این سورة الملک هزار و سیصد حرف است، سیصد و سی کلمه، سی آیت، و جمله به مکه فرود آمد، باجماع مفسّران در مکّیات شمرند. و درین سوره هیچ ناسخ و منسوخ نیست.
روی ابو هریرة انّ النّبی (ص) قال: «انّ سورة من کتاب اللَّه ما هی الّا ثلاثون آیة شفعت لرجل فاخرجته یوم القیامة من النّار و ادخلته الجنّة و هی سورة تبارک».
و قال صلّی اللَّه علیه و سلّم: «وددت ان تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ فی قلب کلّ مؤمن».
و روی عن ابن عباس: انّ رجلا من اصحاب النّبی (ص) ذهب یضرب خباء له علی قبر و هو لا یحسب انّه قبر، فسمع انسانا یقرأ تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ فاتی النّبی (ص) فقال: یا رسول اللَّه انّی ضربت خباء لی علی قبر و انا لا اعلم انّه قبر، فاذا انسان یقرأ سورة الملک. فقال رسول اللَّه (ص): «هی المانعة، هی المخبیة تنجیه من عذاب القبر».
فی خبر آخر: «هی الواقیة من عذاب القبر».
و روی: من قرأها فی لیلة فقد اکثر و اطیب.
قوله: «تَبارَکَ» معناه: تعالی و تعظم و تمجد. و قیل: تفاعل من البرکة.
و قیل: معناه انّه الثّابت الدّائم الّذی لم یزل و لا یزال. و قیل: تعالی من جمیع البرکات منه الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ یؤتیه من یشاء و ینزعه ممّن یشاء. و قیل: یرید به النبوّة یعزّ بها من اتّبع النّبی و یذلّ بها من خالفه. وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ من الانعام و الانتقام «قَدِیرٌ».
الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ قال ابن عباس: یرید الموت فی الدّنیا و الحیاة فی الآخرة. قال قتادة: اذلّ اللَّه ابن آدم بالموت و جعل الدّنیا دار حیاة و دار فناء، و جعل الآخرة دار جزاء و بقاء و انّما قدم الموت لانّه الی القهر اقرب.
و قیل: قدّمه لانّه اقدم، لانّ الاشیاء فی الابتداء کانت فی حکم الموات کالنطفة و التّراب و نحوهما ثمّ اعترضت علیها الحیاة. و قال ابن عباس: خلق الموت علی صورة کبش املح لا یمرّ بشیء و لا یجد ریحه شیء و لا یطأ علی شیء الّا و مات و خلق الحیاة علی صورة فرس انثی و هی الّتی کان جبرئیل و الانبیاء یرکبونها «تمرّ بشیء و لا یجد ریحها شیء الّا حیی و هی الّتی اخذ السّامری قبضة من اثرها فالقی علی العجل فحیی.
قوله «لِیَبْلُوَکُمْ» یعنی: لیختبرکم فیها بین الحیاة الی الموت. أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ای اسرع فی طاعة اللَّه و اورع عن محارم اللَّه و قیل: لیبلوکم ایّکم احسن اخذا من حیاته لموته و احسن اهبة فی دنیاه لآخرته.
قال النّبی (ص) لعبد اللَّه بن عمر «خذ من صحتک لسقمک، و من شبابک لهرمک، و من فراغک لشغلک، و من حیاتک لمماتک، فانّک لا تدری ما اسمک غدا.
و سئل النّبی (ص) ایّ المؤمنین اکیس؟ قال: «اکثرهم للموت ذکرا و احسنهم له استعدادا
و قیل: یختبرهم اعلاما للملائکة حالهم لیظهر لهم شکرانهم و کفرانهم کیف یکونان عند المحنة فی الصّبر و عند النعمة فی الشّکر وَ هُوَ الْعَزِیزُ المنتقم من اعدائه «الْغَفُورُ» لاولیائه.
الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً بعضها فوق بعض بین کلّ سماء مسیرة خمس مائة عام و غلظ کلّ سماء خمس مائة عام. و قوله: «طِباقاً» جمع طبق، کجبل و جبال و قیل: جمع طبقة، کرحبة و رحاب. و قیل: «طِباقاً» مصدر من طابق تقول: طابق بین ثوبیه اذا لبس احدهما فوق الآخر. و هو نصب علی المصدر. و قیل: صفة، و قیل: نصب لانّه مفعول ثان ما تَری فِی خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتٍ قرا حمزة و الکسائی من تفوّت بتشدید الواو بلا الف و هما لغتان کالتّحمّل و التّحامل، و التّظهر و التظاهر، و التّفاوت و التفوّت، بعد ما بین الشّیئین فی الصّحة و فی معناه قولان: احدهما «ما تَری» یا ابن آدم. فِی خَلْقِ الرَّحْمنِ یعنی السّماء مِنْ تَفاوُتٍ ای خلل و اضطراب و تفرّق بل هی مستقیمة مستویة لا یفوت بعضها بعضا لقلّة استوائها. و القول الثّانی انّه عامّ فی جمیع خلق الرّحمن ای لم یفته شیء اراده و لم یخرج شیء عن موجب الحکمة. و قیل: «الخلق» فی الآیة مصدر و المعنی یخلق کلّ شیء صغیرا و کبیرا بامر واحد لا تفاوت فی ذلک و هو قوله: «کن» و قیل: الرّؤیة فی الآیة بمعنی العلم لبعد السّماء عن الادراک بحاسّة البصر قوله: فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَری مِنْ فُطُورٍ ای شقوق و صدوع.
ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ ای اعد النّظر ثانیا کَرَّتَیْنِ ای مرّتین یَنْقَلِبْ إِلَیْکَ الْبَصَرُ ای یرجع الیک البصر ایّها المخاطب خاسِئاً ای خاشعا صاغرا ذلیلا کذلّة من طلب شیئا فاخطاه وَ هُوَ حَسِیرٌ ای معی کلیل لم یدرک ما طلب ای اعیا من قبل ان یری فی السّماء خللا. روی عن کعب قال السّماء الدّنیا موج مکفوف و الثّانیة مرمرة بیضاء و الثّالثة حدید، و الرّابعة صفراء و قال نحاس: و الخامسة فضّة، و السّادسة ذهب، و السّابعة یاقوتة حمراء و بین السّابعة الی الحجب بحار من نور.
وَ لَقَدْ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ ای بکواکب، و هی کبار النّجوم سمّیت مصابیح لاضاءتها. و المصباح، السّراج لاضاءته. وَ جَعَلْناها ای بعضها.
رُجُوماً لِلشَّیاطِینِ ای رمیا لهم اذا استمعوا الی السماء. قال قتاده خلق اللَّه النّجوم لثلاثة اشیاء زینة للسّماء و رُجُوماً لِلشَّیاطِینِ و لیهتدی بها فی ظلمات البرّ و البحر فمن اوّلها علی غیر ذلک فقد قال رایه و اخطا حظّه. قال الضّحاک: الکواکب الّتی تری لا یرجم بها و الّتی ترجم بها الشّیاطین لا تریها النّاس و قال ابو علی الکواکب انفسها لا ترجم لانّ الکواکب ثوابتة لا تزول عن السماء و لا تفقد انّما ینفصل عنها شهاب یحرق. وَ أَعْتَدْنا لَهُمْ ای هیّأنا لهم فی الآخرة. عَذابَ السَّعِیرِ و هی النّار الموقدة المشعلة، و یقال: سعرت النّار فتسعّرت اذا قویتها و قیل السّعیر بیت للشّیاطین فی جهنّم هو اسمه.
وَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ ای و اعتدنا للّذین کفروا بربّهم. عَذابُ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ.
إِذا أُلْقُوا فِیها ای القی الکفّار فی النّار سَمِعُوا لَها شَهِیقاً و هو صوت فظیع منکر کشهیق الحمار و هو اوّل صوته و قد یسمع للنّار صوت منکر اذا اشتدّ لهبها کانّها تطلب الوقود. وَ هِیَ تَفُورُ ای ترتفع بالغلیان لشدّه توقّدها ای تغلی بهم کغلی المرجل.
تَکادُ تَمَیَّزُ ای تنقطع ینفصل بعضها من بعض من شدّة غیظها علی الکفّار کُلَّما أُلْقِیَ فِیها فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُها و هم الملائکة الموکّلون بها، أَ لَمْ یَأْتِکُمْ نَذِیرٌ الم یأتکم رسول من قبل اللَّه فی الدّنیا یندرکم.
قالُوا بَلی قَدْ جاءَنا نَذِیرٌ فَکَذَّبْنا
روی ابو هریرة عن النّبی (ص): انّه قال: انا «النّذیر و الموت المغیر و السّاعة الموعد».
قالُوا بَلی قَدْ جاءَنا نَذِیرٌ فَکَذَّبْنا وَ قُلْنا ما نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَیْءٍ ای من نبوّة و کتاب و حکم فیقول الخزنة لهم. إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِی ضَلالٍ کَبِیرٍ ای ما انتم الیوم الّا فی ضلال کبیر، کنتم علیه فی الدّنیا و یجوز ان یکون هذا من کلام القوم، ای و قلنا للرّسل: ما أَنْتُمْ إِلَّا فِی ضَلالٍ و بعد من الصّواب.
وَ قالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ ای قالوا و هم فی النّار، لو کنّا نسمع سمع من یعی و یتفکّر أَوْ نَعْقِلُ عقل من یمیّز و ینظر، و قیل: لو کنّا نسمع الهدی فی الدّنیا او نعقل معانی کلام اللَّه و ما کان یدعونا الیه الرّسل ما کُنَّا فِی أَصْحابِ السَّعِیرِ ای فی جملة اهل النّار.
فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ اقرّوا بکفرهم. فَسُحْقاً لِأَصْحابِ السَّعِیرِ ای بعدا لهم. قرأ ابو جعفر و الکسائی «فَسُحْقاً» بضمّ الحاء و الباقون بسکونها و هما لغتان، مثل الرّعب و الرّعب و السّحت و السّحت. سحقا نصب علی المصدر ای اسحقهم اللَّه سحقا، ای باعدهم من رحمته مباعدة و قیل: السّحق واد فی جهنّم.
إِنَّ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ ای یخافونه و لم یروه و قیل: یخافون اللَّه و یترکون معصیته حیث لا یراهم احد من النّاس لانّ ذلک اذلّ علی الاخلاص و ابعد من النّفاق. و قیل: یخشون ربّهم قبل المصیر الیه. لَهُمْ مَغْفِرَةٌ لذنوبهم وَ أَجْرٌ کَبِیرٌ ثواب جزیل لطاعاتهم.
وَ أَسِرُّوا قَوْلَکُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ ای. أخفوا کلامکم او اعلنوه فهما سواء عند اللَّه إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ قال ابن عباس نزلت فی المشرکین کانوا ینالون من رسول اللَّه (ص) فیخبره جبرئیل بما قالوا و نالوا منه فقال بعضهم لبعض.
اسرّوا قولکم کی لا یسمع اله محمد فقال تعالی: قل لهم: أَسِرُّوا قَوْلَکُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ فانّ اللَّه لا یخفی علیه خافیة. و هذا امر تهدید کما قال: «اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ».
ثمّ قال: أَ لا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ ای الا یعلم السّرّ من خلق السّرّ. الا یعلم ما فی الصّدور، من خلق الصّدور؟ الا یعلم من خلق الاشیاء ما فی صدور عباده؟ ففی هذه الوجوه من فی موضع الرّفع و هو اسم للخالق و یجوز ان یکون من اسما للمخلوق و یکون فی موضع النّصب و المعنی الا یعلم اللَّه من خلقه. وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ العالم بدقائق الاشیاء و بواطنها و یجوز ان یکون العلم من صفة المخلوق، و المعنی: الا یعلم هذا الکافرین من الّذی خلقه، الا یعلم اللَّه الّذی هو خالقه. وَ هُوَ اللَّطِیفُ الّذی الطف لهم فی تدبیره و احسن الیهم فی انعامه. «الْخَبِیرُ» بهم و باعمالهم.
هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا لیّنة سهلة یسهل لکم السّلوک فیها.
و قیل: لیّنها بالجبال حتّی تستقرّ و لا تزول باهلها، و قیل: جعلها ذلولا، ای سهلا سعیکم علیها بحیث لا یمتنع المشی فیها بالحزونة. فَامْشُوا فِی مَناکِبِها ای فی جوانبها. و قیل: فی فجاجها و اطرافها و قیل: فی جبالها. قال الزّجاج: و هذا اشبه لانّ معناه سهل لکم السّبیل فی جبالها فهو ابلغ فی الذلل هذا امر اباحه، ذکره علی سبیل الامتنان بتسهیله علیهم. وَ کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ای ممّا هیّاه لقوتکم و غذائکم ما اذن لکم فی تناوله و احلّه لکم دون ما نهاکم عنه و حرّمه علیکم.
وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ ای البعث من قبورکم ثمّ خوّف الکفّار. فقال: أَ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ قال ابن عباس ای عذاب من السّماء ان عصیتموه أَنْ یَخْسِفَ بِکُمُ الْأَرْضَ یعنی: ان یغور بکم فی الارض فَإِذا هِیَ ای الارض.
«تمور» ای تتحرّک و تدور. و ذلک انّ اللَّه یحرّک الارض عند الخسف بهم حتّی یلقیهم الی اسفل و الارض تعلو علیهم و تمور فوقهم، تقول: مار یمور اذا جاء و ذهب.
أَمْ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ أَنْ یُرْسِلَ عَلَیْکُمْ حاصِباً ای ریحا ذات حجارة. و قیل الحاصب: مطر فیه حصباء کما فعل باصحاب لوط و قیل: سحاب فیه حجارة، و الحاصب و الحصباء واحد. «فَسَتَعْلَمُونَ» فی الآخرة و عند الموت «کَیْفَ نَذِیرِ» ی، ای أ نداری اذا عاینتم العذاب. و قیل: فَسَتَعْلَمُونَ کَیْفَ نَذِیرِ ی ای رسولی. قال ابن عباس: ستعلمون انّ محمدا کان لکم نذیرا.
وَ لَقَدْ کَذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ یعنی: کفّار الامم الماضیه. فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ ی، ای انکاری. اذا اهلکتهم اثبت بعض القرّاء الیاء فی هذا الحروف و اخواتها علی الاصل و حذفها بعضهم علی الخطّ.
أَ وَ لَمْ یَرَوْا إِلَی الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ صافَّاتٍ یصففن اجنحتهنّ اذا طرن فی الهواء، ای یبسطن کالحداء و النّسر. «وَ یَقْبِضْنَ» یعنی اجنحتهنّ یضربن بها جنوبهنّ کالحمام.
و قیل: یصففن احیانا و یقبضن احیانا. و قیل فی الهواء طیور لا یقعن بالارض ابدا طعامها النّمل و البعوض اذا طرن فی الهواء بضن علی اذنابهنّ و اجنحتهنّ. حکاه ابن هیصم «ما یُمْسِکُهُنَّ» فی الجوّ «إِلَّا الرَّحْمنُ» بقدرته انّه جلّ جلاله عمّت رحمته الخلیقة کلّها إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ بَصِیرٌ عالم بمصلحة کلّ شیء. بیّن لهم فی هذه الآیة ما یدلّهم علی توحیده من تسخیر الطّیر فی جو السّماء.
أَمَّنْ هذَا الَّذِی هُوَ جُنْدٌ لَکُمْ اعوان لکم یَنْصُرُکُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ و یدفعون عنکم عذاب اللَّه فامنتم عذابه بسببه، و قیل: معناه هل شیء من اصنامکم یدفع عنکم عذاب اللَّه. إِنِ الْکافِرُونَ إِلَّا فِی غُرُورٍ ای ما الکافرون الا مغترّون بغرور الشّیطان غیر متمسّکین بحجّة و برهان.
أَمَّنْ هذَا الَّذِی یَرْزُقُکُمْ یطعمکم و یسقیکم و یعطیکم منافع الدّنیا.
إِنْ أَمْسَکَ رِزْقَهُ یعنی: ان امسک اللَّه المطر او مسک جمیع اسباب الرّزق، و قیل معناه: من الّذی یوسّع علیکم نعمکم ان ضیّق علیکم فیعاقبکم بالجدب و القحط «بَلْ لَجُّوا» ای تمادّوا. «فِی عُتُوٍّ» ای استکبار عن الحقّ و عن الدّاعی الیه «وَ نُفُورٍ» عن قبول الحقّ فیفرّون منه ثمّ ضرب مثلا فقال: أَ فَمَنْ یَمْشِی مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ أَهْدی أَمَّنْ یَمْشِی سَوِیًّا عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ معناه: أ فمن یمشی مطرقا لا یلتفت الی الطّریق و اختلافها ارشد ام الّذی یرفع رأسه ینظر الی الجادة و هذا مثل ضربه اللَّه للکافر و المؤمن، فالکافر یَمْشِی مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ راکبا رأسه فی الضّلالة و الجهالة اعمی العین و القلب لا یبصر یمینا و شمالا.
قال قتادة اکبّ علی المعاصی فی الدّنیا فحشره اللَّه علی وجهه یوم القیامة و ذلک قوله تعالی وَ نَحْشُرُهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَلی وُجُوهِهِمْ و المؤمن یمشی سویّا معتدلا یبصر الطّریق و هو عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ دین قیّم و هو الاسلام، قیل: نزلت فی عمّار بن یاسر و ابی جهل و قوله: مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ فعل غریب لانّ اکثر اللّغة فی التّعدّی و اللّزوم ان یکون افعلته نفعل و هذا علی ضدّه یقال: کببت فلانا علی وجهه فاکبّ.
قال اللَّه تعالی: فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ و قال النّبی (ص): «و هل یکبّ النّاس علی مناخرهم فی النّار الّا حصاید السنتهم»
و نظیره فی الکلام قولهم قشعت الرّیح السّحاب فاقشع.
قُلْ هُوَ الَّذِی أَنْشَأَکُمْ ای خلقکم. ابتداء وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ خصّ هذه الثّلاثة بالذّکر لانّ العلوم و المعارف بها تحصل قَلِیلًا ما تَشْکُرُونَ ای تشکرون شکرا قلیلا و ما زیادة، و قیل: اقلّکم الّذی یشکر للَّه سبحانه.
قُلْ هُوَ الَّذِی ذَرَأَکُمْ فِی الْأَرْضِ خلقکم فیها صغارا. وَ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ای الی اللَّه تجمعون و تساقون یوم البعث فیجزیکم باعمالکم بیّن لهم الآیات الّتی تدلّهم علیه و توصلهم الی معرفته.
وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا الْوَعْدُ ای ما وعد و امن الخسف و الحاصب و قیل: البعث و النّشور. إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ فی هذا الوعد.
قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ علم القیامة و علم نزول العذاب عند اللَّه، لم یطلع علیه بشر. وَ إِنَّما أَنَا نَذِیرٌ مُبِینٌ، ای رسول مخوّف ابین لکم وحی اللَّه الیّ و لا اعلم وقت الحشر.
فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً ای عاینوا عذاب اللَّه قریبا کقوله: وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ. و الزّلفة: القربة و کذلک الزّلفی. سِیئَتْ وُجُوهُ الَّذِینَ کَفَرُوا ای ساء اصحاب الوجوه ما عاینوا من العذاب فذکر الوجوه و اراد اصحابها یقال: سؤته فسیء ای حزنته فحزن، کما تقول: سررته فسرّ، و قیل: معناه اسودّت و علتها الکابة و القترة و المعنی: قبحت وجوههم بالسّواد و هذا فی القیامة، و قیل: کان یوم بدن نظیره قوله: تَرَی الَّذِینَ کَذَبُوا عَلَی اللَّهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّیْلِ مُظْلِماً وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وجوه علیها غبرة ترهقها قترة. «و قیل» ای قال الخزنة لهم: «هذا» العذاب الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ ای هذا الّذی کنتم من اجله تدّعون الأباطیل و تقولون: «لا بعث و لا نشر» و قرأ یعقوب: «تدعون» بالتّخفیف، و المعنی: هذا الّذی کنتم به تستعجلون و تدعون اللَّه بقولکم: اللّهم ان کان هذا هو الحقّ من عندک فامطر علینا حجارة من السّماء، و قیل: تدّعون تفتعلون من الدّعاء، یقال: دعا و ادّعا بمعنی واحد، و قیل: معنی الآیة: فلمّا راوا الوعد بالحشر و النّشر و سوء العذاب حقّا.
و راوا النّبی (ص) شافعا لامّته مخلصا لهم من التّبعات علی ما ذکره اللَّه و وعد به سیئت وجوههم.
قوله: قُلْ أَ رَأَیْتُمْ ای قل یا محمد لمشرکی مکة الّذین یتمنّون هلاکک أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَهْلَکَنِیَ اللَّهُ وَ مَنْ مَعِیَ من المؤمنین «أَوْ رَحِمَنا» فابقینا و اخّر آجالنا «فَمَنْ یُجِیرُ» کم مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ من یمنعکم من بأسه و ایّ نفع لکم فی هلاکنا، و هذا جواب لقولهم نتربّص به ریب المنون و ان امر محمد لا یتمّ و لا یبقی، و قیل: معناه لا تتمنّوا موتی فانّه لا ینفعکم و تمنّوا ما یجیرکم من عذاب اللَّه فانّ ذلک انفع لکم، و قیل: معناه نحن مع ایماننا خائفون ان یهلکنا بذنوبنا لانّ حکمه نافذ فینا فمن یمنعکم من عذابه و انتم کافرون.
قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ الذی نعبده آمَنَّا بِهِ وَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْنا فوّضنا الیه امورنا فَسَتَعْلَمُونَ غدا مَنْ هُوَ الیوم فِی ضَلالٍ مُبِینٍ حین لا ینفعکم العلم شیئا.
قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً ای غائرا ذاهبا فی الارض لا تناله الا یدی و الدّلاء. قال: الکلبی و مقاتل یعنی. ماء زمزم. فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ ظاهر جار تراه العین و تناله الدّلاء ذکرهم عظیم نعمته علیهم باظهار المیاه لهم علی وجه الارض و انّه لو جعلها غائرة لم یمکنهم التّوصّل الیها و لکان فیه هلاکهم و اللَّه اعلم.
برگردان به زبان ساده
این سورة الملک هزار و سیصد حرف است، سیصد و سی کلمه، سی آیت، و جمله به مکه فرود آمد، باجماع مفسّران در مکّیات شمرند. و درین سوره هیچ ناسخ و منسوخ نیست.
هوش مصنوعی: این سوره، شامل هزار و سیصد حرف، سیصد و سی کلمه و سی آیه است و به اتفاق مفسران، در مکّه نازل شده است. همچنین در این سوره هیچ آیهای که نسخ شده باشد وجود ندارد.
روی ابو هریرة انّ النّبی (ص) قال: «انّ سورة من کتاب اللَّه ما هی الّا ثلاثون آیة شفعت لرجل فاخرجته یوم القیامة من النّار و ادخلته الجنّة و هی سورة تبارک».
هوش مصنوعی: ابو هریره روایت کرده است که پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «سورهای از کتاب خدا وجود دارد که تنها سی آیه دارد و این سوره شفاعت خواهد کرد برای کسی که او را در روز قیامت از آتش جهنم خارج کرده و به بهشت وارد میکند و آن سوره "تبارک" است.»
و قال صلّی اللَّه علیه و سلّم: «وددت ان تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ فی قلب کلّ مؤمن».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمود: «آرزو میکنم که خداوندی که مالکیت همه چیز در دست اوست، در دل هر مؤمنی جای گیرد.»
و روی عن ابن عباس: انّ رجلا من اصحاب النّبی (ص) ذهب یضرب خباء له علی قبر و هو لا یحسب انّه قبر، فسمع انسانا یقرأ تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ فاتی النّبی (ص) فقال: یا رسول اللَّه انّی ضربت خباء لی علی قبر و انا لا اعلم انّه قبر، فاذا انسان یقرأ سورة الملک. فقال رسول اللَّه (ص): «هی المانعة، هی المخبیة تنجیه من عذاب القبر».
هوش مصنوعی: ابن عباس نقل میکند که یکی از صحابه پیامبر (ص) به دور قبر چادری برپا کرده بود و نمیدانست که آنجا قبر است. او صدای فردی را شنید که سوره «ملک» را میخواند و نزد پیامبر (ص) رفت و گفت: «ای رسول خدا، من چادری بر روی قبر برپا کردهام و نمیدانستم که اینجا قبر است، و کسی سوره ملک را میخواند.» پیامبر (ص) فرمودند: «این سوره نجاتبخش است و از عذاب قبر حفاظت میکند.»
فی خبر آخر: «هی الواقیة من عذاب القبر».
هوش مصنوعی: در خبر آخر آمده است: "ای واقعیت، از عذاب قبر در امان باش."
و روی: من قرأها فی لیلة فقد اکثر و اطیب.
هوش مصنوعی: هر کس که آن را در شب بخواند، بسیار خوب و خوشطعم است.
قوله: «تَبارَکَ» معناه: تعالی و تعظم و تمجد. و قیل: تفاعل من البرکة.
هوش مصنوعی: کلمه «تبارک» به معنای تعالی و بزرگمنشی است و برخی نیز بر این باورند که این واژه از «برکت» مشتق شده است.
و قیل: معناه انّه الثّابت الدّائم الّذی لم یزل و لا یزال. و قیل: تعالی من جمیع البرکات منه الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ یؤتیه من یشاء و ینزعه ممّن یشاء. و قیل: یرید به النبوّة یعزّ بها من اتّبع النّبی و یذلّ بها من خالفه. وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ من الانعام و الانتقام «قَدِیرٌ».
هوش مصنوعی: برخی گفتهاند که معنای آن به این صورت است که این واژه به معنای ثبات و دائمی بودن است که از همواره وجود داشته و همچنان ادامه دارد. همچنین گفته شده که خداوند از تمام خیرات و برکات برخوردار است و او که صاحب ملک است، آن را به هر که بخواهد عطا میکند و از هر که بخواهد میگیرد. همچنین برخی بر این عقیدهاند که این واژه به نبوت اشاره دارد که به وسیله آن، کسانی که از پیامبر پیروی میکنند، عزت مییابند و کسانی که با او مخالفت میکنند، ذلیل میشوند. او به همه چیز تسلط دارد و قادر است به هر چیزی که بخواهد، رسیدگی کند.
الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ قال ابن عباس: یرید الموت فی الدّنیا و الحیاة فی الآخرة. قال قتادة: اذلّ اللَّه ابن آدم بالموت و جعل الدّنیا دار حیاة و دار فناء، و جعل الآخرة دار جزاء و بقاء و انّما قدم الموت لانّه الی القهر اقرب.
هوش مصنوعی: خداوند، مرگ و زندگی را خلق کرده است. ابن عباس میگوید که مرگ در دنیا و زندگی در آخرت را در نظر دارد. قتاده نیز میگوید که خداوند انسان را به وسیله مرگ خوار کرده و دنیا را خانهی زندگی و فنا قرار داده و آخرت را محل پاداش و بقای ابدی قرار داده است. همچنین، مرگ را به خاطر نزدیکتر بودن آن به قهر، مقدم دانسته است.
و قیل: قدّمه لانّه اقدم، لانّ الاشیاء فی الابتداء کانت فی حکم الموات کالنطفة و التّراب و نحوهما ثمّ اعترضت علیها الحیاة. و قال ابن عباس: خلق الموت علی صورة کبش املح لا یمرّ بشیء و لا یجد ریحه شیء و لا یطأ علی شیء الّا و مات و خلق الحیاة علی صورة فرس انثی و هی الّتی کان جبرئیل و الانبیاء یرکبونها «تمرّ بشیء و لا یجد ریحها شیء الّا حیی و هی الّتی اخذ السّامری قبضة من اثرها فالقی علی العجل فحیی.
هوش مصنوعی: برخی گفتهاند که مرگ مقدم بر حیات است، چرا که در آغاز، اجسام حالت بیجان را داشتند، مانند نطفه و خاک و امثال آنها، و سپس زندگی به آنها اضافه شد. ابن عباس نیز گفته است که مرگ به شکل یک قوچ سفید آفریده شده که هیچ چیزی را نمیبیند و بویی حس نمیکند و هر چیزی را که بر روی آن پا بگذارد، میمیرد. از سوی دیگر، حیات به شکل یک مادیان ماده خلق شده و جبرئیل و پیامبران بر روی آن سوار میشدند. این مادیان هر چیزی را میبیند و بویی از آن حس میکند، و تنها اشیاء زنده را درک میکند. این همان مادیانی است که سمر در قصهی سامری از اثر آن یک مشت برداشت و بر روی گوساله افکند تا زنده شود.
قوله «لِیَبْلُوَکُمْ» یعنی: لیختبرکم فیها بین الحیاة الی الموت. أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ای اسرع فی طاعة اللَّه و اورع عن محارم اللَّه و قیل: لیبلوکم ایّکم احسن اخذا من حیاته لموته و احسن اهبة فی دنیاه لآخرته.
هوش مصنوعی: عبارت «لِیَبْلُوَکُمْ» به این معناست که خداوند شما را در طول زندگی تا زمان مرگ آزمایش میکند. به این ترتیب که میخواهد ببیند کدام یک از شما در انجام کارهای نیک بهتر هستید، یعنی کدام یک سریعتر در اطاعت از خداوند عمل میکند و از چیزهای ممنوع او پرهیز میکند. همچنین گفته شده که این آزمایش به این منظور است که هر یک از شما چگونه از زندگیاش برای آیندهاش استفاده میکند و چگونه برای آخرت خود آماده میشود.
قال النّبی (ص) لعبد اللَّه بن عمر «خذ من صحتک لسقمک، و من شبابک لهرمک، و من فراغک لشغلک، و من حیاتک لمماتک، فانّک لا تدری ما اسمک غدا.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) به عبد الله بن عمر فرمود: «از تندرستیات برای زمان بیماریات بهره ببر، و از جوانیات برای روزهای پیریات، و از فراغت و بیکاریات برای مشغولیتهایت، و از زندگیات برای مرگت استفاده کن؛ چرا که تو نمیدانی فردا چه رخ خواهد داد.»
و سئل النّبی (ص) ایّ المؤمنین اکیس؟ قال: «اکثرهم للموت ذکرا و احسنهم له استعدادا
هوش مصنوعی: از پیامبر (ص) پرسیدند: بهترین مومنان کدامند؟ ایشان فرمودند: آنهایی که بیشتر به یاد مرگ هستند و برای آن بهترین آمادگی را دارند.
و قیل: یختبرهم اعلاما للملائکة حالهم لیظهر لهم شکرانهم و کفرانهم کیف یکونان عند المحنة فی الصّبر و عند النعمة فی الشّکر وَ هُوَ الْعَزِیزُ المنتقم من اعدائه «الْغَفُورُ» لاولیائه.
هوش مصنوعی: گفته شده است که به وسیله آزمونها و آزمایشها، وضعیت انسانها به فرشتگان نشان داده میشود تا معلوم شود آنها در زمان سختی چگونه صبر میکنند و در زمان نعمت چگونه شکرگزاری میکنند. او و توانایی انتقامی که از دشمنانش دارد، در عین حال بخشنده و مهربان به دوستانش است.
الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً بعضها فوق بعض بین کلّ سماء مسیرة خمس مائة عام و غلظ کلّ سماء خمس مائة عام. و قوله: «طِباقاً» جمع طبق، کجبل و جبال و قیل: جمع طبقة، کرحبة و رحاب. و قیل: «طِباقاً» مصدر من طابق تقول: طابق بین ثوبیه اذا لبس احدهما فوق الآخر. و هو نصب علی المصدر. و قیل: صفة، و قیل: نصب لانّه مفعول ثان ما تَری فِی خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتٍ قرا حمزة و الکسائی من تفوّت بتشدید الواو بلا الف و هما لغتان کالتّحمّل و التّحامل، و التّظهر و التظاهر، و التّفاوت و التفوّت، بعد ما بین الشّیئین فی الصّحة و فی معناه قولان: احدهما «ما تَری» یا ابن آدم. فِی خَلْقِ الرَّحْمنِ یعنی السّماء مِنْ تَفاوُتٍ ای خلل و اضطراب و تفرّق بل هی مستقیمة مستویة لا یفوت بعضها بعضا لقلّة استوائها. و القول الثّانی انّه عامّ فی جمیع خلق الرّحمن ای لم یفته شیء اراده و لم یخرج شیء عن موجب الحکمة. و قیل: «الخلق» فی الآیة مصدر و المعنی یخلق کلّ شیء صغیرا و کبیرا بامر واحد لا تفاوت فی ذلک و هو قوله: «کن» و قیل: الرّؤیة فی الآیة بمعنی العلم لبعد السّماء عن الادراک بحاسّة البصر قوله: فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَری مِنْ فُطُورٍ ای شقوق و صدوع.
هوش مصنوعی: خداوند هفت آسمان را بر روی یکدیگر به شکل طبقات خلق کرده است، بهطوریکه فاصلهی بین هر آسمان تا آسمان بعدی پانصد سال راه است و ضخامت هر آسمان نیز پانصد سال میباشد. واژه "طباقاً" جمع "طبق" است و به معنای لایهلایه یا طبقهطبقه آمده است. در اینجا به بررسی این موضوع پرداخته شده که در آفرینش خداوند نقص و بینظمی وجود ندارد. قرآن میگوید که در خلقت رحمان هیچ گونه تناقض یا نقیصهای نیست و همه چیز بهطور مستقیم و هماهنگ خلق شدهاند. برخی تفسیرها به این نکته اشاره دارند که این آیات به معنای این است که هیچ چیزی از اراده خدا خارج نیست و همه مخلوقات بدون تفاوت و ناهماهنگی به وجود آمدهاند. در این آیات به بصیرت و دیدی که فراتر از حواس عادی است، اشاره شده است. اگر کسی بخواهد در خلقت نظر کند، باید به دقت نگاه کند که آیا در آن شکی وجود دارد یا خیر.
ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ ای اعد النّظر ثانیا کَرَّتَیْنِ ای مرّتین یَنْقَلِبْ إِلَیْکَ الْبَصَرُ ای یرجع الیک البصر ایّها المخاطب خاسِئاً ای خاشعا صاغرا ذلیلا کذلّة من طلب شیئا فاخطاه وَ هُوَ حَسِیرٌ ای معی کلیل لم یدرک ما طلب ای اعیا من قبل ان یری فی السّماء خللا. روی عن کعب قال السّماء الدّنیا موج مکفوف و الثّانیة مرمرة بیضاء و الثّالثة حدید، و الرّابعة صفراء و قال نحاس: و الخامسة فضّة، و السّادسة ذهب، و السّابعة یاقوتة حمراء و بین السّابعة الی الحجب بحار من نور.
هوش مصنوعی: سپس دوباره نظر خود را به آسمان برگردان، به گونهای که دو بار نگاه کنی. چشم تو به سمت تو بازمیگردد، ای کسی که به این موضوع توجه میکنی، با حالتی خاشع و ذلیل، مانند کسی که چیزی را طلب کرده و نتوانسته به آن دست یابد، و حالا خسته و ناتوان است از اینکه چیزی را که خواسته، ببیند. از کعب نقل شده است که آسمان دنیا مانند موجی نگهداشته شده است و آسمان دوم مانند مرمر سفید، و آسمان سوم از آهن، و آسمان چهارم عبوسی زرد، و پنجم از نقره، و ششم از طلا، و هفتم از یاقوت قرمز تشکیل شده است، و بین آسمان هفتم و حجابها دریاهایی از نور وجود دارد.
وَ لَقَدْ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ ای بکواکب، و هی کبار النّجوم سمّیت مصابیح لاضاءتها. و المصباح، السّراج لاضاءته. وَ جَعَلْناها ای بعضها.
هوش مصنوعی: ما آسمان نزدیک را با ستارهها زینت دادهایم، و این ستارهها همان نورافکنها هستند، به خاطر نورانی بودنشان. چراغ نیز به خاطر روشناییاش به این نام خوانده میشود. و برخی از این ستارهها را قرار دادهایم.
رُجُوماً لِلشَّیاطِینِ ای رمیا لهم اذا استمعوا الی السماء. قال قتاده خلق اللَّه النّجوم لثلاثة اشیاء زینة للسّماء و رُجُوماً لِلشَّیاطِینِ و لیهتدی بها فی ظلمات البرّ و البحر فمن اوّلها علی غیر ذلک فقد قال رایه و اخطا حظّه. قال الضّحاک: الکواکب الّتی تری لا یرجم بها و الّتی ترجم بها الشّیاطین لا تریها النّاس و قال ابو علی الکواکب انفسها لا ترجم لانّ الکواکب ثوابتة لا تزول عن السماء و لا تفقد انّما ینفصل عنها شهاب یحرق. وَ أَعْتَدْنا لَهُمْ ای هیّأنا لهم فی الآخرة. عَذابَ السَّعِیرِ و هی النّار الموقدة المشعلة، و یقال: سعرت النّار فتسعّرت اذا قویتها و قیل السّعیر بیت للشّیاطین فی جهنّم هو اسمه.
هوش مصنوعی: ستارهها به عنوان زینت آسمان و نشانههایی برای هدایت در تاریکیهای زمین و دریا خلق شدهاند. همچنین، برای راندن شیاطین از آسمان به کار میروند. اگر کسی بخواهد از ستارهها به غیر از این مقاصد استفاده کند، به بیراهه رفته و دچار اشتباه شده است. برخی معتقدند که ستارههایی که قابل مشاهده هستند، شیاطین را نمیرانند و فقط ستارههایی که دیده نمیشوند این کار را انجام میدهند. همچنین گفته شده که خود ستارهها ثابت و غیرقابل تغییر هستند و تنها شهابهایی از آنها جدا میشوند که به زمین میرسند و میسوزند. در پایان، برای کسانی که در دنیا نادرست زندگی کردهاند، عذابی در جهنم آماده شده که به آن عذاب سعیر میگویند. این عذاب به معنای آتش سوزان و بسیار شدید است.
وَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ ای و اعتدنا للّذین کفروا بربّهم. عَذابُ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ.
هوش مصنوعی: برای کسانی که به پروردگارشان کفر ورزیدند، عذابی است از جهنم و بدترین سرنوشت برای آنها رقم خورده است.
إِذا أُلْقُوا فِیها ای القی الکفّار فی النّار سَمِعُوا لَها شَهِیقاً و هو صوت فظیع منکر کشهیق الحمار و هو اوّل صوته و قد یسمع للنّار صوت منکر اذا اشتدّ لهبها کانّها تطلب الوقود. وَ هِیَ تَفُورُ ای ترتفع بالغلیان لشدّه توقّدها ای تغلی بهم کغلی المرجل.
هوش مصنوعی: وقتی کافران به داخل آتش انداخته میشوند، صدای وحشتناکی را میشنوند که شبیه به نعره الاغ است. این صدا اولین صدای آتش است و وقتی شعلههای آن به طرز شدیدی بالا میرود، به نظر میرسد که آتش در حال درخواست هیزم و سوخت است. همچنین آتش به شدت میجوشد و به طور فراوان بخار میکند، شبیه به جوشیدن آب در یک دیگ.
تَکادُ تَمَیَّزُ ای تنقطع ینفصل بعضها من بعض من شدّة غیظها علی الکفّار کُلَّما أُلْقِیَ فِیها فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُها و هم الملائکة الموکّلون بها، أَ لَمْ یَأْتِکُمْ نَذِیرٌ الم یأتکم رسول من قبل اللَّه فی الدّنیا یندرکم.
هوش مصنوعی: آتش جهنم به قدری از خشمش به تپش درمیآید و بخار میکند که گویی میخواهد از هم جدا شود. هر بار که گروهی به آن افکنده میشود، نگهبانان آن، که فرشتگان هستند، از آنها میپرسند: آیا شما را بیمدهندهای نداشتید؟ آیا رسولی از سوی خداوند در دنیا به شما نرسیده بود تا شما را برحذر دارد؟
قالُوا بَلی قَدْ جاءَنا نَذِیرٌ فَکَذَّبْنا
هوش مصنوعی: گفتند: بله، نذیری برای ما آمده بود، اما ما او را دروغگو دانستیم.
روی ابو هریرة عن النّبی (ص): انّه قال: انا «النّذیر و الموت المغیر و السّاعة الموعد».
هوش مصنوعی: ابو هریره از پیامبر اسلام (ص) نقل میکند که ایشان فرمودهاند: «من هوشیار کنندهام و مرگ، تغییر دهنده و قیامت، زمان موعود است».
قالُوا بَلی قَدْ جاءَنا نَذِیرٌ فَکَذَّبْنا وَ قُلْنا ما نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَیْءٍ ای من نبوّة و کتاب و حکم فیقول الخزنة لهم. إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِی ضَلالٍ کَبِیرٍ ای ما انتم الیوم الّا فی ضلال کبیر، کنتم علیه فی الدّنیا و یجوز ان یکون هذا من کلام القوم، ای و قلنا للرّسل: ما أَنْتُمْ إِلَّا فِی ضَلالٍ و بعد من الصّواب.
هوش مصنوعی: گفتند: آری، پیامبری به سراغ ما آمد، اما ما او را تکذیب کردیم و گفتیم که خداوند هیچ چیزی نازل نکرده است. در این حال، نگهبانان جهنم به آنها میگویند: «شما در واقع در گمراهی بزرگی هستید و همین حالت را در دنیا داشتهاید». این ممکن است مربوط به سخن آن قوم باشد که به پیامبران گفته بودند: «شما نیز در واقع در گمراهی هستید و دور از حقیقت قرار دارید».
وَ قالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ ای قالوا و هم فی النّار، لو کنّا نسمع سمع من یعی و یتفکّر أَوْ نَعْقِلُ عقل من یمیّز و ینظر، و قیل: لو کنّا نسمع الهدی فی الدّنیا او نعقل معانی کلام اللَّه و ما کان یدعونا الیه الرّسل ما کُنَّا فِی أَصْحابِ السَّعِیرِ ای فی جملة اهل النّار.
هوش مصنوعی: آنها میگویند: اگر ما شنیده بودیم و در آتش قرار دارند. اگر ما شنیدیم مانند کسی که میفهمد و تأمل میکند یا فکر کردیم مانند کسی که تمییز میدهد و میبیند، و همچنین گفته شده است که اگر ما در دنیا هدایت را میشنیدیم یا معانی کلمات خدا را درک میکردیم و دعوتهای پیامبران را میفهمیدیم، به یقین از دایره اهل آتش نبودیم.
فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ اقرّوا بکفرهم. فَسُحْقاً لِأَصْحابِ السَّعِیرِ ای بعدا لهم. قرأ ابو جعفر و الکسائی «فَسُحْقاً» بضمّ الحاء و الباقون بسکونها و هما لغتان، مثل الرّعب و الرّعب و السّحت و السّحت. سحقا نصب علی المصدر ای اسحقهم اللَّه سحقا، ای باعدهم من رحمته مباعدة و قیل: السّحق واد فی جهنّم.
هوش مصنوعی: آنها به گناهان خود اعتراف کردند و به کفر خود اقرار کردند. دور باد از کسانی که در آتش سوزانند. ابو جعفر و کسائی «فَسُحْقاً» را با ضمه بر حاء قرائت کردند و بقیه آن را با سکون خواندند که هر دو لهجه هستند، مانند «الرّعب» و «الرّعب» و «السّحت» و «السّحت». «سحقاً» به معنای این است که خداوند آنها را دور کند، یعنی از رحمتش دور سازد و گفته شده است که «سّحق» در واقع درهای در جهنم است.
إِنَّ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ ای یخافونه و لم یروه و قیل: یخافون اللَّه و یترکون معصیته حیث لا یراهم احد من النّاس لانّ ذلک اذلّ علی الاخلاص و ابعد من النّفاق. و قیل: یخشون ربّهم قبل المصیر الیه. لَهُمْ مَغْفِرَةٌ لذنوبهم وَ أَجْرٌ کَبِیرٌ ثواب جزیل لطاعاتهم.
هوش مصنوعی: کسانی که در دور از چشم دیگران از پروردگارشان میترسند، یعنی حتی وقتی او را نمیبینند، از او خوف دارند. این افراد از معصیت پروردگار پرهیز میکنند، بهخصوص زمانی که هیچکس از انسانها آنها را نمیبیند، چرا که این عمل نشاندهنده خلوص نیت و دوری از نفاق است. همچنین، برخی میگویند که این ترس از خدا قبل از رسیدن به اوست. برای آنها آمرزشی برای گناهانشان و پاداشی بزرگ در انتظار است که به خاطر اطاعتهایشان به آنان خواهد رسید.
وَ أَسِرُّوا قَوْلَکُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ ای. أخفوا کلامکم او اعلنوه فهما سواء عند اللَّه إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ قال ابن عباس نزلت فی المشرکین کانوا ینالون من رسول اللَّه (ص) فیخبره جبرئیل بما قالوا و نالوا منه فقال بعضهم لبعض.
هوش مصنوعی: چه پنهانی سخن بگویید و چه آشکارا، این برای خداوند یکسان است، زیرا او به آنچه در درون دلهاست آگاه است. ابن عباس گفته است که این آیه درباره مشرکان نازل شده است؛ آنها به پیامبر (ص) دشنام میدادند و جبریل آنچه را که گفتند به او خبر میداد. سپس برخی از آنها با یکدیگر صحبت میکردند.
اسرّوا قولکم کی لا یسمع اله محمد فقال تعالی: قل لهم: أَسِرُّوا قَوْلَکُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ فانّ اللَّه لا یخفی علیه خافیة. و هذا امر تهدید کما قال: «اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ».
هوش مصنوعی: به آنها بگویید که هر چیزی که میگویید، چه در دل پنهان کنید و چه بهطور علنی بیان کنید، برای خداوند پوشیده نیست. این یک هشدار است، همانطور که گفته شده است: «هرکاری میخواهید انجام دهید.»
ثمّ قال: أَ لا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ ای الا یعلم السّرّ من خلق السّرّ. الا یعلم ما فی الصّدور، من خلق الصّدور؟ الا یعلم من خلق الاشیاء ما فی صدور عباده؟ ففی هذه الوجوه من فی موضع الرّفع و هو اسم للخالق و یجوز ان یکون من اسما للمخلوق و یکون فی موضع النّصب و المعنی الا یعلم اللَّه من خلقه. وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ العالم بدقائق الاشیاء و بواطنها و یجوز ان یکون العلم من صفة المخلوق، و المعنی: الا یعلم هذا الکافرین من الّذی خلقه، الا یعلم اللَّه الّذی هو خالقه. وَ هُوَ اللَّطِیفُ الّذی الطف لهم فی تدبیره و احسن الیهم فی انعامه. «الْخَبِیرُ» بهم و باعمالهم.
هوش مصنوعی: سپس گفت: آیا نمیداند کسی که خلق کرده، آیا از راز کسی که راز را خلق کرده، آگاهی ندارد؟ آیا نمیداند آنچه در دلها نهفته است، کسی که دلها را خلق کرده؟ آیا نمیداند کسی که اشیاء را خلق کرده، آنچه در دلهای بندگانش موجود است؟ در این موارد، کسی در مقام بلند قرار دارد که نامش خالق است و ممکن است از نامهای مخلوق نیز باشد و در مقام پایینتر به کار رود، و معنا این است که آیا خداوند از مخلوقش آگاه نیست. او لطیف و خبیر است و از جزئیات اشیاء و باطن آنها آگاه است و ممکن است علم به صفت مخلوق مربوط باشد، و معنایش این است که آیا این کافران نمیدانند کسی که آنها را خلق کرده، کیست؟ آیا خداوند که خالق آنهاست، آگاه نیست؟ و او لطیف است که در تدبیرش برای آنها نیکو عمل میکند و به آنها خوبی میکند. و «خبیر» در مورد آنها و اعمالشان است.
هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا لیّنة سهلة یسهل لکم السّلوک فیها.
هوش مصنوعی: او کسی است که زمین را برای شما نرم و راحت قرار داد تا بتوانید به آسانی در آن حرکت کنید.
و قیل: لیّنها بالجبال حتّی تستقرّ و لا تزول باهلها، و قیل: جعلها ذلولا، ای سهلا سعیکم علیها بحیث لا یمتنع المشی فیها بالحزونة. فَامْشُوا فِی مَناکِبِها ای فی جوانبها. و قیل: فی فجاجها و اطرافها و قیل: فی جبالها. قال الزّجاج: و هذا اشبه لانّ معناه سهل لکم السّبیل فی جبالها فهو ابلغ فی الذلل هذا امر اباحه، ذکره علی سبیل الامتنان بتسهیله علیهم. وَ کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ای ممّا هیّاه لقوتکم و غذائکم ما اذن لکم فی تناوله و احلّه لکم دون ما نهاکم عنه و حرّمه علیکم.
هوش مصنوعی: برخی گفتهاند: زمین را به گونهای نرم و مستحکم قرار داده که ثابت و پابرجا بماند و قابل حرکت نباشد. همچنین گفته شده که آن را به شکلی آسان آفریدهاند، به طوری که راه رفتن بر روی آن بدون مشکل و سختی باشد. پس به کنارههای آن بروید. گفته شده که این به معنای رفتن در مسیرهای آن و اطراف آن است و برخی گفتهاند منظور آن کوهها است. زجاج بر این باور است که این تفسیر مناسبتر است زیرا به معنای آسان بودن راهها در کوهها است و این نشاندهنده تسهیل در دسترسی به آنها است. این بیان به مثابه لطف خداوند است که به آنها اجازه داده تا از نعمتهای او بهرهمند شوند و از آنچه برای آنها حلال است استفاده کنند، در حالی که از چیزهایی که ممنوع است پرهیز کنند.
وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ ای البعث من قبورکم ثمّ خوّف الکفّار. فقال: أَ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ قال ابن عباس ای عذاب من السّماء ان عصیتموه أَنْ یَخْسِفَ بِکُمُ الْأَرْضَ یعنی: ان یغور بکم فی الارض فَإِذا هِیَ ای الارض.
هوش مصنوعی: و به سوی اوست رستاخیز و برانگیختن از قبرهایتان، سپس کافران را در страх انداخت. پس گفت: آیا امان یافتهاید از کسی که در آسمان است؟ ابن عباس گفت: یعنی عذابی از آسمان اگر نافرمانی کنید، که باعث میشود زمین شما را در خود فرو ببرد، یعنی شما در زمین غرق خواهید شد. پس ناگهان زمین.
«تمور» ای تتحرّک و تدور. و ذلک انّ اللَّه یحرّک الارض عند الخسف بهم حتّی یلقیهم الی اسفل و الارض تعلو علیهم و تمور فوقهم، تقول: مار یمور اذا جاء و ذهب.
هوش مصنوعی: «تمور» به معنای حرکت و چرخش است. این به این دلیل است که خداوند زمین را هنگام به زیر آوردن مردم (خسف) به حرکت در میآورد تا آنها را به سمت پایین بیندازد و زمین بر روی آنها بالا میآید و بر آنها میغلتد، مانند حرکت آب که در زمان آمدن و رفتن، نوسان دارد.
أَمْ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ أَنْ یُرْسِلَ عَلَیْکُمْ حاصِباً ای ریحا ذات حجارة. و قیل الحاصب: مطر فیه حصباء کما فعل باصحاب لوط و قیل: سحاب فیه حجارة، و الحاصب و الحصباء واحد. «فَسَتَعْلَمُونَ» فی الآخرة و عند الموت «کَیْفَ نَذِیرِ» ی، ای أ نداری اذا عاینتم العذاب. و قیل: فَسَتَعْلَمُونَ کَیْفَ نَذِیرِ ی ای رسولی. قال ابن عباس: ستعلمون انّ محمدا کان لکم نذیرا.
هوش مصنوعی: آیا از کسی که در آسمان است امنیت یافتهاید که بر شما گردبادی از سنگها بفرستد؟ برخی گفتهاند "حاصب" به معنای بارانی است که در آن سنگهای ریز وجود دارد، مانند آنچه که بر قوم لوط نازل شد، و برخی دیگر گفتهاند که منظور ابرهایی است که در آنها سنگ وجود دارد. "حاصب" و "حصباء" یک معنا دارند. "پس در آخرت و در زمان مرگ خواهید دانست که چگونه هشداردهندهای هستم" یعنی شما زمانی که عذاب را مشاهده کنید، میفهمید. برخی گفتهاند که این جمله به پیامبر اشاره دارد و ابن عباس گفته است که شما خواهید دانست که محمد برای شما هشداردهندهای بوده است.
وَ لَقَدْ کَذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ یعنی: کفّار الامم الماضیه. فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ ی، ای انکاری. اذا اهلکتهم اثبت بعض القرّاء الیاء فی هذا الحروف و اخواتها علی الاصل و حذفها بعضهم علی الخطّ.
هوش مصنوعی: کسانی که پیش از آنها بودند نیز دروغگوئی کردند، یعنی کافران امم گذشته. پس عذاب من چگونه بود؟ به این اشاره دارد که وقتی آنها را نابود کردم، برخی از قاریان یاء را در این حروف و کلمات نگه داشتند و برخی دیگر آن را در نوشتار حذف کردند.
أَ وَ لَمْ یَرَوْا إِلَی الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ صافَّاتٍ یصففن اجنحتهنّ اذا طرن فی الهواء، ای یبسطن کالحداء و النّسر. «وَ یَقْبِضْنَ» یعنی اجنحتهنّ یضربن بها جنوبهنّ کالحمام.
هوش مصنوعی: آیا آنها به پرندگان بالا سر خود نگاه نکردهاند که چگونه با بالهای باز پرواز میکنند و در هوا صف میکشند؟ مانند عقاب و شاهین که بالهای خود را میگسترانند. و زمانی که بالهایشان را میبندند، مانند کبوترها بالهای خود را به بدنشان نزدیک میکنند.
و قیل: یصففن احیانا و یقبضن احیانا. و قیل فی الهواء طیور لا یقعن بالارض ابدا طعامها النّمل و البعوض اذا طرن فی الهواء بضن علی اذنابهنّ و اجنحتهنّ. حکاه ابن هیصم «ما یُمْسِکُهُنَّ» فی الجوّ «إِلَّا الرَّحْمنُ» بقدرته انّه جلّ جلاله عمّت رحمته الخلیقة کلّها إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ بَصِیرٌ عالم بمصلحة کلّ شیء. بیّن لهم فی هذه الآیة ما یدلّهم علی توحیده من تسخیر الطّیر فی جو السّماء.
هوش مصنوعی: در این متن گفته شده که پرندگانی هستند که گاهی صف کشیده و گاهی جمع میشوند. همچنین اشاره شده که در هوا پرندگانی وجود دارند که هیچگاه بر زمین نمینشینند و غذای آنها از جمله مورچهها و پشههاست. زمانی که این پرندگان در هوا پرواز میکنند، به گونهای بر روی دم و بالهای خود تأکید دارند. ابن هیصم میگوید که هیچکس جز خداوند قادر به نگه داشتن آنها در هوا نیست. این بیانگر این است که رحمت خداوند شامل همه موجودات است و او به همه چیز آگاه است و از وضعیت هر چیزی مطلع است. در این آیه دلالت بر یکتاپرستی و تسخیر پرندگان در آسمان به آنها نشان داده شده است.
أَمَّنْ هذَا الَّذِی هُوَ جُنْدٌ لَکُمْ اعوان لکم یَنْصُرُکُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ و یدفعون عنکم عذاب اللَّه فامنتم عذابه بسببه، و قیل: معناه هل شیء من اصنامکم یدفع عنکم عذاب اللَّه. إِنِ الْکافِرُونَ إِلَّا فِی غُرُورٍ ای ما الکافرون الا مغترّون بغرور الشّیطان غیر متمسّکین بحجّة و برهان.
هوش مصنوعی: آیا کسی هست که بتواند به شما کمک کند و از شما در برابر عذاب الهی حمایت کند؟ آیا بتهای شما میتوانند عذاب خدا را از شما دور کنند؟ کافران تنها در جهل و فریب شیطان غوطهور هستند و هیچ دلیل و برهانی برای استناد به عقاید خود ندارند.
أَمَّنْ هذَا الَّذِی یَرْزُقُکُمْ یطعمکم و یسقیکم و یعطیکم منافع الدّنیا.
هوش مصنوعی: آیا کسی هست که شما را روزی دهد و به شما غذا و آب بدهد و از نعمتهای دنیا به شما عطا کند؟
إِنْ أَمْسَکَ رِزْقَهُ یعنی: ان امسک اللَّه المطر او مسک جمیع اسباب الرّزق، و قیل معناه: من الّذی یوسّع علیکم نعمکم ان ضیّق علیکم فیعاقبکم بالجدب و القحط «بَلْ لَجُّوا» ای تمادّوا. «فِی عُتُوٍّ» ای استکبار عن الحقّ و عن الدّاعی الیه «وَ نُفُورٍ» عن قبول الحقّ فیفرّون منه ثمّ ضرب مثلا فقال: أَ فَمَنْ یَمْشِی مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ أَهْدی أَمَّنْ یَمْشِی سَوِیًّا عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ معناه: أ فمن یمشی مطرقا لا یلتفت الی الطّریق و اختلافها ارشد ام الّذی یرفع رأسه ینظر الی الجادة و هذا مثل ضربه اللَّه للکافر و المؤمن، فالکافر یَمْشِی مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ راکبا رأسه فی الضّلالة و الجهالة اعمی العین و القلب لا یبصر یمینا و شمالا.
هوش مصنوعی: اگر خداوند روزیاش را نگه دارد، به این معناست که باران را نگه داشته یا تمامی وسایل روزی را محدود کرده است. همچنین گفته شده که این به معنای این است که چه کسی نعمتها را برای شما گسترش میدهد، در حالی که اگر تنگی ایجاد کند، شما را به دلیل قحطی و خشکسالی مجازات میکند. سپس به نوعی تاکید میشود که این افراد در ضدیت با حقیقت و دوری از آن ثابتقدماند. مثال زده شده که آیا کسی که با صورت به زمین میرود (غافل از مسیر) بهتر است یا کسی که مستقیم و با سر بلند بر روی مسیر راست حرکت میکند. این تمثیل نشاندهنده تفاوت میان کافر و مؤمن است؛ زیرا کافر همچون کسی است که به اشتباه روی صورتش میافتد و در تاریکی و نادانی گم شده است، در حالی که مؤمن چون کسی است که سرش را بلند کرده و به راه سالم نگاه میکند.
قال قتادة اکبّ علی المعاصی فی الدّنیا فحشره اللَّه علی وجهه یوم القیامة و ذلک قوله تعالی وَ نَحْشُرُهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَلی وُجُوهِهِمْ و المؤمن یمشی سویّا معتدلا یبصر الطّریق و هو عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ دین قیّم و هو الاسلام، قیل: نزلت فی عمّار بن یاسر و ابی جهل و قوله: مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ فعل غریب لانّ اکثر اللّغة فی التّعدّی و اللّزوم ان یکون افعلته نفعل و هذا علی ضدّه یقال: کببت فلانا علی وجهه فاکبّ.
هوش مصنوعی: قنعت قاتده اشاره کرده است که کسی که در دنیا به گناهانی پرداخته باشد، در روز قیامت توسط خداوند به صورت دمر محشور میشود. این موضوع به آیهای از قرآن اشاره دارد که میگوید در آن روز مردم بر روی صورتهای خود محشور خواهند شد. در مقابل، مؤمنان به طور راست و متعادل راه میروند و مسیر خود را به خوبی میشناسند، زیرا بر صراط مستقیمی قرار دارند که دین اسلام است. گفته شده این آیه درباره عمّار بن یاسر و ابیجهل نازل شده است. همچنین به نکتهای درباره زبان اشاره شده که در آن معمولاً به کار بردن فعلها به صورت عادی و لازم است، در حالی که اینجا یک تفاوت دیده میشود؛ یعنی برای به زمین افتادن کسی به صورت دمر، فعل خاصی به کار رفته است.
قال اللَّه تعالی: فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ و قال النّبی (ص): «و هل یکبّ النّاس علی مناخرهم فی النّار الّا حصاید السنتهم»
هوش مصنوعی: خداوند متعال فرموده است: «صورتهای آنها در آتش افکنده میشود» و پیامبر (ص) نیز فرمودند: «آیا مردم به جز به خاطر محصول زبانهایشان بر صورتهایشان در آتش انداخته میشوند؟»
و نظیره فی الکلام قولهم قشعت الرّیح السّحاب فاقشع.
هوش مصنوعی: و مشابه این جمله گفته شده است که باد ابرها را پراکنده کرد، پس پراکنده شو.
قُلْ هُوَ الَّذِی أَنْشَأَکُمْ ای خلقکم. ابتداء وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ خصّ هذه الثّلاثة بالذّکر لانّ العلوم و المعارف بها تحصل قَلِیلًا ما تَشْکُرُونَ ای تشکرون شکرا قلیلا و ما زیادة، و قیل: اقلّکم الّذی یشکر للَّه سبحانه.
هوش مصنوعی: بگو، اوست آن کسی که شما را خلق کرد. در ابتدا، برای شما گوش، چشم و دل قرار داد. این سه مورد را به ویژه ذکر کرده است، زیرا علوم و دانشها به وسیله آنها به دست میآید. شما بسیار کم از او تشکر میکنید. برخی گفتهاند که کمترین کسی که شکر خدا را به جا میآورد، همین است.
قُلْ هُوَ الَّذِی ذَرَأَکُمْ فِی الْأَرْضِ خلقکم فیها صغارا. وَ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ای الی اللَّه تجمعون و تساقون یوم البعث فیجزیکم باعمالکم بیّن لهم الآیات الّتی تدلّهم علیه و توصلهم الی معرفته.
هوش مصنوعی: بگو، او کسی است که شما را در زمین آفرید و شما را در آن به دنیا آورد. به سوی او جمع خواهید شد و در روز قیامت شما را بر اساس اعمالتان محاسبه خواهد کرد. او نشانههایی برای راهنمایی شما قرار داده که شما را به شناخت خود میرساند.
وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا الْوَعْدُ ای ما وعد و امن الخسف و الحاصب و قیل: البعث و النّشور. إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ فی هذا الوعد.
هوش مصنوعی: و میگویند: این وعده چه زمانی محقق خواهد شد، ای وعدهای که ما دربارهی زمینلرزه و طوفان شن میشنویم؟ و به آن برانگیخته شدن و بازگشت به زندگی اشاره شده است. اگر شما در این وعده راستگو هستید، بگویید.
قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ علم القیامة و علم نزول العذاب عند اللَّه، لم یطلع علیه بشر. وَ إِنَّما أَنَا نَذِیرٌ مُبِینٌ، ای رسول مخوّف ابین لکم وحی اللَّه الیّ و لا اعلم وقت الحشر.
هوش مصنوعی: بگو: علم به قیامت و علم به نزول عذاب فقط نزد خداوند است و هیچکس از بشر به آن آگاهی ندارد. من تنها پیامآور واضحی هستم و به شما هشدار میدهم آنچه را که خداوند به من وحی کرده است و نمیدانم زمان برپایی قیامت کی خواهد بود.
فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً ای عاینوا عذاب اللَّه قریبا کقوله: وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ. و الزّلفة: القربة و کذلک الزّلفی. سِیئَتْ وُجُوهُ الَّذِینَ کَفَرُوا ای ساء اصحاب الوجوه ما عاینوا من العذاب فذکر الوجوه و اراد اصحابها یقال: سؤته فسیء ای حزنته فحزن، کما تقول: سررته فسرّ، و قیل: معناه اسودّت و علتها الکابة و القترة و المعنی: قبحت وجوههم بالسّواد و هذا فی القیامة، و قیل: کان یوم بدن نظیره قوله: تَرَی الَّذِینَ کَذَبُوا عَلَی اللَّهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّیْلِ مُظْلِماً وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وجوه علیها غبرة ترهقها قترة. «و قیل» ای قال الخزنة لهم: «هذا» العذاب الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ ای هذا الّذی کنتم من اجله تدّعون الأباطیل و تقولون: «لا بعث و لا نشر» و قرأ یعقوب: «تدعون» بالتّخفیف، و المعنی: هذا الّذی کنتم به تستعجلون و تدعون اللَّه بقولکم: اللّهم ان کان هذا هو الحقّ من عندک فامطر علینا حجارة من السّماء، و قیل: تدّعون تفتعلون من الدّعاء، یقال: دعا و ادّعا بمعنی واحد، و قیل: معنی الآیة: فلمّا راوا الوعد بالحشر و النّشر و سوء العذاب حقّا.
هوش مصنوعی: وقتی آنها عذاب خدا را نزدیک دیدند، چهرههای کسانی که کافر شده بودند، زشت و تیره شد. به این معنی که چهرههای آنها به خاطر مشاهده عذاب، زشت و سیاه گردید. در روز قیامت، چهرههای آنها مانند قطعههای شب تاریک خواهد بود و بر آنها ذلت و ناتوانی حاکم خواهد شد. فرشتگان به آنها میگویند که این عذابی است که شما مدتها به آن شک میکردید و میگفتید که نه برخواستن و نه احیایی وجود ندارد. برخی از مفسران نیز میگویند که این عبارت به معنای این است که آنها به دروغ ادعا میکردند و از خدا خواسته بودند که اگر سخنانشان حق است، عذاب را بر آنها نازل کند.
و راوا النّبی (ص) شافعا لامّته مخلصا لهم من التّبعات علی ما ذکره اللَّه و وعد به سیئت وجوههم.
هوش مصنوعی: و پیامبر (ص) شفیع امت خود خواهد بود و آنان را از مسئولیتها و عواقبی که خدا به آن اشاره کرده است، نجات خواهد داد و چهرههایشان را زشت نمیکند.
قوله: قُلْ أَ رَأَیْتُمْ ای قل یا محمد لمشرکی مکة الّذین یتمنّون هلاکک أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَهْلَکَنِیَ اللَّهُ وَ مَنْ مَعِیَ من المؤمنین «أَوْ رَحِمَنا» فابقینا و اخّر آجالنا «فَمَنْ یُجِیرُ» کم مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ من یمنعکم من بأسه و ایّ نفع لکم فی هلاکنا، و هذا جواب لقولهم نتربّص به ریب المنون و ان امر محمد لا یتمّ و لا یبقی، و قیل: معناه لا تتمنّوا موتی فانّه لا ینفعکم و تمنّوا ما یجیرکم من عذاب اللَّه فانّ ذلک انفع لکم، و قیل: معناه نحن مع ایماننا خائفون ان یهلکنا بذنوبنا لانّ حکمه نافذ فینا فمن یمنعکم من عذابه و انتم کافرون.
هوش مصنوعی: آیا دیدهاید که اگر خداوند من و مؤمنان را به هلاکت برساند، چه کسی میتواند شما را از عذاب دردناک خود نجات دهد؟ آیا وجود شما در هلاکت ما چه نفعی دارد؟ این سخن به آنانی گفته میشود که به پیامبر محمد (ص) درخواست میکنند که هلاکتش را آرزو کنند. همچنین، این به معنای آن است که نباید آرزوی مرگ من را داشته باشید، زیرا این برای شما سودی ندارد. بلکه باید آرزو کنید که چیزی شما را از عذاب خداوند نجات دهد، زیرا این برای شما مفیدتر است. با ایمان خود، ما نگرانی داریم که به خاطر گناهانمان هلاک شویم، زیرا حکم خدا بر ما جاری است و چه کسی میتواند شما را از عذابش محافظت کند در حالی که شما کافر هستید؟
قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ الذی نعبده آمَنَّا بِهِ وَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْنا فوّضنا الیه امورنا فَسَتَعْلَمُونَ غدا مَنْ هُوَ الیوم فِی ضَلالٍ مُبِینٍ حین لا ینفعکم العلم شیئا.
هوش مصنوعی: بگو او رحمت است، کسی که ما او را میپرستیم. به او ایمان داریم و بر او توکل میکنیم و کارهایمان را به او واگذار کردهایم. فردا خواهید دانست که امروز چه کسی در گمراهی آشکار است، زمانی که دانشتان به شما هیچ کمکی نکند.
قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً ای غائرا ذاهبا فی الارض لا تناله الا یدی و الدّلاء. قال: الکلبی و مقاتل یعنی. ماء زمزم. فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ ظاهر جار تراه العین و تناله الدّلاء ذکرهم عظیم نعمته علیهم باظهار المیاه لهم علی وجه الارض و انّه لو جعلها غائرة لم یمکنهم التّوصّل الیها و لکان فیه هلاکهم و اللَّه اعلم.
هوش مصنوعی: آیا دیدهاید اگر آب شما به زیر زمین برود و تنها با دست و دلو بتوانید به آن دسترسی پیدا کنید؟ در اینجا به آب زمزم اشاره شده است. چه کسی میتواند به شما آبی گوارا و نمایان بیاورد که به راحتی قابل دیدن و برداشت باشد؟ این موضوع بیانگر نعمت بزرگ خداوند بر آنهاست که منابع آبی را در سطح زمین قرار داده و اگر این آبها زیر زمین میبودند، دستیابی به آنها غیرممکن میشد و این امر میتوانست منجر به هلاکت آنان شود. خداوند داناتر است.