محمد کوسج

شمس‌الدین محمد کوسج شاعر قرن هشتم هجری قمری است که از زندگی وی اطلاعات زیادی در دسترس نیست و بخش کهن منظومهٔ حماسی «برزونامه» مشتمل بر حدود ۴۲۰۰ بیت به وی منتسب است. برزونامه در اصل دو منظومهٔ جداگانه درباره داستانهاى برزو بوده که هر بخش از آن توسط شاعرى به نظم درآمده است. گویا در قرن دهم هجرى شخصى این دو بخش را به یکدیگر پیوند مى‌دهد و از آن داستانى بلند مشتمل بر ۳۳۰۰۰ بیت به وجود مى‌آورد. برزو پسر سهراب است که پس از مرگ سهراب از شهرو زاده مى‌شود و در جوانى بى‌آنکه به نژاد خود آگاه باشد به تحریک افراسیاب با سپاهى عظیم به ایران مى‌آید و با نیاى خود رستم نبرد مى‌کند. سرانجام در یکى از نبردها نژادش شناخته مى‌شود و جنگ و ستیز به صلح و دوستى مى‌انجامد. این کتاب در بین منظومه‌هایى که بعد از شاهنامه سروده شده‌اند موفق‌تر بوده است به‌طورى که برخى از نسخه‌برداران از قرن نهم به بعد بخشى از آن را به دست‌نویسهایى از شاهنامه الحاق کرده‌اند. برخى کتاب برزونامه را به شخص دیگرى به نام ابوالعلاء عطاء بن یعقوب کاتب مشهور به عطایى رازى نسبت مى‌دهند. ابوالعلاء، عطاء بن یعقوب، از شاعران دربار غزنویان و معاصر مسعود سعد سلمان است. وى در سال ۴۷۱ هجری قمری وفات کرده است. در منابع اظهار نظر دیگری نیز وجود دارد که بخش دیگر برزونامه را سرودهٔ شاعری از سدهٔ دهم هجری به نام عطایی می‌داند. در دستنویس کتابخانه کمبریج از برزونامهٔ کهن، یک بار در پشت برگ اول و بار دیگر در پایان منظومه، به نام گویندهٔ آن تصریح شده است. عبارت پشت برگهٔ اول چنین است: «کتاب برزونامه، تصنیف مولانا شمس‌الدین محمد بن احمد میر بن محمد میر خم...» و عبارت پایانى منظومه، این‌چنین است: «تمام شد کتاب برزونامه از گفته مولانا شمس محمد کوسج...».