گنجور

بخش ۴۰ - فصل (خشم راندن تا چه حد رواست)

بدان که اگر کسی ظلمی کند یا سخن زشت موحش گوید، اولیتر آن باشد که خاموش باشد و فحش نگوید و جواب ندهد. ولیکن خاموشی واجب نیست و اندر هر جوابی نیز رخصت نیست و مقابله دشنام بدشنام و غیبت به غیبت مثل آن روا نبود که بدین سبب تعزیر واجب آید. اما اگر سخن درشت گوید و اندر آن دروغی نباشد رخصت است و آن چون قصاص بود. و هرچند رسول (ص) گفته است، «اگر کسی تو را عیب کند بدانچه اندر توست، تو وی را عیب مکن بدانچه اندر وی است»، بر این طریق استحباب است و واجب نیست ناگفتن چون دشنام دادن و نسبت به زنا نباشد. دلیل بر این آن است که رسول (ص) می گوید، «المستبان ماقالا فهو علی البادی حتی یتعدی المظلوم، هردو کس که یکدیگر را جفا گویند بر آن باشد که ابتدا تا آنگاه که مظلوم از حد درگذرد». پس وی را جوابی بنهد پیش از آن که از حد درگذرد.

و عایشه رضی الله عنها همی گوید، «زنان رسول (ص)، فاطمه (ع) را پیغامی داده بودند که رسول را بگو که انصاف ما و عایشه نگاه دار که تو وی را دوست همی داری و به وی میل همی کنی. و رسول (ص) خفته بود که فاطمه (ع) پیغام داد. گفت، «یا فاطمه آنچه من دوست دارم تو نداری؟» گفت، «دارم یا رسول الله» گفت: «عایشه دوست دار که من دوست دارم وی را». پس نزدیک زنان شد و حکایت کرد. گفتند ما این را سپری نکنیم. زینب بفرستادند. هم از جمله زنان رسول (ص) بود و با من دعوی برابر کردی اندر دوستی رسول (ص) بیامد و گفت، «دختر ابوبکر چنین و دختر ابوبکر چنان» و جفا همی گفت و من خاموش همی بودم. تا دستوری داد. به سخن اندر آمدم و جواب همی دادم و جفا همی گفتم تا آنگاه که مرا دهان خشک شد و عاجز آمد. پس رسول (ص) گفت، «وی دختر ابوبکر است و شما به سخن با وی بر نیایید».

پس این دلیل است که جواب روا باشد چون به حق رود و دروغ نباشد، چنان که گوید یا احمق یا جاهل. شرم دار و خاموش باش که هیچ آدمی از حماقت و جهل خالی نباشد و باید که زبان را عادت فرالفظی کند که بس زشت نباشد که در وقت خشم آن گوید تا فحش نرود بر زبانش، چنان که گوید یا متخلف و مدبر و ناکس و ناهموار و بی وفا و بی نوا و امثال این.

و در جمله چون در جواب آمد، برحد بایستادن دشوار بود، بدین سبب جواب نادان اولیتر بود. یکی ابوبکر صدیق رضی الله عنه را در پیش رسول (ص) جفا می گفت و وی خاموش می بود. و چون در جواب آمد رسول (ص) برخاست. گفت تا اکنون می نشستی. چون جواب گفتن گرفتم برخاستی؟ گفت تا خاموش بودی جواب تو فرشته ای می داد. چون تو گفتن گرفتی شیطان آمد. نخواستم که با شیطان بنشینم.

و رسول (ص) گفت که آدمیان بر طبقات آفریده اند. کس باشد که دیر خشمگین شود و دیر خشنود شود. و کس باشد که زود خشمگین شود و زود خشنود شود. و این در مقابله آن افتد و بهترین شما آن باشد که دیر خشمگین شود و زود خشنود شود و بدترین آن بود که زود خشمگین شود و دیر خشنود شود.

بخش ۳۹ - فصل (علاج علمی و عملی خشم): بدان که این گفته‌اند مسهل آن است که قصد کند که مادت خشم بکند، اگر کسی مادت خشم نتواند کند باید که تسکین کند. چون خشم هیجان گرفت تسکین وی به سکنجبین باشد که از حلاوت علم و مرارت صبر ترکیب کند و علاج همه اخلاق معجون علم و عمل است. علم آن است که از آیات و اخبار که اندر غضب آمده است و اندر ثواب کسی که خشم فرو خورد اندیشه کند، چنان که روایت کرده‌ایم و با خود گوید که حق سبحانه و تعالی بر تو قادرتر از آن است که بر وی که مخالفت تو با خدای تعالی بیشتر است. چه ایمنی اگر خشم برانی که در روز قیامت خشم خود بر تو براند؟ و بدین تسکین کند و ثواب فرو خوردن خشم حاصل کند، چنان که رسول (ص)، پرستاری را به کاری فرستاد و دیر باز آمد. گفت، «اگر نه قصاص قیامت بودی تو را بزدمی».بخش ۴۱ - فصل (کین فرزند خشم است): بدان که هرکه خشم فرو خورد به اختیار و دیانت مبارک آید، اما اگر از عجز و ضرورت فرو خورد، اندر باطن وی گرد آید و عقده گردد. و رسول (ص) می گوید، «المومن لیس یحقود»، یعنی مومن کین دار نبود پس کین فرزند خشم است و از وی هشت آفت پدید آید که هریکی سبب هلاک دین بود:

اطلاعات

منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بدان که اگر کسی ظلمی کند یا سخن زشت موحش گوید، اولیتر آن باشد که خاموش باشد و فحش نگوید و جواب ندهد. ولیکن خاموشی واجب نیست و اندر هر جوابی نیز رخصت نیست و مقابله دشنام بدشنام و غیبت به غیبت مثل آن روا نبود که بدین سبب تعزیر واجب آید. اما اگر سخن درشت گوید و اندر آن دروغی نباشد رخصت است و آن چون قصاص بود. و هرچند رسول (ص) گفته است، «اگر کسی تو را عیب کند بدانچه اندر توست، تو وی را عیب مکن بدانچه اندر وی است»، بر این طریق استحباب است و واجب نیست ناگفتن چون دشنام دادن و نسبت به زنا نباشد. دلیل بر این آن است که رسول (ص) می گوید، «المستبان ماقالا فهو علی البادی حتی یتعدی المظلوم، هردو کس که یکدیگر را جفا گویند بر آن باشد که ابتدا تا آنگاه که مظلوم از حد درگذرد». پس وی را جوابی بنهد پیش از آن که از حد درگذرد.
هوش مصنوعی: اگر کسی به شما ظلم کند یا سخنان زشت بگوید، بهتر است که سکوت کنید و پاسخی ندهید. اما سکوت همیشه لازم نیست و در برخی موارد ممکن است نیاز به پاسخ باشد. مقابله به مثل در دشنام و غیبت درست نیست و نمی‌توان برای این کار مجازات قرار داد. اما اگر سخن زشت بدون دروغ باشد، پاسخ دادن مجاز است و این مانند قصاص است. هرچند که پیامبر (ص) فرموده‌اند که اگر کسی عیبی از شما بگوید، شما نباید عیب او را برزید، این یک عمل مستحب است و لازم نیست در مقابل دشنام خاموش بمانید، به ویژه اگر کلمه‌ای از زنا در آن نباشد. پیامبر (ص) همچنین فرموده‌اند که دو نفر که به یکدیگر بد می‌گویند، فرد اول که شروع کرده است، مسئول است تا زمانی که مظلوم از حد بگذرد. بنابراین، قبل از آنکه مظلوم از حد بگذرد، او باید جوابش را بدهد.
و عایشه رضی الله عنها همی گوید، «زنان رسول (ص)، فاطمه (ع) را پیغامی داده بودند که رسول را بگو که انصاف ما و عایشه نگاه دار که تو وی را دوست همی داری و به وی میل همی کنی. و رسول (ص) خفته بود که فاطمه (ع) پیغام داد. گفت، «یا فاطمه آنچه من دوست دارم تو نداری؟» گفت، «دارم یا رسول الله» گفت: «عایشه دوست دار که من دوست دارم وی را». پس نزدیک زنان شد و حکایت کرد. گفتند ما این را سپری نکنیم. زینب بفرستادند. هم از جمله زنان رسول (ص) بود و با من دعوی برابر کردی اندر دوستی رسول (ص) بیامد و گفت، «دختر ابوبکر چنین و دختر ابوبکر چنان» و جفا همی گفت و من خاموش همی بودم. تا دستوری داد. به سخن اندر آمدم و جواب همی دادم و جفا همی گفتم تا آنگاه که مرا دهان خشک شد و عاجز آمد. پس رسول (ص) گفت، «وی دختر ابوبکر است و شما به سخن با وی بر نیایید».
هوش مصنوعی: عایشه رضی الله عنها گفت: «زنان پیامبر، فاطمه (ع) را به پیغامی فرستاده بودند که به پیامبر بگوید انصاف ما و عایشه را حفظ کن، زیرا تو او را دوست داری و به او میل داری.» در آن زمان پیامبر (ص) خوابیده بود و فاطمه (ع) پیغام را به او رساند. پیامبر فرمود: «ای فاطمه، آیا آنچه را که من دوست دارم تو هم نمی‌خواهی؟» فاطمه پاسخ داد: «بله، ای رسول الله، من هم دوست دارم.» پیامبر ادامه داد: «عایشه شخصی است که من او را دوست دارم.» سپس فاطمه به نزد زنان رفت و این را برای آنها بازگو کرد. آنها گفتند که این موضوع را بی‌پاسخ نگذارند و زینب را فرستادند. زینب که از جمله زنان پیامبر (ص) بود، با عایشه درباره دوستی پیامبر دعوا کرد و گفت: «دختر ابوبکر چنین و چنان» و اظهاراتی کرد که نشانه جفا بود و عایشه در ابتدا سکوت کرد. اما بعد با دستوری از پیامبر، به سخن آمد و جواب داد تا اینکه خسته شد. در آنجا پیامبر (ص) فرمود: «او دختر ابوبکر است و شما نباید با او سخن بگویید».
پس این دلیل است که جواب روا باشد چون به حق رود و دروغ نباشد، چنان که گوید یا احمق یا جاهل. شرم دار و خاموش باش که هیچ آدمی از حماقت و جهل خالی نباشد و باید که زبان را عادت فرالفظی کند که بس زشت نباشد که در وقت خشم آن گوید تا فحش نرود بر زبانش، چنان که گوید یا متخلف و مدبر و ناکس و ناهموار و بی وفا و بی نوا و امثال این.
هوش مصنوعی: بنابراین، دلیل این است که پاسخ می‌تواند درست باشد زیرا به حقیقت اشاره می‌کند و دروغ نیست. همان‌طور که گفته شده، یا انسان احمق است یا جاهل. پس بهتر است آدمی شرم کند و زبانش را به سکوت عادت دهد، زیرا هیچ‌کس از حماقت و نادانی خالی نیست. باید مراقب زبان خود باشد تا در زمان عصبانیت کلمات زشت بیان نکند، و به دنبال استفاده از واژه‌های مناسب‌تری باشد، مانند متخلف، بی‌وفا و امثال اینها.
و در جمله چون در جواب آمد، برحد بایستادن دشوار بود، بدین سبب جواب نادان اولیتر بود. یکی ابوبکر صدیق رضی الله عنه را در پیش رسول (ص) جفا می گفت و وی خاموش می بود. و چون در جواب آمد رسول (ص) برخاست. گفت تا اکنون می نشستی. چون جواب گفتن گرفتم برخاستی؟ گفت تا خاموش بودی جواب تو فرشته ای می داد. چون تو گفتن گرفتی شیطان آمد. نخواستم که با شیطان بنشینم.
هوش مصنوعی: در این متن اشاره شده که وقتی در پاسخ به سخن کسی به سختی می‌توان ایستاد، اصولاً جواب نادانانه بهتر است. مثالی از ابوبکر صدیق ذکر شده که او در حضور پیامبر (ص) به او بدرفتاری می‌کرد و ابوبکر سکوت می‌کرد. پیامبر وقتی جواب او را شنید، از جا برخاست و صحبت کرد که تا آن لحظه نشسته بودی، چرا وقتی جواب دادم، بلند شدی؟ پاسخ آن بود که در زمانی که سکوت بودی، پاسخ تو از طرف فرشته‌ای فرستاده می‌شد، اما وقتی تو شروع به صحبت کردی، شیطان وارد شد و من نمی‌خواستم با شیطان صحبت کنم.
و رسول (ص) گفت که آدمیان بر طبقات آفریده اند. کس باشد که دیر خشمگین شود و دیر خشنود شود. و کس باشد که زود خشمگین شود و زود خشنود شود. و این در مقابله آن افتد و بهترین شما آن باشد که دیر خشمگین شود و زود خشنود شود و بدترین آن بود که زود خشمگین شود و دیر خشنود شود.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند که مردم در انواع مختلفی خلق شده‌اند. برخی از افراد دیر خشم می‌گیرند و دیر نیز راضی می‌شوند، در حالی که برخی دیگر سریعاً خشمگین و سریعاً راضی می‌شوند. این وضعیت با یکدیگر در تضاد است و بهترین افراد کسانی هستند که دیر خشمگین و زود راضی می‌شوند، در حالی که بدترین افراد کسانی هستند که زود خشمگین و دیر راضی می‌شوند.