قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ کفار قریش هر چند که شرک آوردند حوالت آفریدن و روزی دادن با هیچ کس نکردند جز اللَّه قال اللَّه تعالی: وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ. ای محمد ایشان را بگوی: روزی گمار بندگان و روزی رسان از آسمان بباران و از زمین به نبات کیست؟ ناچار که گویند اللَّه؟ امّا تو بگوی که اللَّه که از تو دوستر دارم که شنوم. اکنون ایشان را گوی: چون میدانید که او را در خلق و در رزق شریک نیست، بدانید که در استحقاق عبادت و تعظیم او را هم شریک نیست.
وَ إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلی هُدیً أَوْ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ این سخن چنانست که دو کس در خصومت باشند یکی محقّ و یکی مبطل، محقّ گوید: احدنا کاذب از ما یکی دروغ زن است ناچار، و مقصود وی ازین سخن تکذیب مبطل باشد و تصدیق خویش، همانست که رسول اللَّه (ص) گفت متلاعنین که: اللَّه یعلم انّ احد کما کاذب فهل منکما تائب؟
معنی آیت آنست که از ما دو گروه یکی راست راهست و یکی گمراه، و شک نیست که پیغامبر و پس روان او بر راست راهی‌اند و مخالف وی در گمراهی و قیل: هذا علی جهة الاستهزاء بهم و هو غیر شاک فی دینه و هداه کقول ابی الاسود:
بنو عمّ الرسول و اقربوه
احبّ الناس کلهم الیّا
فان یک حبّهم رشدا اصبه
و لست بمخطی ان کان غیّا
و روا باشد که او بمعنی و او نهند یعنی: انّا و ایّاکم لعلی هدی و فی ضلال مبین ای انّا لعلی هدی و انّکم فی ضلال مبین.
قُلْ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنا وَ لا نُسْئَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ هذا جواب نسبتهم رسول اللَّه و المسلمین الی الکذب و الفریة و قطیعة الرحم. و قیل: هو منسوخ بآیة السیف.
قُلْ یَجْمَعُ بَیْنَنا رَبُّنا یعنی یوم القیامة کقوله: وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً. و فی الخبر: یحشر الناس یوم القیامة حفاة عراة غرلا، قالت عائشة: یا رسول اللَّه النساء و الرّجال ینظر بعضهم الی بعض، فقال: یا عائشة الامر اشدّ من ان ینظر بعضهم الی بعض.
و روی انّ رجلا قال: یا نبی اللَّه یحشر الکافر علی وجهه یوم القیامة؟ قال: أ لیس الذی امشاه علی الرجلین فی الدنیا قادر علی ان یمشیه علی وجهه یوم القیامة؟!
ثُمَّ یَفْتَحُ بَیْنَنا ای یقضی و یحکم بیننا، وَ هُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِیمُ الفتّاح عند العرب هو القاضی و منه قوله: رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ فَافْتَحْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَتْحاً، و قال اهل المعانی: الفتّاح الذی بعنایته ینفتح کلّ منغلق و بهدایته ینکشف کل مشکل فتارة یفتح الممالک لأنبیائه و یخرجها من ایدی اعدائه و بقول: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً، و تارة یرفع الحجاب عن قلوب اولیائه و یفتح لهم الأبواب الی ملکوت سمائه و جمال کبریائه و یقول: ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها. و قیل: الفتّاح الذی بیده مفاتیح الغیب و بیده مفاتیح الرزق کقوله تعالی: وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ.
قُلْ أَرُونِیَ الَّذِینَ أَلْحَقْتُمْ بِهِ شُرَکاءَ یعنی الملائکة، و قیل: یعنی الاصنام. معنی آنست که ای محمد این انباز گیران را گوی که بتان را بانبازی در ما بسته‌اند بمن نمائید که این بتان هیچیز آفریدند در زمین یا در آسمان، همانست که جای دیگر فرمود: ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّماواتِ؟ آن گه گفت: کَلَّا نیست انبازی و دعوی که میکنند باطل است و دروغ، بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِیزُ المنتقم ممّن کفر به و خالفه الْحَکِیمُ فی تدبیره لخلقه فانّی یکون له شریک فی ملکه؟
وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً هی الجامعة للشی‌ء المانعة عن التفرّق له و منه الکفاف من العیش و قولک: کف یدک، ای اجمعها الیک، و المعنی: و ما ارسلناک الا عامة للنّاس کلّهم العرب و العجم و الاحمر و الاسود و الجنّ و الانس و تقدیره: و ما ارسلناک الّا للنّاس کافّة،کقول النبی (ص): ختم بی النبیون و ارسلت الی الناس کافة عن ابن عباس عن النبی (ص) قال: «اعطیت خمسا و لا اقول فخرا: بعثت الی الاحمر و الاسود و جعلت لی الارض طهورا و مسجدا و احلّ لی المغنم و لم یحلّ لاحد کان قبلی و نصرت بالرّعب فهو یسیر من امامی مسیرة شهر و اعطیت الشّفاعة فادّخرتها لامّتی یوم القیامة و هی ان شاء اللَّه نائلة من لا یشرک باللّه شیئا».
و قیل: معناه کافّا للنّاس تکفّهم عمّا علیه من الکفر و تدعوهم الی الاسلام و الهاء فیه للمبالغة، بَشِیراً بالجنّة لمن آمن، «و نذیرا من النار لمن کفر، وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ یعنی اهل مکة لا یَعْلَمُونَ لا یصدّقون.
وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا الْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ هذا حکایة عن منکری البعث و معنی الْوَعْدُ القیامة، قُلْ لَکُمْ مِیعادُ یَوْمٍ لا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ ساعَةً وَ لا تَسْتَقْدِمُونَ الوعد و المیعاد و الموعدة واحد.
قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا یعنی کفّار مکة: لَنْ نُؤْمِنَ بِهذَا الْقُرْآنِ وَ لا بِالَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ من الکتب ثمّ اخبر عن حالهم فی مآلهم فقال تعالی: وَ لَوْ تَری یا محمد إِذِ الظَّالِمُونَ ای الکافرون مَوْقُوفُونَ محبوسون عِنْدَ رَبِّهِمْ جواب «لو» محذوف، التأویل.
لَوْ تَری لتری امرا فظیعا هائلا، «یرجع بعضهم الی بعض القول» ای یجیب بعضهم بعضا و یردّ بعضهم بعضا یَقُولُ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا ای قهروا و هم السفلة، لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا یعنی تعظّموا عن الایمان و هم القادة: لَوْ لا أَنْتُمْ لَکُنَّا مُؤْمِنِینَ بمحمد و القرآن.
قالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا أَ نَحْنُ صَدَدْناکُمْ عَنِ الْهُدی ای عن الایمان، بَعْدَ إِذْ جاءَکُمْ محمد بَلْ کُنْتُمْ مُجْرِمِینَ مشرکین قبل مجی‌ء محمد.
وَ قالَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ معناه: بل مکرکم باللیل و النهار اذ تأمروننا ان نکفر باللّه و نجعل له اندادا « مفسران گفتند: معنی آیت آنست که سفله و پس روان گفتند: مهتران خویش را و سروران کفر را که: ساز بد شما بود و کوشش کژ شما که ما را بکفر و شرک میفرمودید. قومی گفتند که: این سخنی است که ایشان بر عادت دنیا گویند چنانک مردم از روزگار بد شکایت کند و ذمّ دهر گوید و برین قول معنی آنست که: بد سازی جهان بود با ما و بدنهادی شبانروز ما را و در شواذّ خوانده‌اند: بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ من الکرور بلکه روزگار میگذشت و شبانروز می‌پیوست بر فرمودن شما ما را که تا باللّه کافر شویم و او را همتایان گوئیم.
الندّ و النّدید المثل. وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ الاسرار من الاضداد یکون بمعنی الاخفاء و یکون بمعنی الاظهار، یعنی: و اظهروا الندامة لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ کافران آن روز که عذاب بینند هم تابع و هم متبوع هم سفله و هم قاده پشیمانی نمایند چه آشکارا و چه نهان بآنچه کردند و گفتند، لکن سود ندارد پشیمانی آن روز، این هم چنان است که بگناه خویش معترف آیند کقوله: فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ لکن اعتراف آن روز سود ندارد و ایشان را جواب دهند که: فَسُحْقاً لِأَصْحابِ السَّعِیرِ، وَ جَعَلْنَا الْأَغْلالَ فِی أَعْناقِ الَّذِینَ کَفَرُوا جایی دیگر گفت: إِنَّا جَعَلْنا فِی أَعْناقِهِمْ أَغْلالًا ای جعلنا فی ایدیهم اغلالا الی اعناقهم لان لا یکون فی العنق دون الید، هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا ما کانُوا یَعْمَلُونَ؟
وَ ما أَرْسَلْنا فِی قَرْیَةٍ مِنْ نَذِیرٍ القریة المصر تقری اهلها و تجمعهم إِلَّا قالَ مُتْرَفُوها رؤساؤها و اغنیاؤها، التّرف الثراء و النعمة و فلان لا یزال فی ترفه من العیش ای فی رغد و ثروة. و قیل: المترف الموسع علیه عیشه القلیل فیه همّه و هو فی ذلک بطر، إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ کافِرُونَ جاهدون.
وَ قالُوا لرسلهم: نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالًا وَ أَوْلاداً منکم و لو لم یکن راضیا بما نحن علیه من الدّبن و العمل لم یخوّلنا الاموال و الاولاد کافران پنداشتند و بباطل گمان بردند که مال و نعمت فراوان که ایشان را دادند و فرزندان بسیار دلیل رضای خداست و نشان پسند وی، می‌گفتند اگر از ما خشنود نبودی و دین و عمل ما نپسندیدی ما را در دنیا مال و فرزند ندادی و آن گه قیاس کردند که فردای ما در عقبی همچون امروز بود نه ما را عذاب کنند نه نعمت از ما باز گیرند وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ فی الآخرة بذنبنا، همانست که جای دیگر فرمود: وَ لَئِنْ رُدِدْتُ إِلی رَبِّی لَأَجِدَنَّ خَیْراً مِنْها مُنْقَلَباً «وَ لَئِنْ رُجِعْتُ إِلی رَبِّی إِنَّ لِی عِنْدَهُ لَلْحُسْنی».
ربّ العالمین بجواب ایشان فرمود: قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ و لیس یدلّ ذلک علی العواقب و المنقلب ای محمد بگوی خداوند من در دنیا روزی میگستراند فراخ برو که خواهد و باندازه می‌بخشد او را که خواهد و این دلیل نیست که فردا همچنین خواهد بود، دنیا خواسته‌ایست که از دوست و دشمن دریغ نیست برخورداریی اندک است آشنا و بیگانه از ان میخورد، مصطفی (ص) فرمود: «الدنیا عرض حاضر یأکل منها البرّ و الفاجر و الآخرة وعد صادق یحکم فیها ملک قاهر».
و قال (ص): «لو کانت الدنیا تعدل عند اللَّه جناح بعوضة ما سقی کافرا منها شربة».
آن گه گفت هم بجواب ایشان: وَ ما أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ بِالَّتِی تُقَرِّبُکُمْ عِنْدَنا زُلْفی جایی دیگر فرمود یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ روز قیامت نه مال بکار آید نه فرزند نه خویش و نه پیوند، إِلَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً. تاویله: الا ایمان من آمن و عمل من عمل صالحا»، هذا کقوله: وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ یعنی: و لکنّ البرّ برّ من آمن باللّه و کقوله: أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ ای کفعل من آمن باللّه میگوید: نه مال شما را بما نزدیک کند و نه فرزند مگر کسی که ایمان آرد و کار نیک کند تا ایمان او و کردار نیک وی او را بما نزدیک کند، «فَأُولئِکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ» من الثواب بالواحد عشرة، قرأ یعقوب جزاء منصوبا منوّنا الضعف رفع مجازه فاولئک لهم الضعف جزاء علی التقدیم و التأخیر، وَ هُمْ فِی الْغُرُفاتِ ای فی الدرجات آمِنُونَ من الموت. قرأ حمزة: «فی الغرفة» علی الوحدة.
«وَ الَّذِینَ یَسْعَوْنَ فِی آیاتِنا» ای یعملون فی ابطال حجّتنا و کتابنا، مُعاجِزِینَ معاونین معاندین یحسبون انّهم یفوتوننا بانفسهم و یعجزوننا، أُولئِکَ فِی الْعَذابِ مُحْضَرُونَ.
قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ یبسطه علی من یشاء و هو مکر منه و یقدره علی من یشاء و هو نظر منه. و فی الخبر یقول اللَّه عزّ و جلّ: ا یفرح عبدی اذا بسطت له رزقی و صببت علیه الدنیا صبّا او ما یعلم عبدی انّ ذلک منّی قطع و بعد أ یحزن عبدی اذا منعت عنه الدنیا و رزقته قوت الوقت او ما یعلم عبدی انّ ذلک منّی قرب و وصل و ذلک من غیرتی علی عبدی».
«وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ» قال سعید: ما کان فی غیر اسراف و لا تقتیر فهو یخلفه. و قال الکلبی: ما تصدّقتم من صدقة و انفقتم فی الخیر و البرّ من نفقة فهو یخلفه امّا ان یعجّله فی الدّنیا و امّا ان یؤخّر له فی الآخرة.
قال رسول اللَّه (ص): «انّ اللَّه عزّ و جلّ قال لی انفق علیک».
و عن انس عن النبی (ص) قال: «ینادی مناد کلّ لیلة: لدوا للموت و ینادی آخر: ابنوا للحزاب، و ینادی مناد: اللّهم هب للمنفق خلفا و ینادی مناد: اللّهم هب للممسک تلفا و ینادی مناد: لیت الناس لم یخلقوا و ینادی مناد: لیتهم اذ خلقوا فکّروا فیما له خلقوا».
و قال عمر لصهیب: انّک رجل لا تمسک شیئا، قال انّی سمعت اللَّه عزّ و جلّ یقول: وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ. و عن جابر قال قال رسول اللَّه (ص): «کلّ معروف صدقة و کلّ ما انفق الرّجل علی نفسه و اهله کتب له صدقة و ما وقی الرّجل به عرضه فهو صدقة و ما انفق المؤمن من نفقة فعلی اللَّه خلفها ضامنا الّا ما کان من نفقة فی بنیان او معصیة»
، قال بعض رواة هذا الحدیث: ما وقی به عرضه یعنی: ما اعطی الشاعر و ذا اللسان المتّقی. قال مجاهد اذا کان فی ید احدکم شی‌ء فلیقتصد و لا تحملنّه هذه الایة علی ترک الاقتصاد فی النّفقة فانّ الرّزق مقسوم فلعلّ رزقه قلیل و هو ینفق نفقة الموسّع علیه، و معنی الایة: ما کان من خلف فهو منه و دلیل هذا التّأویل
قول النبی (ص): «ایّاکم و السرف فی المال و النفقة و علیکم بالاقتصاد فما افتقر قوم قطّ اقتصدوا».
و قال (ص): «ما عال من اقتصد و قال من فقه المرء رفقه فی معیشته»، وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ انّما جاز الجمع لانه یقال رزق السلطان الجند و فلان یرزق عیاله کأنّه قال و هو خیر المعطین.
و یوم نحشرهم جمیعا قرأ حفص: یَحْشُرُهُمْ بالیاء ثمّ یقول بالیاء کذلک یعنی یحشرهم اللَّه جمیعا و هؤلاء المحشورون هم قبائل من العرب کانوا یعبدون الملائکة و هم یزعمون انهم بنات اللَّه لذلک سترهم و هو قوله عزّ و جلّ: وَ جَعَلُوا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْجِنَّةِ نَسَباً ثمّ یقول اللَّه للملائکة: أَ هؤُلاءِ إِیَّاکُمْ کانُوا یَعْبُدُونَ فی الدّنیا، هذا استفهام تقریر کقوله عزّ و جلّ لعیسی: أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ فتتبّرء منهم الملائکة و یقولون: سُبْحانَکَ تنزیها لک أَنْتَ وَلِیُّنا ربنا مِنْ دُونِهِمْ بَلْ کانُوا یَعْبُدُونَ الْجِنَّ ای یطیعون ابلیس و ذرّیته و اعوانه فی معصیتک أَکْثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُونَ مصدّقون.
فَالْیَوْمَ لا یَمْلِکُ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ نَفْعاً ای شفاعة وَ لا ضَرًّا ای عذابا، وَ نَقُولُ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا اشرکوا: ذُوقُوا عَذابَ النَّارِ الَّتِی کُنْتُمْ بِها تُکَذِّبُونَ فی الدّنیا فقد وردتموها.
وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ بالامر و النّهی قالُوا ما هذا إِلَّا رَجُلٌ یعنون محمدا (ص) یُرِیدُ أَنْ یَصُدَّکُمْ ای یصرفکم، عَمَّا کانَ یَعْبُدُ آباؤُکُمْ من الآلهة، وَ قالُوا ما هذا الّذی یقول إِلَّا إِفْکٌ مُفْتَریً ای کذّب مختلق یعنون القرآن وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا یعنی کفار مکة لِلْحَقِّ ای للقرآن لَمَّا جاءَهُمْ ای حین جاءهم محمد: إِنْ هذا ای ما هذا سِحْرٌ مُبِینٌ.
وَ ما آتَیْناهُمْ مِنْ کُتُبٍ یعنی به العرب کلّها یَدْرُسُونَها ای یقرءونها فیما یقولون وَ ما أَرْسَلْنا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ یا محمد مِنْ نَذِیرٍ رسول مخوّف.
وَ کَذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ ای من قبل قریش کذبت الامم رسلنا و تنزیلنا وَ ما بَلَغُوا مِعْشارَ ما آتَیْناهُمْ ای ما بلغت قریش عشر ما بلغت الامم الخالیة من القوّة و النّعمة و طول العمر و کثرة الاموال و الاولاد فَکَذَّبُوا رُسُلِی فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ ای کیف کان انکاری و تغییری علیهم بالعذاب فحذر کفّار هذه الامّة عذاب الامم الماضیة.
برگردان به زبان ساده
قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ کفار قریش هر چند که شرک آوردند حوالت آفریدن و روزی دادن با هیچ کس نکردند جز اللَّه قال اللَّه تعالی: وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ. ای محمد ایشان را بگوی: روزی گمار بندگان و روزی رسان از آسمان بباران و از زمین به نبات کیست؟ ناچار که گویند اللَّه؟ امّا تو بگوی که اللَّه که از تو دوستر دارم که شنوم. اکنون ایشان را گوی: چون میدانید که او را در خلق و در رزق شریک نیست، بدانید که در استحقاق عبادت و تعظیم او را هم شریک نیست.
هوش مصنوعی: بگویید: چه کسی شما را از آسمان و زمین روزی میدهد؟ بگویید: خدا. کافران قریش هرچند که شرک ورزیدند، در آفریدن و روزی دادن هیچ کس را شریک خدا ندانستند. خداوند متعال فرموده است: اگر از آنها بپرسی چه کسی آسمان‌ها و زمین را خلق کرده، خواهند گفت: خدا. ای محمد، به آنها بگو: روزی دهنده به بندگان، کسی که از آسمان باران می‌فرستد و از زمین گیاه می‌روید، کیست؟ یقیناً خواهند گفت: خدا. اما تو بگو: خدا که من از او به تو نزدیک‌ترم و به صدایش گوش می‌سپارم. حالا به آنها بگو: سزاوار است بدانید که اگر در خلق و رزق او را شریک نمی‌دانید، در شایستگی عبادت و احترام هم او را بی شریک بدانید.
وَ إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلی هُدیً أَوْ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ این سخن چنانست که دو کس در خصومت باشند یکی محقّ و یکی مبطل، محقّ گوید: احدنا کاذب از ما یکی دروغ زن است ناچار، و مقصود وی ازین سخن تکذیب مبطل باشد و تصدیق خویش، همانست که رسول اللَّه (ص) گفت متلاعنین که: اللَّه یعلم انّ احد کما کاذب فهل منکما تائب؟
هوش مصنوعی: ما یا شما در مسیر هدایت یا در ضلالت آشکار هستیم. این جمله به مانند برخورد دو نفر در یک منازعه است؛ یکی در حق و دیگری در باطل. شخص حق‌طلب میگوید: یکی از ما دروغ میگوید. بنابراین، هدف او از این جمله، رد کردن ادعای باطل‌گو و تأیید حق خود است. این موضوع به سخن پیامبر اسلام (ص) در مورد کسانی که به یکدیگر اتهام دروغ می‌زنند، اشاره دارد که فرمود: خداوند می‌داند یکی از شما دروغ میگوید، آیا از شما کسی توبه می‌کند؟
معنی آیت آنست که از ما دو گروه یکی راست راهست و یکی گمراه، و شک نیست که پیغامبر و پس روان او بر راست راهی‌اند و مخالف وی در گمراهی و قیل: هذا علی جهة الاستهزاء بهم و هو غیر شاک فی دینه و هداه کقول ابی الاسود:
هوش مصنوعی: معنی این آیه این است که از ما دو گروه وجود دارد: یکی بر راه صحیح است و دیگری گمراه. شک نیست که پیامبر و پیروان او بر راه راست قرار دارند و مخالفان آنها به گمراهی دچارند. این اشاره به مواردی دارد که گاهی به تمسخر کسانی که در گمراهی هستند می‌پردازد و در عین حال بر ایمان و هدایت حقیقی باور دارد.
بنو عمّ الرسول و اقربوه
احبّ الناس کلهم الیّا
هوش مصنوعی: خانواده و نزدیکان پیامبر محبوب‌ترین افراد برای من هستند.
فان یک حبّهم رشدا اصبه
و لست بمخطی ان کان غیّا
هوش مصنوعی: اگر محبتی از آنها راستین باشد، به حقیقت می‌رسد و من اشتباه نمی‌کنم اگر آن را تمام‌کننده بدانم.
و روا باشد که او بمعنی و او نهند یعنی: انّا و ایّاکم لعلی هدی و فی ضلال مبین ای انّا لعلی هدی و انّکم فی ضلال مبین.
هوش مصنوعی: می‌توان گفت که منظور این است که ما و شما در وضعیتی هستیم که ما در مسیر هدایت قرار داریم و شما در گمراهی آشکار به سر می‌برید.
قُلْ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنا وَ لا نُسْئَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ هذا جواب نسبتهم رسول اللَّه و المسلمین الی الکذب و الفریة و قطیعة الرحم. و قیل: هو منسوخ بآیة السیف.
هوش مصنوعی: بگو شما در مورد کارهایی که ما انجام داده‌ایم، مورد سؤال قرار نمی‌گیرید و ما هم در مورد اعمال شما مورد سؤال نخواهیم بود. این پاسخ به نسبت اتهاماتی است که رسول خدا و مسلمانان به دروغ، تهمت و قطع رابطه‌های خونی می‌زنند. گفته شده که این آیه به وسیله آیه‌ای دیگر که در مورد جنگ است، منسوخ شده است.
قُلْ یَجْمَعُ بَیْنَنا رَبُّنا یعنی یوم القیامة کقوله: وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً. و فی الخبر: یحشر الناس یوم القیامة حفاة عراة غرلا، قالت عائشة: یا رسول اللَّه النساء و الرّجال ینظر بعضهم الی بعض، فقال: یا عائشة الامر اشدّ من ان ینظر بعضهم الی بعض.
هوش مصنوعی: خداوند در روز قیامت ما را جمع خواهد کرد، همانطور که در قرآن آمده است: "و ما را در آن روز یاران خود را فراموش نخواهیم کرد." در روایتی آمده است که مردم در روز قیامت برهنه و بی‌پاپوش محشور می‌شوند. عایشه از پیامبر پرسید که آیا زنان و مردان به یکدیگر نگاه میکنند؟ پیامبر پاسخ داد که این موضوع به قدری سخت است که مردم به یکدیگر توجه نخواهند کرد.
و روی انّ رجلا قال: یا نبی اللَّه یحشر الکافر علی وجهه یوم القیامة؟ قال: أ لیس الذی امشاه علی الرجلین فی الدنیا قادر علی ان یمشیه علی وجهه یوم القیامة؟!
هوش مصنوعی: یک مرد از پیامبر خدا پرسید: آیا کافرین در روز قیامت بر روی صورتشان محشور خواهند شد؟ پیامبر پاسخ داد: آیا آن کسی که در دنیا می‌تواند انسان را با پاهایش حرکت دهد، نمی‌تواند او را در روز قیامت بر روی صورتش حرکت دهد؟
ثُمَّ یَفْتَحُ بَیْنَنا ای یقضی و یحکم بیننا، وَ هُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِیمُ الفتّاح عند العرب هو القاضی و منه قوله: رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ فَافْتَحْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَتْحاً، و قال اهل المعانی: الفتّاح الذی بعنایته ینفتح کلّ منغلق و بهدایته ینکشف کل مشکل فتارة یفتح الممالک لأنبیائه و یخرجها من ایدی اعدائه و بقول: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً، و تارة یرفع الحجاب عن قلوب اولیائه و یفتح لهم الأبواب الی ملکوت سمائه و جمال کبریائه و یقول: ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها. و قیل: الفتّاح الذی بیده مفاتیح الغیب و بیده مفاتیح الرزق کقوله تعالی: وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ.
هوش مصنوعی: سپس میان ما قضاوت و حکم خواهد کرد، و اوست که به همگان درهای حق را می‌گشاید. در فرهنگ معانی، واژه "فتاح" به قاضی اشاره دارد و نشان‌دهنده این است که خداوند در مورد حق و عدالت میان مردم قضاوت می‌کند. او به وسیله هدایت خود هر در بسته‌ای را می‌گشاید و هر مشکلی را حل می‌کند. بارها ممکن است سرزمین‌ها و کشورهای مختلف را به انبیای خود واگذار کند و آنها را از دست دشمنانشان نجات دهد، چنان‌که در قرآن آمده است: "ما به تو فتحی آشکار عطا کردیم." همچنین، او می‌تواند پرده‌ها را از دل پیروان خود بردارد و درهای بهشت را به روی آنها بگشاید. غرض این است که خداوند با رحمت‌هایش هیچ چیزی را نمی‌تواند مهار کند و او است که کلیدهای غیب و رزق را در دست دارد.
قُلْ أَرُونِیَ الَّذِینَ أَلْحَقْتُمْ بِهِ شُرَکاءَ یعنی الملائکة، و قیل: یعنی الاصنام. معنی آنست که ای محمد این انباز گیران را گوی که بتان را بانبازی در ما بسته‌اند بمن نمائید که این بتان هیچیز آفریدند در زمین یا در آسمان، همانست که جای دیگر فرمود: ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّماواتِ؟ آن گه گفت: کَلَّا نیست انبازی و دعوی که میکنند باطل است و دروغ، بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِیزُ المنتقم ممّن کفر به و خالفه الْحَکِیمُ فی تدبیره لخلقه فانّی یکون له شریک فی ملکه؟
هوش مصنوعی: بگو ای محمد به کسانی که شرک ورزی میکنند، نشان دهید آن شریکانی که به خدا نسبت می‌دهید، آیا فرشتگان هستند یا بت‌ها؟ آیا این بت‌ها هیچ چیزی در زمین یا آسمان آفریده‌اند؟ در واقع، همانطور که در جای دیگری نیز آمده، هیچ کدام از اینها چیزی خلق نکرده‌اند و این دعوت به شرک و انکار حق کاملاً باطل و دروغ است. در حقیقت، خداوند عزیز و انتقام‌گیر از کسانی است که به او کفر ورزیده و مخالفت میکنند، و حکمت او در تدبیر مخلوقاتش کاملاً آشکار است؛ پس چگونه ممکن است برای او در ملک‌اش شریک قائل شویم؟
وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً هی الجامعة للشی‌ء المانعة عن التفرّق له و منه الکفاف من العیش و قولک: کف یدک، ای اجمعها الیک، و المعنی: و ما ارسلناک الا عامة للنّاس کلّهم العرب و العجم و الاحمر و الاسود و الجنّ و الانس و تقدیره: و ما ارسلناک الّا للنّاس کافّة،کقول النبی (ص): ختم بی النبیون و ارسلت الی الناس کافة عن ابن عباس عن النبی (ص) قال: «اعطیت خمسا و لا اقول فخرا: بعثت الی الاحمر و الاسود و جعلت لی الارض طهورا و مسجدا و احلّ لی المغنم و لم یحلّ لاحد کان قبلی و نصرت بالرّعب فهو یسیر من امامی مسیرة شهر و اعطیت الشّفاعة فادّخرتها لامّتی یوم القیامة و هی ان شاء اللَّه نائلة من لا یشرک باللّه شیئا».
هوش مصنوعی: ما تو را فقط به عنوان رسول برای همه مردم فرستادیم. این شامل همه‌ی انسان‌ها، چه عرب و عجم، چه سیاه و سفید، و همچنین جن‌ها و انسان‌ها می‌شود. معنى‌اش این است که تو برای تمامی انسان‌ها فرستاده شده‌ای. رسول خدا فرموده‌اند که من آخرین پیامبر هستم و برای مردم به‌طور کلی فرستاده شدم. همچنین درباره ویژگی‌هایی که به او داده شده، او میگوید: "من پنج چیز را به‌دست آورده‌ام که نمی‌خواهم به آن فخر بفروشم: من به‌سوی همه فرستاده شدم، زمین برای من پاک و محل نماز قرار داده شده، غنایم برای من حلال شده است، و کمک و یاری از جانب ترس به من داده شده است. همچنین شفاعت برای من قرار داده شده که آن را برای امتم در روز قیامت حفظ کرده‌ام، و ان‌شاءالله کسی که به خدا شرک نیاورد، این شفاعت شامل حالش خواهد شد."
و قیل: معناه کافّا للنّاس تکفّهم عمّا علیه من الکفر و تدعوهم الی الاسلام و الهاء فیه للمبالغة، بَشِیراً بالجنّة لمن آمن، «و نذیرا من النار لمن کفر، وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ یعنی اهل مکة لا یَعْلَمُونَ لا یصدّقون.
هوش مصنوعی: در این متن گفته شده که پیامبر برای مردم به عنوان یک هشدار دهنده و بشارت دهنده فرستاده شده است. وظیفه او این است که مردم را از کفر دور کند و به اسلام دعوت نماید. همچنین به مومنان وعده بهشت و به کفار هشدار آتش جهنم داده است، اما بیشتر مردم، به ویژه اهل مکه، این را نمی‌دانند و به آن ایمان نمی‌آورند.
وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا الْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ هذا حکایة عن منکری البعث و معنی الْوَعْدُ القیامة، قُلْ لَکُمْ مِیعادُ یَوْمٍ لا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ ساعَةً وَ لا تَسْتَقْدِمُونَ الوعد و المیعاد و الموعدة واحد.
هوش مصنوعی: آنها می‌پرسند: «این وعده چه زمانی است اگر راست می‌گویید؟» این جمله نشان‌دهنده انکار آنها به قیامت است و منظور از وعده، روز قیامت است. باید بگویید که زمان مشخصی وجود دارد که شما نه می‌توانید در آن تاخیری داشته باشید و نه می‌توانید آن را جلو بیندازید. وعده، موعد و میعاد، همگی به یک معنا هستند.
قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا یعنی کفّار مکة: لَنْ نُؤْمِنَ بِهذَا الْقُرْآنِ وَ لا بِالَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ من الکتب ثمّ اخبر عن حالهم فی مآلهم فقال تعالی: وَ لَوْ تَری یا محمد إِذِ الظَّالِمُونَ ای الکافرون مَوْقُوفُونَ محبوسون عِنْدَ رَبِّهِمْ جواب «لو» محذوف، التأویل.
هوش مصنوعی: کافرانی که در مکه بودند، اعلام کردند که هرگز به این قرآن و همچنین به کتاب‌های قبل از آن ایمان نخواهند آورد. سپس خداوند درباره وضعیت نهایی آنها خبر داد و فرمود: اگر می‌دیدی ای محمد، وقتی که ظالمین (کافرین) در برابر پروردگار خود ایستاده و حبس شده‌اند. در اینجا جواب شرط "اگر" ذکر نشده است و نیاز به تفسیر دارد.
لَوْ تَری لتری امرا فظیعا هائلا، «یرجع بعضهم الی بعض القول» ای یجیب بعضهم بعضا و یردّ بعضهم بعضا یَقُولُ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا ای قهروا و هم السفلة، لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا یعنی تعظّموا عن الایمان و هم القادة: لَوْ لا أَنْتُمْ لَکُنَّا مُؤْمِنِینَ بمحمد و القرآن.
هوش مصنوعی: اگر می‌دیدی، صحنه‌ای وحشتناک و هولناک را می‌دیدی. برخی از افراد به یکدیگر جواب می‌دهند و اعتراض میکنند. آن‌هایی که ضعیف شده‌اند و تحت ستم قرار گرفته‌اند، به سران و قدرتمندانی که از ایمان به محمد و قرآن خودداری کرده‌اند می‌گویند: اگر شما نبودید، ما هم به محمد و قرآن ایمان می‌آوردیم.
قالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا أَ نَحْنُ صَدَدْناکُمْ عَنِ الْهُدی ای عن الایمان، بَعْدَ إِذْ جاءَکُمْ محمد بَلْ کُنْتُمْ مُجْرِمِینَ مشرکین قبل مجی‌ء محمد.
هوش مصنوعی: کسانی که خود را بزرگ می‌پنداشتند به کسانی که ضعیف شده بودند گفتند: آیا ما شما را از هدایت و ایمان بازداشتیم، در حالی که محمد به سوی شما آمد؟ نه، بلکه شما پیش از آمدن محمد خود مجرم و مشرک بودید.
وَ قالَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ معناه: بل مکرکم باللیل و النهار اذ تأمروننا ان نکفر باللّه و نجعل له اندادا « مفسران گفتند: معنی آیت آنست که سفله و پس روان گفتند: مهتران خویش را و سروران کفر را که: ساز بد شما بود و کوشش کژ شما که ما را بکفر و شرک میفرمودید. قومی گفتند که: این سخنی است که ایشان بر عادت دنیا گویند چنانک مردم از روزگار بد شکایت کند و ذمّ دهر گوید و برین قول معنی آنست که: بد سازی جهان بود با ما و بدنهادی شبانروز ما را و در شواذّ خوانده‌اند: بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ من الکرور بلکه روزگار میگذشت و شبانروز می‌پیوست بر فرمودن شما ما را که تا باللّه کافر شویم و او را همتایان گوئیم.
هوش مصنوعی: و کسانی که تحت فشار و ناپسند بوده‌اند به کسانی که متکبر و بزرگ‌منش بوده‌اند می‌گویند: نه، بلکه مکر و نیرنگ شما در شب و روز همواره وجود داشت، زیرا شما از ما می‌خواستید که به خدا کفر ورزیم و برای او شریک قائل شویم. مفسران توضیح داده‌اند که این آیه نشان‌دهنده گفتار کسانی است که از سرکشی و اعمال نادرست سروران خود شکایت میکنند. گروهی دیگر بر این باورند که این سخن به شکایت عموم مردم از سختی‌ها و تجربیات تلخ زندگی اشاره دارد. به طوری که در نظر برخی، این جمله به‌عنوان گله‌ای از زمانه و وضعیت سخت جهان در نظر گرفته شده است. در نهایت، چنین بیانیه‌ای نشان‌دهنده فشارهای مستمر و مداوم افراد بر آنها برای انکار خداوند و توسل به شرک است.
الندّ و النّدید المثل. وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ الاسرار من الاضداد یکون بمعنی الاخفاء و یکون بمعنی الاظهار، یعنی: و اظهروا الندامة لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ کافران آن روز که عذاب بینند هم تابع و هم متبوع هم سفله و هم قاده پشیمانی نمایند چه آشکارا و چه نهان بآنچه کردند و گفتند، لکن سود ندارد پشیمانی آن روز، این هم چنان است که بگناه خویش معترف آیند کقوله: فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ لکن اعتراف آن روز سود ندارد و ایشان را جواب دهند که: فَسُحْقاً لِأَصْحابِ السَّعِیرِ، وَ جَعَلْنَا الْأَغْلالَ فِی أَعْناقِ الَّذِینَ کَفَرُوا جایی دیگر گفت: إِنَّا جَعَلْنا فِی أَعْناقِهِمْ أَغْلالًا ای جعلنا فی ایدیهم اغلالا الی اعناقهم لان لا یکون فی العنق دون الید، هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا ما کانُوا یَعْمَلُونَ؟
هوش مصنوعی: در این متن به مفهوم پشیمانی و اعتراف به گناه در روز قیامت پرداخته شده است. افرادی که در آن روز عذاب را مشاهده میکنند، هم از لحاظ روحی و هم به صورت ظاهری به پشیمانی می‌افتند، اما این پشیمانی هیچ فایده‌ای ندارد. آنها به گناهان خود اعتراف میکنند، اما این اعتراف در آن لحظه نمی‌تواند به نفعشان باشد و به آنها گفته می‌شود که فقط در برابر اعمال خود جزا خواهند گرفت. همچنین به وضعیتی اشاره شده که کفار در آن گرفتار زنجیرهایی هستند که به گردن و دستانشان بسته شده است، و این نشانه‌ی عذابی است که باید متحمل شوند.
وَ ما أَرْسَلْنا فِی قَرْیَةٍ مِنْ نَذِیرٍ القریة المصر تقری اهلها و تجمعهم إِلَّا قالَ مُتْرَفُوها رؤساؤها و اغنیاؤها، التّرف الثراء و النعمة و فلان لا یزال فی ترفه من العیش ای فی رغد و ثروة. و قیل: المترف الموسع علیه عیشه القلیل فیه همّه و هو فی ذلک بطر، إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ کافِرُونَ جاهدون.
هوش مصنوعی: در هیچ قریه‌ای، هیچ پیامبری را مبعوث نکردیم، مگر اینکه افراد مرفه و ثروتمند آن قریه به او گفتند: ما به چیزی که شما آوردید کافر و مخالف هستیم. این افراد که به نعمت و ثروت خود مغرور شده‌اند، بر این عقیده‌اند که زندگی مرفهی دارند و به راحتی زندگی میکنند. آنها به شدت با پیام پیامبرانه‌ای که دریافت کرده‌اند، مخالفت میکنند و خود را از آن دور می‌سازند.
وَ قالُوا لرسلهم: نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالًا وَ أَوْلاداً منکم و لو لم یکن راضیا بما نحن علیه من الدّبن و العمل لم یخوّلنا الاموال و الاولاد کافران پنداشتند و بباطل گمان بردند که مال و نعمت فراوان که ایشان را دادند و فرزندان بسیار دلیل رضای خداست و نشان پسند وی، می‌گفتند اگر از ما خشنود نبودی و دین و عمل ما نپسندیدی ما را در دنیا مال و فرزند ندادی و آن گه قیاس کردند که فردای ما در عقبی همچون امروز بود نه ما را عذاب کنند نه نعمت از ما باز گیرند وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ فی الآخرة بذنبنا، همانست که جای دیگر فرمود: وَ لَئِنْ رُدِدْتُ إِلی رَبِّی لَأَجِدَنَّ خَیْراً مِنْها مُنْقَلَباً «وَ لَئِنْ رُجِعْتُ إِلی رَبِّی إِنَّ لِی عِنْدَهُ لَلْحُسْنی».
هوش مصنوعی: آنان به پیامبران خود گفتند: ما از شما مال و فرزندان بیشتری داریم و اگر خدا از آنچه ما انجام می‌دهیم راضی نبود، به ما این نعمت‌ها را عطا نمی‌کرد. آنها معتقد بودند که داشتن مال و فرزندان زیاد نشان دهنده رضایت خداست و فکر می‌کردند اگر خداوند از ما راضی نبود، نباید این نعمت‌ها را به ما می‌داد. آنها به این نتیجه رسیدند که در روز قیامت نیز به مانند امروز، نه عذابی خواهند داشت و نه از نعمت‌ها چیزی از آنها گرفته خواهد شد. فریاد می‌زدند که ما در آخرت به خاطر گناهانمان مجازات نخواهیم شد و اگر به سوی خدا برگردم، نزد او بهتر از این دنیایی که دارم خواهم یافت.
ربّ العالمین بجواب ایشان فرمود: قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ و لیس یدلّ ذلک علی العواقب و المنقلب ای محمد بگوی خداوند من در دنیا روزی میگستراند فراخ برو که خواهد و باندازه می‌بخشد او را که خواهد و این دلیل نیست که فردا همچنین خواهد بود، دنیا خواسته‌ایست که از دوست و دشمن دریغ نیست برخورداریی اندک است آشنا و بیگانه از ان میخورد، مصطفی (ص) فرمود: «الدنیا عرض حاضر یأکل منها البرّ و الفاجر و الآخرة وعد صادق یحکم فیها ملک قاهر».
هوش مصنوعی: خداوند به آنان پاسخ داد: بگو، پروردگار من روزی را برای هر کس که بخواهد گسترش میدهد و برای هر کس که بخواهد محدود می‌کند و این نشانه‌ای بر عواقب و نتیجه کارها نیست. ای محمد، بگو که خداوند در دنیا روزی را وسیع‌تر می‌کند برای کسانی که بخواهد و به میزان محدودتری به دیگران میدهد و این دلیلی نیست که فردا نیز به همین ترتیب خواهد بود. دنیا چیزی است که هم به دوستان و هم به دشمنان داده می‌شود و بهره‌برداری از آن محدود است؛ آشنا و ناآشنا از آن می‌خورند. پیامبر (ص) فرمود: «دنیا یک چیز موجود است که نیکوکار و بدکار از آن می‌خورند و آخرت وعده‌ی صادقی است که در آن سلطنتی قاهر حکمفرماست.»
و قال (ص): «لو کانت الدنیا تعدل عند اللَّه جناح بعوضة ما سقی کافرا منها شربة».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: «اگر دنیا به اندازه بال یک پشه در نظر خداوند ارزش داشت، به کافران حتی یک قطره از آن نمی‌داد».
آن گه گفت هم بجواب ایشان: وَ ما أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ بِالَّتِی تُقَرِّبُکُمْ عِنْدَنا زُلْفی جایی دیگر فرمود یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ روز قیامت نه مال بکار آید نه فرزند نه خویش و نه پیوند، إِلَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً. تاویله: الا ایمان من آمن و عمل من عمل صالحا»، هذا کقوله: وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ یعنی: و لکنّ البرّ برّ من آمن باللّه و کقوله: أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ ای کفعل من آمن باللّه میگوید: نه مال شما را بما نزدیک کند و نه فرزند مگر کسی که ایمان آرد و کار نیک کند تا ایمان او و کردار نیک وی او را بما نزدیک کند، «فَأُولئِکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ» من الثواب بالواحد عشرة، قرأ یعقوب جزاء منصوبا منوّنا الضعف رفع مجازه فاولئک لهم الضعف جزاء علی التقدیم و التأخیر، وَ هُمْ فِی الْغُرُفاتِ ای فی الدرجات آمِنُونَ من الموت. قرأ حمزة: «فی الغرفة» علی الوحدة.
هوش مصنوعی: سپس او به پاسخ آنها گفت: «نه ثروت‌ها و نه فرزندانتان شما را به ما نزدیک نخواهد کرد». در جایی دیگر فرمود: «روزی که مال و فرزندان کاری از پیش نمی‌برند، و نه خویشاوندان و نه پیوندهایتان در آن روز به شما سودی نمی‌رسانند، مگر کسی که ایمان بیاورد و کارهای صالح انجام دهد». این به این معناست که تنها نیکوکاران و مؤمنان به خدا، مورد توجه قرار می‌گیرند. همچنان که در آیات دیگری هم اشاره شده است که عمل نیک و ایمان به خدا، معیار نزدیکی به اوست. در حقیقت، مال و فرزندان نمی‌توانند هیچ کمکی کنند جز ایمانی که انسان به خدا دارد و اعمال نیکی که انجام میدهد. آیا فکر کرده‌اید که آیا خدماتی مانند آبیاری حجاج و عمران مسجد الحرام می‌تواند با ایمان به خدا مقایسه شود؟ در نهایت، جزای افرادی که ایمان دارند و اعمال صالح انجام می‌دهند، دو برابر است و در درجات بالا در بهشت خواهند بود و در آنجا از مرگ در امان خواهند بود.
«وَ الَّذِینَ یَسْعَوْنَ فِی آیاتِنا» ای یعملون فی ابطال حجّتنا و کتابنا، مُعاجِزِینَ معاونین معاندین یحسبون انّهم یفوتوننا بانفسهم و یعجزوننا، أُولئِکَ فِی الْعَذابِ مُحْضَرُونَ.
هوش مصنوعی: و کسانی که در آیات ما تلاش میکنند، به این معنی است که در پی باطل کردن دلایل و کتاب ما هستند و می‌خواهند ما را به چالش بکشند و در پی یاری دشمنان برمی‌آیند. آنها فکر میکنند که با کوشش‌های خود می‌توانند ما را ضعیف کنند و بر ما پیروز شوند. چنین افرادی در عذاب حاضر خواهند بود.
قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ یبسطه علی من یشاء و هو مکر منه و یقدره علی من یشاء و هو نظر منه. و فی الخبر یقول اللَّه عزّ و جلّ: ا یفرح عبدی اذا بسطت له رزقی و صببت علیه الدنیا صبّا او ما یعلم عبدی انّ ذلک منّی قطع و بعد أ یحزن عبدی اذا منعت عنه الدنیا و رزقته قوت الوقت او ما یعلم عبدی انّ ذلک منّی قرب و وصل و ذلک من غیرتی علی عبدی».
هوش مصنوعی: خداوند میفرماید که رزق را برای هر کس از بندگانش که بخواهد، گسترش میدهد و برای هر کس که بخواهد، محدود می‌کند. این کار از جانب خداوند است و او با اندک نگاهی به بندگانش، رزق را به آنها می‌رساند. در روایتی آمده که خداوند میفرماید: "آیا بنده‌ام خوشحال نمی‌شود زمانی که روزیش را فراوان می‌کنم و دنیا را بر او نازل می‌کنم؟ آیا بنده‌ام نمی‌داند که این نعمت از جانب من است؟ و آیا بنده‌ام ناراحت نمی‌شود وقتی که دنیا را از او می‌گیرم اما قوت روزی‌اش را به او می‌دهم؟ آیا او نمی‌داند که این نیز از من است و نزدیکی و ارتباط با من را برای او به ارمغان می‌آورد؟ این بخاطر محبت من به بنده‌ام است."
«وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ» قال سعید: ما کان فی غیر اسراف و لا تقتیر فهو یخلفه. و قال الکلبی: ما تصدّقتم من صدقة و انفقتم فی الخیر و البرّ من نفقة فهو یخلفه امّا ان یعجّله فی الدّنیا و امّا ان یؤخّر له فی الآخرة.
هوش مصنوعی: هر چیزی که در راه خدا خرج کنید، خداوند آن را پاداش خواهد داد. سعید گفته است که هر هزینه‌ای که در حد اعتدال باشد، خداوند در عوض آن به شما برمی‌گرداند. همچنین، کلabi بیان کرده است که هر صدقه‌ای که بدهید یا هر نوع هزینه‌ای که در امور نیکو انجام دهید، خداوند به شما پاداش میدهد؛ این پاداش ممکن است در همین دنیا زودتر به شما برسد یا در آخرت به تأخیر بیفتد.
قال رسول اللَّه (ص): «انّ اللَّه عزّ و جلّ قال لی انفق علیک».
هوش مصنوعی: پیامبر خدا (ص) فرمود: «خداوند متعال به من فرمود که بر تو انفاق خواهم کرد».
و عن انس عن النبی (ص) قال: «ینادی مناد کلّ لیلة: لدوا للموت و ینادی آخر: ابنوا للحزاب، و ینادی مناد: اللّهم هب للمنفق خلفا و ینادی مناد: اللّهم هب للممسک تلفا و ینادی مناد: لیت الناس لم یخلقوا و ینادی مناد: لیتهم اذ خلقوا فکّروا فیما له خلقوا».
هوش مصنوعی: هر شب ندا دهنده‌ای صدا می‌زند: "برای مرگ آماده شوید" و ندا دهنده‌ای دیگر میگوید: "برای جمع کردن آمادگی کنید". همچنین ندا دهنده‌ای میگوید: "خداوند، برای کسی که انفاق می‌کند، جبران عطا کن" و ندا دهنده‌ای دیگر میگوید: "خداوند، برای کسی که دست نگه می‌دارد، هلاکت عطا کن". ندا دهنده‌ای میگوید: "کاش مردم خلق نمی‌شدند" و دیگری میگوید: "کاش وقتی خلق شدند، در مورد هدفشان تفکر می‌کردند".
و قال عمر لصهیب: انّک رجل لا تمسک شیئا، قال انّی سمعت اللَّه عزّ و جلّ یقول: وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ. و عن جابر قال قال رسول اللَّه (ص): «کلّ معروف صدقة و کلّ ما انفق الرّجل علی نفسه و اهله کتب له صدقة و ما وقی الرّجل به عرضه فهو صدقة و ما انفق المؤمن من نفقة فعلی اللَّه خلفها ضامنا الّا ما کان من نفقة فی بنیان او معصیة»
هوش مصنوعی: عمر به صهیب گفت که تو مردی هستی که هیچ چیزی را نگه نمی‌داری. صهیب پاسخ داد که من شنیده‌ام خداوند میفرماید: «هر چه را خرج کنید، او جایش را میدهد و او بهترین روزی‌دهندگان است.» جابر نقل می‌کند که رسول‌الله (ص) فرمودند: «هر کار نیکویی صدقه است و هر چه مرد برای خود و خانواده‌اش خرج کند، برای او صدقه محسوب می‌شود و هر چیزی که مرد برای حفظ آبرویش صرف کند نیز صدقه است. هر هزینه‌ای که مؤمن در راه خدا کند، خداوند آن را تضمین می‌کند، مگر هزینه‌ای که برای ساخت و ساز یا گناه باشد.»
، قال بعض رواة هذا الحدیث: ما وقی به عرضه یعنی: ما اعطی الشاعر و ذا اللسان المتّقی. قال مجاهد اذا کان فی ید احدکم شی‌ء فلیقتصد و لا تحملنّه هذه الایة علی ترک الاقتصاد فی النّفقة فانّ الرّزق مقسوم فلعلّ رزقه قلیل و هو ینفق نفقة الموسّع علیه، و معنی الایة: ما کان من خلف فهو منه و دلیل هذا التّأویل
هوش مصنوعی: برخی راویان این حدیث گفته‌اند که مفهوم "وقتی که مورد آزمایش قرار می‌گیرد" به این معناست که شاعر و افرادی که زبان فصیح دارند، به گونه‌ای عمل کنند. مجاهد میگوید اگر چیزی در دستان شماست، باید به اندازه استفاده کنید و نباید با این آیه اینگونه برداشت کنید که باید در هزینه‌ها صرفه‌جویی نکنید، زیرا روزی تقسیم شده است و شاید روزی کسی کم باشد در حالی که او مانند یک فرد مرفه هزینه بکند. مفهوم این آیه این است که آنچه از پشت سر باقی مانده، از آن اوست و دلیل این تفسیر نیز این موضوع است.
قول النبی (ص): «ایّاکم و السرف فی المال و النفقة و علیکم بالاقتصاد فما افتقر قوم قطّ اقتصدوا».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: «از اسراف در مال و هزینه کردن پرهیز کنید و به اعتدال و میانه‌روی توجه داشته باشید، زیرا هیچ قومی که میانه‌روی کرده باشد، هرگز فقیر نخواهد شد.»
و قال (ص): «ما عال من اقتصد و قال من فقه المرء رفقه فی معیشته»، وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ انّما جاز الجمع لانه یقال رزق السلطان الجند و فلان یرزق عیاله کأنّه قال و هو خیر المعطین.
هوش مصنوعی: و امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «کسی که به میانه‌روی زندگی کند، بسیار نیازمند نمی‌شود و از نشانه‌های فقه و دانایی انسان این است که در معاش و زندگی‌اش با ملایمت رفتار کند.» همچنین او بهترین روزی‌دهنده‌هاست، و جمع (در معنای ارزاق) مجاز است زیرا می‌گویند: «رزق حاکم به نیروهایش و فلانی (فرد خاص) به خانواده‌اش روزی میدهد»، به‌طوری که می‌توان گفت او بهترین بخشنده‌هاست.
و یوم نحشرهم جمیعا قرأ حفص: یَحْشُرُهُمْ بالیاء ثمّ یقول بالیاء کذلک یعنی یحشرهم اللَّه جمیعا و هؤلاء المحشورون هم قبائل من العرب کانوا یعبدون الملائکة و هم یزعمون انهم بنات اللَّه لذلک سترهم و هو قوله عزّ و جلّ: وَ جَعَلُوا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْجِنَّةِ نَسَباً ثمّ یقول اللَّه للملائکة: أَ هؤُلاءِ إِیَّاکُمْ کانُوا یَعْبُدُونَ فی الدّنیا، هذا استفهام تقریر کقوله عزّ و جلّ لعیسی: أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ فتتبّرء منهم الملائکة و یقولون: سُبْحانَکَ تنزیها لک أَنْتَ وَلِیُّنا ربنا مِنْ دُونِهِمْ بَلْ کانُوا یَعْبُدُونَ الْجِنَّ ای یطیعون ابلیس و ذرّیته و اعوانه فی معصیتک أَکْثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُونَ مصدّقون.
هوش مصنوعی: روز قیامت، خداوند همه انسان‌ها را جمع می‌آورد. در این جمع، گروهی از قبایل عرب حضور دارند که به ملائکه عبادت می‌کردند و آنها را دختران خدا می‌پنداشتند. این موضوع به این دلیل که خود را از خداوند مخفی می‌کردند، به وضوح بیان شده است. سپس خداوند به ملائکه میگوید: آیا اینها بودند که در دنیا شما را می‌پرستیدند؟ این سوال به نوعی تایید است، مشابه سوالی که خداوند از عیسی می‌کند: آیا تو به مردم گفتی؟ ملائکه در پاسخ به این سوال تبرئه می‌شوند و می‌گویند: پاک و منزهی، تو تنها ولی ما هستی و آنها فقط جن و ابلیس و یارانش را بندگی می‌کردند و بیشتر آنها به این موارد ایمان داشتند و آن را تصدیق می‌کردند.
فَالْیَوْمَ لا یَمْلِکُ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ نَفْعاً ای شفاعة وَ لا ضَرًّا ای عذابا، وَ نَقُولُ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا اشرکوا: ذُوقُوا عَذابَ النَّارِ الَّتِی کُنْتُمْ بِها تُکَذِّبُونَ فی الدّنیا فقد وردتموها.
هوش مصنوعی: امروز هیچ‌یک از شما نمی‌تواند برای دیگری نفعی ببرد یا ضرری وارد کند. به کسانی که ظلم کردند و شریک‌هایی برای خدا قرار دادند، خواهیم گفت: به عذاب آتش بچشید که آن را در دنیا انکار می‌کردید، و الان به آن وارد شدید.
وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ بالامر و النّهی قالُوا ما هذا إِلَّا رَجُلٌ یعنون محمدا (ص) یُرِیدُ أَنْ یَصُدَّکُمْ ای یصرفکم، عَمَّا کانَ یَعْبُدُ آباؤُکُمْ من الآلهة، وَ قالُوا ما هذا الّذی یقول إِلَّا إِفْکٌ مُفْتَریً ای کذّب مختلق یعنون القرآن وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا یعنی کفار مکة لِلْحَقِّ ای للقرآن لَمَّا جاءَهُمْ ای حین جاءهم محمد: إِنْ هذا ای ما هذا سِحْرٌ مُبِینٌ.
هوش مصنوعی: زمانی که آیات روشنگر ما بر آنان خوانده می‌شد، می‌گفتند: «این جز یک مرد نیست، یعنی محمد (ص)، که می‌خواهد شما را از آنچه پدرانتان از خدایان می‌پرستیدند، منحرف کند.» و همچنین می‌گفتند: «این چه سخنانی است که میگوید جز اینکه افترایی است که خود ساخته است»، یعنی قرآن را به دروغ متهم می‌کردند. و کسانی که کافر بودند، زمانی که حق یعنی قرآن به آنان رسید، می‌گفتند: «این چیزی جز سحری آشکار نیست.»
وَ ما آتَیْناهُمْ مِنْ کُتُبٍ یعنی به العرب کلّها یَدْرُسُونَها ای یقرءونها فیما یقولون وَ ما أَرْسَلْنا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ یا محمد مِنْ نَذِیرٍ رسول مخوّف.
هوش مصنوعی: ما به آنها هیچ کتابی نداده‌ایم که همه عرب‌ها آن را مطالعه کنند یا در سخنانشان بخوانند، و پیش از تو ای محمد، هیچ نذیر یا پیامبری برای آنها فرستاده نشده است که آنها را بترساند.
وَ کَذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ ای من قبل قریش کذبت الامم رسلنا و تنزیلنا وَ ما بَلَغُوا مِعْشارَ ما آتَیْناهُمْ ای ما بلغت قریش عشر ما بلغت الامم الخالیة من القوّة و النّعمة و طول العمر و کثرة الاموال و الاولاد فَکَذَّبُوا رُسُلِی فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ ای کیف کان انکاری و تغییری علیهم بالعذاب فحذر کفّار هذه الامّة عذاب الامم الماضیة.
هوش مصنوعی: قبل از قریش، اقوام دیگری نیز بودند که پیامبران ما و نازل شده‌های ما را دروغین شمردند و هرگز به حداقل نعمت‌هایی که به آنها داده بودیم، نرسیدند. قریش به اندازه یک دهم از آنچه که آن اقوام از قدرت، نعمت، طول عمر و ثروت و فرزندان بهره‌مند بودند، برخوردار نیست. آنها نیز پیامبران من را تکذیب کردند و حال ببینید که عذاب من چگونه بود. بنابراین، کافران این امت باید از عذاب اقوام گذشته به شدت احتیاط کنند.
میبدی