گنجور

بخش ۱ - باب آداب السمّاع

بدان که شرط ادب سماع آن است که تانیاید نکنی و مر آن را عادت نسازی دیر به دیر کنی تا تعظیم آن ازدل بنشود و باید تا چون سماع کنی پیری آن‌جا حاضر باشد و جایی از عوام خالی و قوال بحرمت و دل از اشغال خالی و طبع از لهو نفور و تکلف از میان برداشته. و تا قوت سماع پیدا نیاید شرط نباشد که اندر آن مبالغت کنی. چون قوت گرفت شرط نباشد که آن از خود دفع کنی مر وقت را متابع باشی بدانچه اقتضا کند. اگر بجنباند بجنبی و اگر ساکن دارد ساکن باشی و فرق دانی کرد میان قوت طبع و حُرقت وجد.

باید که مستمع را چندان دیدار باشد که وارد حق را قبول تواند کرد و داد آن بتواند داد و چون سلطان آن بر دل پیدا شود به تکلف آن از خود دفع نکند و چون قوت گرفت کم شود به تکلف جذب نکند.

و باید که اندر حال حرکت از کس مساعدت چشم ندارد واگر کسی مساعدت نماید منع نکند و اندر سماع کس دخل نکند و وقت را نبشولد و اندر روزگار او تصرف نکند و مر او را بدان نیت او نسنجد که اندر آن بی برکتی بسیار باشد.

و باید که قوال اگر خوش خواند نگوید که خوش می‌خوانی و اگر ناخوش و ناموزون گوید و طبع را خارج کند نگوید بهتر خوان و به دل بر وی خصومت نکند و وی را اندر میانه نبیند. حوالهٔ آن به حق کند و راست شنود.

و اگر گروهی را سماع گرفته باشد و وی را از آن نصیب نباشد که به صَحْوصَحْو خود اندر سُکْر ایشان نگرد باید که به وقت نیازمند باشد و مر سلطان وقت را تمکین کند تا برکات آن بدو رسد.

و من که علی بن عثمان الجلابی‌‌ام آن دوست‌تر دارم که مبتدیان را به سماع‌ها نگذارند تا طبع ایشان بشولیده نشود؛ که اندر آن خطرهای عظیم است و آفتِ مهینِ آن، آن است که زنان از بامی یا از جایی به درویشان می‌نگرند اندر حال سماع ایشان و از این مر مستمعان را حجاب‌های صعب افتد و یای یکی از احداث در میان ایشان باشد؛ از بعد آن که جهال متصوّفه این جمله را مذهب ساخته‌اند و صدق معنی از میان برداشته.

و من استغفار کنم از آن‌چه رفته است بر من از اجناس آفت و استهانت معاملت و استعانت خواهم از خداوند تبارک و تعالی تا ظاهر و باطن مرا از آفات پاک گرداند و وصیت کنم تو را و خوانندگان این کتاب را به رعایت احکام این کتاب. و باللّهِ العونُ و التوفیقُ و الجمعُ والتَّفریقُ و حسبنا اللّهُ و نِعمَ الرّفیقُ. و صلّی اللّه علی محمّد و آله اجمعین و سلّم تسلیماً کثیراً.

اطلاعات

منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بدان که شرط ادب سماع آن است که تانیاید نکنی و مر آن را عادت نسازی دیر به دیر کنی تا تعظیم آن ازدل بنشود و باید تا چون سماع کنی پیری آن‌جا حاضر باشد و جایی از عوام خالی و قوال بحرمت و دل از اشغال خالی و طبع از لهو نفور و تکلف از میان برداشته. و تا قوت سماع پیدا نیاید شرط نباشد که اندر آن مبالغت کنی. چون قوت گرفت شرط نباشد که آن از خود دفع کنی مر وقت را متابع باشی بدانچه اقتضا کند. اگر بجنباند بجنبی و اگر ساکن دارد ساکن باشی و فرق دانی کرد میان قوت طبع و حُرقت وجد.
هوش مصنوعی: برای اینکه به درستی به شنیدن و درک موسیقی بپردازی، باید از شتاب و عجله پرهیز کنی و آن را به عادت تبدیل نکنی. باید آرام و با احترام این کار را انجام دهی تا از دل‌تقدیر آن شکل بگیرد. همچنین لازم است که در هنگام شنیدن، یک فرد سالخورده در جمع حاضر باشد و فضایی خالی از جمعیت عامی وجود داشته باشد. دل و ذهن نیز باید از هر گونه دغدغه و حواس‌پرتی آزاد باشد. وقتی احساس کردی که توانایی شنیدن را پیدا کرده‌ای، دیگر نیازی به احتیاط نیست و می‌توانی با دل و جان به موسیقی بپردازی و به احساست پاسخ دهی. اگر موسیقی تو را به جنبش درآورد، باید با آن همراه شوی و اگر ساکن شدی، باید در حال سکون بمانی. همچنین باید بتوانی تفاوت بین انگیزه طبیعی و اشتیاق عمیق را تشخیص دهی.
باید که مستمع را چندان دیدار باشد که وارد حق را قبول تواند کرد و داد آن بتواند داد و چون سلطان آن بر دل پیدا شود به تکلف آن از خود دفع نکند و چون قوت گرفت کم شود به تکلف جذب نکند.
هوش مصنوعی: باید طوری مخاطب را جذب کرد که بتواند حقیقت را بپذیرد و به آن پاسخ مناسب دهد. وقتی که تأثیر سخن بر قلب او آشکار شد، نباید خود را به زحمت بیندازد تا آن را رد کند. همچنین، وقتی که این تأثیر قوی‌تر می‌شود، نباید سعی کند آن را به زحمت بیشتری جلب کند.
و باید که اندر حال حرکت از کس مساعدت چشم ندارد واگر کسی مساعدت نماید منع نکند و اندر سماع کس دخل نکند و وقت را نبشولد و اندر روزگار او تصرف نکند و مر او را بدان نیت او نسنجد که اندر آن بی برکتی بسیار باشد.
هوش مصنوعی: انسان باید در حین حرکت و تلاش به کمک دیگران وابسته نباشد. اگر کسی به او کمک کند، نباید او را از این کمک منع کند. در هنگام شنیدن موسیقی یا هر نوع تفریح دیگری، نباید مزاحمت ایجاد کند و وقت را بیهوده نکند. همچنین در زندگی دیگران نباید مداخله کند و نیت آنها را براساس رفتار و کارشان قضاوت نکند، چرا که در این کار عواقب ناخوشایندی وجود دارد.
و باید که قوال اگر خوش خواند نگوید که خوش می‌خوانی و اگر ناخوش و ناموزون گوید و طبع را خارج کند نگوید بهتر خوان و به دل بر وی خصومت نکند و وی را اندر میانه نبیند. حوالهٔ آن به حق کند و راست شنود.
هوش مصنوعی: قوال باید در هنگام خواندن به خود مغرور نشود و اگر خوب می‌خواند، نباید بگوید که "چقدر خوب می‌خوانی" و اگر هم بد و ناموزون می‌خواند، نباید به او بگوید که "بهتر بخوان". او باید از خصومت و قضاوت درباره‌ی قوال پرهیز کند و در میانه‌ی کار، حق را بشناسد و حقایق را به درستی بشنود.
و اگر گروهی را سماع گرفته باشد و وی را از آن نصیب نباشد که به صَحْوصَحْو خود اندر سُکْر ایشان نگرد باید که به وقت نیازمند باشد و مر سلطان وقت را تمکین کند تا برکات آن بدو رسد.
هوش مصنوعی: اگر گروهی در حالت سماع و سرمستی باشند و او نتواند از این حال بهره‌برداری کند و در حالت هوشیاری خود باقی بماند، باید در زمان نیاز، به ولی یا رهبر وقت خود تسلیم شود تا از برکات آن بهره‌مند گردد.
و من که علی بن عثمان الجلابی‌‌ام آن دوست‌تر دارم که مبتدیان را به سماع‌ها نگذارند تا طبع ایشان بشولیده نشود؛ که اندر آن خطرهای عظیم است و آفتِ مهینِ آن، آن است که زنان از بامی یا از جایی به درویشان می‌نگرند اندر حال سماع ایشان و از این مر مستمعان را حجاب‌های صعب افتد و یای یکی از احداث در میان ایشان باشد؛ از بعد آن که جهال متصوّفه این جمله را مذهب ساخته‌اند و صدق معنی از میان برداشته.
هوش مصنوعی: من علی بن عثمان الجلابی هستم و ترجیح می‌دهم که مبتدیان را از شرکت در سماع‌ها منع کنند تا روحشان تحت تاثیر قرار نگیرد؛ زیرا در این کار خطرات بزرگی وجود دارد و آسیب عمده‌ای که از این موضوع ناشی می‌شود، این است که زنان از بالای بام‌ها یا مکان‌های دیگر به درویشان نگاه می‌کنند در حین سماع و این باعث می‌شود که برای شنوندگان موانع سختی ایجاد شود و میان آن‌ها حواشی و مشکلاتی به وجود آید. بعد از آن، جاهلان حاکم بر تصوف این موضوع را به مذهب تبدیل کرده‌اند و حقیقت معنی را نادیده گرفته‌اند.
و من استغفار کنم از آن‌چه رفته است بر من از اجناس آفت و استهانت معاملت و استعانت خواهم از خداوند تبارک و تعالی تا ظاهر و باطن مرا از آفات پاک گرداند و وصیت کنم تو را و خوانندگان این کتاب را به رعایت احکام این کتاب. و باللّهِ العونُ و التوفیقُ و الجمعُ والتَّفریقُ و حسبنا اللّهُ و نِعمَ الرّفیقُ. و صلّی اللّه علی محمّد و آله اجمعین و سلّم تسلیماً کثیراً.
هوش مصنوعی: از خداوند می‌خواهم که مرا از خطاهایم بخشوده و از آفات و ناپاکی‌ها پاک کند. همچنین از او کمک می‌طلبم تا باطن و ظاهر من را از آفات تهی سازد. به شما و سایر خوانندگان این کتاب توصیه می‌کنم که به احکام این کتاب توجه کنید. و امیدوارم خداوند ما را در این مسیر یاری کند و برکات خود را نثار ما نماید. درود بر محمّد و آل او و سلام فراوان بر آن‌ها.