گنجور

شمارهٔ ۴۴ - قصیده در مدح محمد بیک ارغونشاه

امیری کو سزای گاه باشد
محمد بیک ارغونشاه باشد
جهانداری که از اورنگ شاهی
چو بر گردون گردان ماه باشد
قبا گر ز اطلس گردونش دوزند
بقد همتش کوتاه باشد
عروس مملکت در عقد غیری
اگر روزی بصد اکراه باشد
ز دامادی او چون یادش آید
حدیثش جمله واشوقاه باشد
نه چون فیض کفش بخشد عطا ابر
که این پیوسته آن گه گاه باشد
بجنب حلم او کوه گران سنگ
سبکسرتر بسی از کاه باشد
چو می الطاف عذبش از لطافت
نشاط افزای و انده کاه باشد
عدو در بوته قهرش گدازان
بکردار زر اندرگاه باشد
بروز رزم اگر شیر آیدش پیش
بسی عاجز تر از روباه باشد
از آن بگرفت زنگ آئینه ماه
که آن گویا نه دولتخواه باشد
بشرق و غرب صیت مکرماتش
زبان کردار در افواه باشد
خرد هر چند میگوید محال است
که شاهی مثل او برگاه باشد
ولی آئینه شبهش می نماید
خدایست آنکه بی اشباه باشد
جوان بختا توئی آنکس که رأیت
ز راز چرخ پیر آگاه باشد
سپهر ملک را ماهی که او را
ز منزلها یکی خرگاه باشد
نه ماهی بلکه خورشید سپهری
اگر خورشید ظل الله باشد
ترا میزیبد این دیهیم و اورنگ
که کم شاهی چو تو با جاه باشد
نه هر شاهی سزای تاج و تختست
بشطرنج اندرون هم شاه باشد
محمد سیر تا ابن یمین را
بعالی درگهت گر راه باشد
ندارد آرزوی دل بجز آنک
بجان حسان این درگاه باشد
همیشه تا کنند افلاک دوری
که هر سی روز او یک ماه باشد
ز دورانت مسلم باد شاهی
که اوج ماه تا از چاه باشد

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

امیری کو سزای گاه باشد
محمد بیک ارغونشاه باشد
هوش مصنوعی: کسی که شایسته مقام امیری باشد، باید همانند محمد بیک ارغونشاه بزرگ و با عظمت باشد.
جهانداری که از اورنگ شاهی
چو بر گردون گردان ماه باشد
هوش مصنوعی: سلطانی که مقام و سلطنتش مانند ماه در آسمان است و درخشش و زیبایی خاصی دارد.
قبا گر ز اطلس گردونش دوزند
بقد همتش کوتاه باشد
هوش مصنوعی: اگر چادر او را از ابریشم صاف آسمان بدوزند، به اندازه تلاش و همت او کوتاه خواهد بود.
عروس مملکت در عقد غیری
اگر روزی بصد اکراه باشد
هوش مصنوعی: اگر عروس مملکت روزی مجبور شود که به مردی دیگر ازدواج کند، حتی اگر این ازدواج با اکراه و نارضایتی باشد، وضعیت خوبی نخواهد داشت.
ز دامادی او چون یادش آید
حدیثش جمله واشوقاه باشد
هوش مصنوعی: وقتی که به یاد دامادی او می‌افتد، تمام کلماتش با احساس و حسرت پر می‌شود.
نه چون فیض کفش بخشد عطا ابر
که این پیوسته آن گه گاه باشد
هوش مصنوعی: در اینجا بیان می‌شود که نعمت و بخشش الهی مانند بارانی است که گاه و بیگاه می‌بارد، نه مثل نعمت فیض که همیشه در دسترس است. یعنی برخی نعمات به صورت مداوم و پیوسته به انسان می‌رسد در حالی که دیگر نعمت‌ها لحظه‌ای و ناپایدار هستند.
بجنب حلم او کوه گران سنگ
سبکسرتر بسی از کاه باشد
هوش مصنوعی: حلم و بردباری او به حدی است که حتی کوه‌های سنگی و عظیم هم در مقابل آن سبک‌تر از کاه به نظر می‌رسند.
چو می الطاف عذبش از لطافت
نشاط افزای و انده کاه باشد
هوش مصنوعی: وقتی که مهربانی‌های شیرین او با لطافتش همراه می‌شود، شادی‌بخش و کااهش‌دهنده‌ی غم‌ها خواهد بود.
عدو در بوته قهرش گدازان
بکردار زر اندرگاه باشد
هوش مصنوعی: دشمن در حال خشمش همچون طلایی که در کوره ذوب می‌شود، سوزان و ناپایدار است.
بروز رزم اگر شیر آیدش پیش
بسی عاجز تر از روباه باشد
هوش مصنوعی: اگر جنگ و نبردی در بگیرد، حتی اگر شیر هم به میدان بیاید، از روباه هم ناتوان‌تر خواهد بود.
از آن بگرفت زنگ آئینه ماه
که آن گویا نه دولتخواه باشد
هوش مصنوعی: ماه در آئینه نشسته و زنگ آن را به خود گرفته، به این معنا که آن هیچ‌گاه به دنبال زر و زرنگاری نیست و چیزی را نمی‌خواهد.
بشرق و غرب صیت مکرماتش
زبان کردار در افواه باشد
هوش مصنوعی: نام نیک و ویژگی‌های برجسته‌اش در شرق و غرب به زبان‌ها جاری است و همه درباره‌اش می‌گویند.
خرد هر چند میگوید محال است
که شاهی مثل او برگاه باشد
هوش مصنوعی: عقل می‌گوید که امکان ندارد کسی به عظمت و بزرگی او در مقام شاهی وجود داشته باشد.
ولی آئینه شبهش می نماید
خدایست آنکه بی اشباه باشد
هوش مصنوعی: اما آینه تنها می‌تواند شبیه‌ها را نشان دهد؛ خداوند آن است که هیچ مشابهی ندارد.
جوان بختا توئی آنکس که رأیت
ز راز چرخ پیر آگاه باشد
هوش مصنوعی: ای جوان خوشبخت، تو کسی هستی که از اسرار زندگی و نابسامانی‌های جهان کهن باخبر هستی.
سپهر ملک را ماهی که او را
ز منزلها یکی خرگاه باشد
هوش مصنوعی: آسمان دارای ماهی است که یکی از منزلگاه‌هایش، خرگاه (یعنی مکانی برای استراحت و آرامش) است.
نه ماهی بلکه خورشید سپهری
اگر خورشید ظل الله باشد
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که شخصی منحصر به فرد و پرنوری مانند خورشید است و نه فقط به عنوان یک ماهی ساده و کم‌نور، بلکه چون اگر خورشید نمایانگر نور و روشنی باشد، این فرد نیز درخشان و ویژه است، به گونه‌ای که می‌توان او را از نور خداوند دانست.
ترا میزیبد این دیهیم و اورنگ
که کم شاهی چو تو با جاه باشد
هوش مصنوعی: تو به این تاج و تخت زینت می‌بخشی، چون کمتر کسی مانند تو با مقام و عظمت وجود دارد.
نه هر شاهی سزای تاج و تختست
بشطرنج اندرون هم شاه باشد
هوش مصنوعی: هر شخصی شایسته‌ی مقام و جایگاه بلند نیست. در بازی شطرنج نیز، هر قطعه‌ای نقش خاصی دارد و همه‌ی آنها لزوماً برابر نیستند، حتی اگر در ظاهر بر روی صفحه بازی قرار گرفته باشند.
محمد سیر تا ابن یمین را
بعالی درگهت گر راه باشد
هوش مصنوعی: اگر محمد در سفر خود به عمق حقیقت برود و در درگاه تو حضور یابد، آن‌گاه اگر راه باشد، ابن یمین هم به مرتبه والای تو خواهد رسید.
ندارد آرزوی دل بجز آنک
بجان حسان این درگاه باشد
هوش مصنوعی: دل هیچ آرزویی جز آن ندارد که جان حسان در این درگاه باشد.
همیشه تا کنند افلاک دوری
که هر سی روز او یک ماه باشد
هوش مصنوعی: در هر سی روز، یک ماه کامل سپری می‌شود و این زمان با حرکت دائمی celestial bodies (اجرام آسمانی) هماهنگ است.
ز دورانت مسلم باد شاهی
که اوج ماه تا از چاه باشد
هوش مصنوعی: از دور دست‌ها به وضوح مشخص است که مقام پادشاهی به کسی تعلق دارد که به بلندی‌ها و اوج‌ها دست یافته است، زیرا این موفقیت‌ها تنها زمانی میسر می‌شود که از چاه‌ها و مشکلات عبور کرده باشد.