گنجور

شمارهٔ ۲۵ - فی التوحید الله عزّ اسمه

ای به قدرت سنگ را لعل بدخشان ساخته
ماه را منجوق این پیرزه ایوان ساخته
شهسوار نقره خنگ چرخ را یعنی قمر
گاه سیمین گوی و گه زرّینه چوگان ساخته
صف شکافان سپاه شوق یعنی عاشقان
خویش را در کیش سودای تو قربان ساخته
زرده ی گردون نورد تیز تاز شرق را
بر فراز قلّه کهسار میدان ساخته
در کمین کُن کمانداران ملک کبریا
ناوک از شاخ گل و از غنچه پیکان ساخته
قلعه گیران خدنگ انداز حکمت از شهاب
هر شبی بر دیو سرکش تیرباران ساخته
بینوایان چمن را قدرتت در ماه مهر
از درست جعفری برگ زمستان ساخته
کرده ابداع تو رمانرا پر از یاقوت ناب
وانگه از زر حقّه ی یاقوت رمان ساخته
در ضیافت خانه ی فضل تو خوانسالار صنع
ماه را قرص و فلک را سبزه خوان ساخته
حکمتت هر سال بر این گرد خوان نقره کوب
بره را از آتش خورشید بریان ساخته
تا ز بهر گوسفند آب آورد باروی کار
دلو چرخ آبگون از بهر کیوان ساخته
گلبنان و بلبلانرا کار ساز لطف تو
عود سوز و عود ساز بزم بستان ساخته
انس و جانرا بارها از آتش دل سوخته
و اهل دل را کارها در عالم جان ساخته
خلعت خلّت کرامت کرده ابراهیم را
و آتش نمرود را بروی گلستان ساخته
غیرتت یعقوب محنت دیده را جان عزیز
در فراق ماه کنعان بیت احزان ساخته
تیره شب را طره چون موی صفورا تافته
روز را رخ چون کف موسی عمران ساخته
امر بیچون تو موری ناقص بی وقع را
پایه ی تخت از کف دست سلیمان ساخته
بر جبین چرخ روئین تن بفرمانت هلال
هر سرمه نقشی از ابروی دستان ساخته
شام را چون چین جعد حور کرده مشک فام
بام را خرّم چو صحن باغ رضوان ساخته
جان خواجو را که مرغ بوستان کبریاست
شکر شکر تو طوطی خوش الحان ساخته

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای به قدرت سنگ را لعل بدخشان ساخته
ماه را منجوق این پیرزه ایوان ساخته
هوش مصنوعی: تو که با قدرت خود سنگ را به جواهر لعل تبدیل کردی و ماه را مانند منجوق تزئین کرده‌ای، ای پیر زن که این ایوان را ساخته‌ای، بر تو درود باد.
شهسوار نقره خنگ چرخ را یعنی قمر
گاه سیمین گوی و گه زرّینه چوگان ساخته
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف ماه می‌پردازد که گاهی مانند گوی نقره‌ای و گاهی مانند توپ طلایی در آسمان می‌درخشد. گویا ماه در اینجا به عنوان یک سوارکار نقره‌ای توصیف شده که بر گردونه‌ای در حرکت است.
صف شکافان سپاه شوق یعنی عاشقان
خویش را در کیش سودای تو قربان ساخته
هوش مصنوعی: عاشقان تو مانند سربازانی هستند که دلشان را برای عشق تو فدای راه و طریق تو کرده‌اند.
زرده ی گردون نورد تیز تاز شرق را
بر فراز قلّه کهسار میدان ساخته
هوش مصنوعی: در این بیت، به طرز زیبا و شاعرانه، به حرکت سریع و تند آفتاب در آسمان اشاره شده است که در حال طلوع از سوی شرق بر روی بلندای کوه‌ها می‌تابد. آن لجنی زرد رنگی که به آسمان مربوط است، نشان‌دهندهٔ رنگ گرم آفتاب است که حالتی پرانرژی و شاداب به فضا می‌بخشد.
در کمین کُن کمانداران ملک کبریا
ناوک از شاخ گل و از غنچه پیکان ساخته
هوش مصنوعی: کمانداران بزرگ در حال انتظار هستند و تیرهای خود را از گل و غنچه ساخته‌اند.
قلعه گیران خدنگ انداز حکمت از شهاب
هر شبی بر دیو سرکش تیرباران ساخته
هوش مصنوعی: افرادی که مهارت در شکار دارند، در هر شب با تیرهای علم و دانش خود، به سوی دیو سرکش و شرور حمله می‌کنند و او را هدف قرار می‌دهند.
بینوایان چمن را قدرتت در ماه مهر
از درست جعفری برگ زمستان ساخته
هوش مصنوعی: نیازمندان چمن، توان تو در ماه مهر می‌تواند برگ‌های جعفری را به صورت زمستانی درآورد.
کرده ابداع تو رمانرا پر از یاقوت ناب
وانگه از زر حقّه ی یاقوت رمان ساخته
هوش مصنوعی: تو داستانی را به وجود آورده‌ای که پر از جواهرات ارزنده است و سپس از طلا، داستانی پر از ارزش و زیبایی ساخته‌ای.
در ضیافت خانه ی فضل تو خوانسالار صنع
ماه را قرص و فلک را سبزه خوان ساخته
هوش مصنوعی: در مهمانی که در خانه‌ی فضل تو برپا شده، خوش‌خدمتی به ماه و زیبایی‌های طبیعت به وضوح دیده می‌شود؛ به گونه‌ای که ماه مانند نانی گرد و سبز، و آسمان مانند سفره‌ای پر از سبزه و رنگارنگ جلوه می‌کند.
حکمتت هر سال بر این گرد خوان نقره کوب
بره را از آتش خورشید بریان ساخته
هوش مصنوعی: سال به سال، حکمت تو مانند بره‌ای که در آتش خورشید پخته شده باشد، در این سفره نقره‌ای به نمایش گذاشته می‌شود.
تا ز بهر گوسفند آب آورد باروی کار
دلو چرخ آبگون از بهر کیوان ساخته
هوش مصنوعی: برای گوسفند آب آورد، دلو و چرخ آب‌کشی برای کیوان ساخته شده است.
گلبنان و بلبلانرا کار ساز لطف تو
عود سوز و عود ساز بزم بستان ساخته
هوش مصنوعی: در این بیت شاعر به زیبایی‌های طبیعت و نقش محبت و لطف خداوند اشاره می‌کند. درختان گل، بلبلان و عطر خوش عود، همه به خاطر وجود تو و لطف تو به زیبایی و نشاط درآمده‌اند. زمین و آسمان با وجود تو به تفرجگاهی خوشبو و شاداب تبدیل شده است.
انس و جانرا بارها از آتش دل سوخته
و اهل دل را کارها در عالم جان ساخته
هوش مصنوعی: دل و جان بارها از شعله‌های آتش احساس دچار سوختگی شده‌اند و اهل محبت و دل‌باخته، در عالم روح آثار و کارهای بسیاری را خلق کرده‌اند.
خلعت خلّت کرامت کرده ابراهیم را
و آتش نمرود را بروی گلستان ساخته
هوش مصنوعی: ابراهیم را با مقام و مرتبه‌ای بزرگ گرامی داشته‌اند و آتش نمرود را به وسیله او بدل به بهشتی زیبا کرده‌اند.
غیرتت یعقوب محنت دیده را جان عزیز
در فراق ماه کنعان بیت احزان ساخته
هوش مصنوعی: غیرت تو مانند یعقوب است که در فقدان فرزندش، جان عزیزش را به یاد برادرش می‌سازد و به جای شادی، در اندوه و ناراحتی زندگی می‌کند.
تیره شب را طره چون موی صفورا تافته
روز را رخ چون کف موسی عمران ساخته
هوش مصنوعی: در تاریکی شب، موی زیبا و تاریک مانند طره‌ای خوش‌نما درخشیده است و در روز، چهره‌اش مانند چهره‌ی زیبای موسی پسر عمران تجلی یافته است.
امر بیچون تو موری ناقص بی وقع را
پایه ی تخت از کف دست سلیمان ساخته
هوش مصنوعی: فرمان تو بی چون و چراست و این در حالیست که موری کوچک و بی‌اهمیت راه خود را از دست می‌دهد. تختی که سلیمان بر آن نشسته، از ویژگی‌های بسیار بزرگی ساخته شده است.
بر جبین چرخ روئین تن بفرمانت هلال
هر سرمه نقشی از ابروی دستان ساخته
هوش مصنوعی: در این بیت، شاعر به زیبایی‌های طبیعی و تأثیر آن‌ها بر انسان اشاره می‌کند. او می‌گوید که در بالای افق آسمان، هلال ماه مانند سرمه‌ای در چشمان او نقش بسته و به نوعی نشان‌دهنده زیبایی و جاذبه است. این تصویر به زیبایی ابروهای دستان انسان تشبیه شده است، که نشان‌دهنده لطافت و هنر در آفرینش است. به طور کلی، شاعر به هماهنگی بین عناصر طبیعی و زیبایی‌های انسانی می‌پردازد.
شام را چون چین جعد حور کرده مشک فام
بام را خرّم چو صحن باغ رضوان ساخته
هوش مصنوعی: شام را همچون چین موی زیبا و نرم حوریان تزیین کرده، و بام را با رنگ خوش مشکین، شاداب و دلنشین مانند صحن باغ بهشت ساخته است.
جان خواجو را که مرغ بوستان کبریاست
شکر شکر تو طوطی خوش الحان ساخته
هوش مصنوعی: جان خواجو مانند پرنده‌ای است که در باغی از عشق و زیبایی زنده است و تو با صدای شیرین و دلنشین خود او را شکرگزار و شاداب کرده‌ای.

حاشیه ها

1402/07/16 06:10
رضا پروا

ماه را منجوق این پیروزه ایوان ساخته