خواندی، روزه گرفتی، تلاش کردی و خدا را اطاعت کردی» و مؤمن از این شنیدن خوشحال می‌شود. اما برای کافر می‌گوید: «تو گناه کردی، دزدی کردی، شراب نوشیدی» و اعضای بدن و فرشتگان با علم خدا به اعمال او شهادت خواهند داد، به طوری که کافر آرزو می‌کند ای کاش به جهنم نرود، از آن فضاحتی که می‌بیند.
روی انس بن مالک: انّ رسول اللَّه (ص) قال: انّ الارض لتخبر یوم القیامة بکلّ عمل عمل علی ظهرها. قال: فتلا رسول اللَّه (ص): إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها حتّی بلغ: یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها قال: «ا تدرون ما «أَخْبارَها»؟ اذا کان یوم القیامة اخبرت بکلّ عمل عمل علی ظهرها».
هوش مصنوعی: پیامبر اکرم (ص) فرمودند که زمین در روز قیامت از هر عملی که بر روی خود انجام شده، خبر خواهد داد. ایشان سپس آیاتی از قرآن را تلاوت کردند که به زلزله زمین و بیان اخبار آن اشاره دارد. ایشان پرسیدند آیا می‌دانید "اخبار" زمین چیست؟ و توضیح دادند که در روز قیامت زمین از تمام اعمالی که بر روی آن صورت گرفته، گزارش خواهد داد.
و روی انّ عبد الرحمن بن ابی صعصعة کان یتیما فی حجر ابی سعید الخدری. فقال له ابو سعید: یا بنیّ اذا کنت فی البوادی فارفع صوتک بالاذان فانّی سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: «لا یسمعه جنّ و لا انس و لا حجر الّا شهد له».
هوش مصنوعی: عبد الرحمن بن ابی صعصعه که یتیمی بود تحت سرپرستی ابی سعید خدری قرار داشت. ابی سعید به او گفت: "پسرم، اگر در بیابان بودی، صدای اذان را بلند کن، زیرا من از رسول اللَّه (ص) شنیدم که فرمود: هیچ جنّ، انس یا سنگی نیست که صدای اذان را بشنود و شهادت ندهد."
و روی انّ ابا امیّة صلّی فی المسجد الحرام المکتوبة ثمّ تقدّم فجعل یصلّی هاهنا و هاهنا فلمّا فرغ قیل له: یا ابا امیّة ما هذا الّذی تصنع؟ فقال: قرأت هذه الآیة: یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها فاردت ان تشهد لی یوم القیامة.
هوش مصنوعی: ابا امیه در مسجد الحرام نماز واجب را خواند و سپس جلو رفت و شروع به خواندن نماز در جاهای مختلف کرد. پس از اینکه کارش تمام شد، از او پرسیدند: ای ابا امیه، چرا این کار را می‌کنی؟ او پاسخ داد: من این آیه را خواندم که می‌گوید: "در آن روز زمین اخبار خود را بازگو می‌کند"، و خواستم که زمین در روز قیامت بر اعمال من شهادت دهد.
قوله: بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحی‌ لَها ای امرها بالکلام و الهمها و اذن لها فیه فتنطلق بقدرته سبحانه و تعالی کقوله: وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها وَ حُقَّتْ».
هوش مصنوعی: این جمله بیان می‌کند که پروردگارت به او وحی کرده است، بدین معنا که او به کلام الهی الهام شده و اجازه‌ای در این زمینه به او داده شده است. بنابراین، به واسطه قدرت بلامنازع او، او به انجام این امر می‌پردازد، مانند آیه‌ای که می‌فرماید: "او به پروردگارش اجازه داده شد و حق هم داشت".
یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً یصدرون عن قبورهم الی موضع المحاسبة متفرّقین متبدّدین لا یلوی احد علی احد للهول الواقع. و قیل: ینصرفون عن الموقف متفاوتین مختلفین فاخذ ذات الیمین الی الجنّة و آخذ ذات الشّمال الی النّار و ذلک قوله: «فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ». واحد الاشتات شتّ و شتّ لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ ای جزاء اعمالهم. و قیل: «لِیُرَوْا» صحائف «أَعْمالَهُمْ» یقرءون ما فیها «لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً» الّا احصیها. و قیل: هی رؤیة القلوب و المعنی لیعرّفوا ما عملوا. و قیل: فیه تقدیم و تأخیر، تقدیره: تُحَدِّثُ أَخْبارَها بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحی‌ لَها لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً.
هوش مصنوعی: در آن روز، مردم از قبرهای خود به سمت محل حسابرسی می‌آیند و در حالی که پراکنده و متفرق هستند، هیچ‌کس نمی‌تواند به دیگری توجه کند به خاطر هول و هراس آن روز. برخی گفته‌اند که آن‌ها از محل تجمع خارج می‌شوند و به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ یک گروه به سمت بهشت می‌روند و گروه دیگر به سمت آتش دوزخ. این اشاره به آیه‌ای است که می‌گوید: «گروهی در بهشت و گروهی در آتش سوزان». در اینجا، واژه "اشتعات" به معنای پراکندگی است تا مردم اعمال خود را ببینند و به جزای آن‌ها واقف شوند. همچنین برخی گفته‌اند که به آن‌ها اختیار داده می‌شود تا صحیفه اعمال خود را بخوانند و هیچ کار کوچک یا بزرگی از آن‌ها خالی نخواهد ماند. همچنین ممکن است اشاره به درک قلب‌ها باشد تا آن‌ها بدانند چه اعمالی انجام داده‌اند. در برخی نظرات، ترتیب واژه‌ها در آیه مهم است و به این معناست که زمین اخبار خود را خواهد گفت، زیرا در آن روز خداوند به آن وحی خواهد کرد تا مردم اعمال خود را ببینند و پراکنده شوند.
فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ الذّرة النّملة الصّغیرة. و قیل: رأس نملة. و سئل ثعلب عن الذّرّة، فقال: مائة نملة حبّة و الذّرّة واحدة منها. و قیل: هی الواحدة من حشو الجوّ الّذی یظهر فی شعاع الشّمس من الکوّة، و قال یحیی بن عمّار: حبّة الشّعیر اربع ارزّات و الارزّة اربع سمسمات و السّمسمة اربع خردلات، و الخردلة اربع اوراق نخالة، و و رق النّخالة «ذرّة».
هوش مصنوعی: هر کس به اندازه کوچکتری از یک دانه یا ذره عمل کند، پاداش عملش را خواهد دید. در تعریفِ "ذره" گفته شده که می‌تواند به معنی سرِ یک مورچه باشد. ثعلب در پاسخ به سؤال درباره‌ی ذره گفته که صد مورچه به اندازه یک دانه می‌باشد و ذره یکی از آن‌هاست. همچنین، بیان شده که ذره می‌تواند به یک جزء ریزی از هوای محیط که در نور خورشید دیده می‌شود، اشاره داشته باشد. یحیی بن عمار نیز توضیح داده که یک دانه barley (جو) شامل چهار دانه کوچک‌تر است، و هر دانه‌ی کوچکتر (ارزّه) می‌تواند به چهار دانه‌ی کنجد تقسیم شود و هر دانه‌ی کنجد هم می‌تواند به چهار دانه‌ی ریزتری تقسیم شود. در نهایت، این دانه‌های ریز به عنوان "ذرّه" شناخته می‌شوند.
فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ ای یجد ثوابه.
هوش مصنوعی: پس هر کسی که به اندازه ی یک دانه‌ی کوچکی نیکی کند، آن را خواهد دید و پاداشش را خواهد یافت.
وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ ای یری العقوبة علیه. قال ابن عباس: لیس مؤمن و لا کافر عمل خیرا و لا شرّا فی الدّنیا الّا اراه اللَّه ایّاه یوم القیامة. امّا المؤمن فیریه حسناته و سیّآته فیغفر له سیّآته و یثیبه بحسناته. و امّا الکافر فیردّ حسناته و یعذّبه بسیّئاته. و قال محمد بن کعب: فی هذه الآیة: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً من کافر «یر» ثوابه فی الدّنیا فی نفسه و اهله و ماله و ولده حتّی یخرج من الدّنیا و لیس له عند اللَّه خیر. وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا من مؤمن «یر» عقوبته فی الدّنیا فی نفسه و اهله و ماله و ولده و داره حتّی یخرج من الدّنیا و لیس له عند اللَّه «شرّ» و دلیل هذا التّأویل، ما روی انس قال: کان ابو بکر یأکل مع النّبیّ (ص) فنزلت هذه الآیة فرفع ابو بکر یده فقال: یا رسول اللَّه انّی اجزی بما عملت من مِثْقالَ ذَرَّةٍ من «شرّ»؟ فقال: «یا با بکر ما رأیت فی الدّنیا ممّا تکره فی مثاقیل ذرّ الشّرّ و یدّخر اللَّه لک مثاقیل الخیر حتّی توفاها یوم القیامة».
هوش مصنوعی: هر کسی که به اندازه یک دانه خردل کار بدی انجام دهد، عواقب آن را خواهد دید. ابن عباس می‌گوید: هیچ مؤمن و کافری نیست که در دنیا خیری یا شری انجام دهد مگر اینکه خداوند آن را در روز قیامت به او نشان می‌دهد. اما مؤمن، اعمال خوب و بد خود را می‌بیند و خداوند بدی‌های او را می‌بخشاید و به او پاداش نیک می‌دهد. در مقابل، کافر پاداش کارهای خوبش رد می‌شود و به خاطر اعمال بدش تنبیه می‌شود. محمد بن کعب در تفسیر این آیه می‌گوید: کسی که کار خیری انجام دهد، حتی اگر کافر باشد، پاداش آن را در دنیا در خود و خانواده و دارایی‌اش می‌بیند، اما هنگام مرگ هیچ خیری نزد خداوند نخواهد داشت. و کسی که مؤمن باشد و کار بدی انجام دهد، عذاب آن را در دنیا و در زندگی‌اش خواهد دید تا اینکه از دنیا برود و در نهایت نزد خداوند عذابی نخواهد داشت. انس نیز نقل می‌کند که ابو بکر در هنگام نازل شدن این آیه از پیامبر (ص) پرسید آیا به خاطر هر کار بدی که انجام داده، به اندازه یک دانه خردل punished می‌شود؟ پیامبر پاسخ داد: "ای ابو بکر! هر آنچه را در دنیا از آنچه که ممکن است بد از آن بپنداری، می‌بینی، اما خداوند به تو پاداش‌های نیک را ذخیره می‌کند تا روز قیامت به تو بدهد."
و عن «عبد اللَّه بن عمرو بن العاص» انّه قال: نزلت إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها و ابو بکر الصّدّیق قاعد فبکی حین انزلت، فقال له رسول اللَّه (ص): «ما یبکیک یا با بکر»؟ قال: ابکتنی هذه السّورة! فقال له رسول اللَّه (ص): «لو لا انّکم تخطئون و تذنبون فیغفر اللَّه لکم لخلق اللَّه امّة یخطئون و یذنبون فیغفر لهم. و قال مقاتل: نزلت هذه الآیة فی رجلین‌
هوش مصنوعی: عبدالله بن عمرو بن عاص روایت کرده است که زمانی که آیه "اگر زلزله زمین زلزله‌اش" نازل شد، ابوبکر صدیق نشسته بود و به شدت گریه کرد. رسول‌الله (ص) از او پرسید: "ای ابوبکر، چرا می‌گریی؟" ابوبکر پاسخ داد: "این سوره مرا به گریه انداخت!" رسول‌الله (ص) فرمود: "اگر شما خطا نمی‌کردید و گناه نمی‌کردید، خداوند قوم دیگری را خلق می‌کرد که خطا و گناه می‌کردند و خداوند آنها را می‌بخشید." مقاتل نیز بیان کرده است که این آیه درباره دو نفر نازل شده است.
و ذلک انّه لمّا نزل: وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‌ حُبِّهِ کان احدهما یأتیه السّائل فیستقلّ ان یعطیه التّمرة و الکسرة و الجوزة و نحوها، یقول: ما هذا بشی‌ء انّما نوجر علی ما نعطی و نحن نحبّه، یقول اللَّه تعالی: وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‌ حُبِّهِ و ما احبّ انا هذا فیردّه صفرا و کان الآخر یتهاون بالذّنب الیسیر الکذبة و الغیبة و النّظرة و اشباه ذلک، و یقول: لیس علیّ من هذا شی‌ء انّما وعد اللَّه النّار علی الکبائر و لیس فی هذا اثم فانزل اللَّه تعالی هذه الآیة یرغّبهم فی القلیل من الخیر ان یعطوه فانّه یوشک ان یکبر و یحذّرهم الیسیر من الذّنب فانّه یوشک ان یکبر فالاثم الصّغیر فی عین صاحبه یوم القیامة اعظم من الجبال و جمیع محاسنه فی عینه اقلّ من کلّ شی‌ء. و قال ابن مسعود احکم آیة فی القرآن: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ و تصدّق سعد بن ابی وقّاص بتمرتین فقبض السّائل یده. فقال سعد: و یحک یقبل اللَّه منّا مثقال الذّرّة و الخردلة و کایّن فی هذه من مثاقیل؟! و تصدّق عمر بن الخطاب و عائشة بحبّة من عنب فقالا فیها مثاقیل کثیرة. و قال الرّبیع بن خثیم مرّ رجل بالحسن و هو یقرأ هذه السّورة فلمّا بلغ آخرها قال: حسبی قد انتهت الموعظة فقال الحسن: لقد فقه الرّجل.
هوش مصنوعی: زمانی که آیه‌ای نازل شد که می‌فرماید «و طعام را به خاطر محبتی که داریم می‌دهیم»، یکی از افراد به سائل طعمه‌ای می‌داد و می‌گفت: این چیزی نیست، ما فقط به اندازه‌ای که دوست داریم به دیگران می‌دهیم. در حالی که خداوند می‌فرماید: «و طعام را به خاطر محبتی که داریم می‌دهیم» و او در این مورد محبتی ندارد. دیگری نیز کوچک‌ترین گناهی چون دروغ و غیبت و نگاه به نامحرم را بی‌اهمیت می‌شمرد و می‌گفت: عذاب خدا فقط برای گناهان بزرگ است. اما خداوند این آیه را نازل کرد تا به آنها بفهماند که حتی کارهای کوچک خیر ممکن است ارزشمند باشند و باید از گناهان کوچک نیز پرهیز کنند، زیرا ممکن است آن‌ها به گناهان بزرگ تبدیل شوند. برای او، گناه کوچکی در قیامت بزرگ‌تر از کوه‌ها به نظر خواهد رسید و همه کارهای خوبش در چشمش کوچک‌تر از همه چیز خواهد بود. ابن مسعود گفت: یکی از حکمت‌های آیات قرآن این است که هر کس به‌اندازه‌ای کوچک از کار خوب کند، آن را خواهد دید و هر کس به‌اندازه‌ای کوچک از کار بد کند، آن را هم خواهد دید. سعد بن ابی وقاص دو عدد خرما انفاق کرد و سائل دستش را برداشت. سعد گفت: وای به تو، خداوند از ما کوچک‌ترین چیزها را می‌پذیرد. عمر بن الخطاب و عایشه هم دانه‌ای از انگور انفاق کردند و گفتند که در آن دانه‌های زیادی نهفته است. همچنین، ربیع بن خثیم زمانی که مردی از کنار حسن گذشت و او این سوره را می‌خواند، وقتی به آخر آن رسید، گفت: حالا که موعظه تمام شد. حسن گفت: این مرد فهمید.