گنجور

(۱) حکایت شبلی با مرد نانوا

مگر بوده‌ست جایی نانوایی
که بشنید او ز شبلی ماجرایی
بسی بشنیده بود آوازهٔ او
ندیده بود روی تازهٔ او
بسی در شوق او بنشسته بودی
که او را عاشقی پیوسته بودی
نبود او عاشقش از روی دیدن
ولیکن عاشقش بود از شنیدن
مگر یک روز شبلی گرمگاهی
در آمد گرم‌رو از دور راهی
بر آن نانوا شد تا خبر داشت
وزان دُکّان او یک گرده برداشت
کشید از دست او آن نانوا نان
که ندهم مر ترا ای بی‌نوا نان
ندادش نان و شبلی زو گذر کرد
کسی آن نانوا را زو خبر کرد
که او شبلی‌ست، گر تو سازگاری
چرا یک گرده را زو باز داری‌؟
دوید آن نانوا ره تا بیابان
ازان تشویر پشت دست خایان
به‌صد زاری به‌پای او درافتاد
به‌هر ساعت به‌دستی دیگر افتاد
بسی عذرش نمود و کرد اعزاز
که تا آن را تدارک چون کند باز
چو در ره دید شبلی گفتش آن‌گاه
که گر خواهی که آن برخیزد از راه
برو فردا و دعوت ساز ما را
به یک ره مجمعی کن آشکارا
برفت آن نانوا القصّه حالی
فرو آراست قصری سخت عالی
یکی دعوت به زیبایی چنان کرد
که صد دینارِ زر در خرجِ آن کرد
نه‌چندان کرد هر چیزی تکلّف
که کس را می‌رسید آنجا تصرّف
ز هر نوعی بسی کس را خبر کرد
که شبلی سوی ما خواهد گذر کرد
به‌آخر چون همه بر خوان نشستند
دعا چون گفت شبلی باز گشتند
عزیزی بود بس شوریده حالی
ز شبلی کرد آن ساعت سؤالی
که نه خوبی شناسم من نه زشتی
بگو تا دوزخی کیست و بهشتی‌؟
جوابی داد شبلی آن اخی را
که گر خواهی که بینی دوزخی را
نگه کن سوی صاحب دعوت ما
که دعوت ساخت بهر شهرت ما
نداد او گِرده‌ای بهر خدا را
ولیکن داد صد دینار ما را
کشید از بهر شبلی صد غرامت
به حق یک گرده ندهد تا قیامت
که گر یک گرده دادی بی‌درشتی
نبودی دوزخی‌، بودی بهشتی
کنون گر دوزخی خواهی نگه کن
همه آبش همه نانش سیه کن
اگر خواهی که باشی دوزخی تو
چنین کن تا شوی مرد سخی تو
خدا را گر پرستی تو به‌اخلاص
بکن جهدی که گردی از ریا خاص
برای سگ توانی بود هاجر
برای حق نه باشی اینت کافر

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

حاشیه ها

1392/07/20 15:10
چنور برهانی

متن شعر ازالهی نامه تصحیح دکتر شفیعی کدکنی درج می شود. بدیهی است که متن ایشان دقیقتر و صحیحتر ازسایر تصحیحها است:
مگر بودست جائی نانوایی
که بشنید او ز شبلی ماجرایی
بسی بشنیده بود آوازهٔ او
ندیده بود روی تازهٔ او
بسی در شوق او بنشسته بودی
که او را عاشقی پیوسته بودی
نبود او عاشقش از روی دیدن
ولیکن عاشقش بود از شنیدن
مگر یک روز شبلی گرمگاهی
در آمد گرم روز از دور راهی
برِ آن نانوا شد تا خبر داشت
وزان دُکّان او یک گرده برداشت
کشید از دست او آن نانوا نان
که «ندهم مر ترا ای بی نوا نان»
ندادش نان و شبلی زو گذر کرد
کسی آن نانوا را زو خبر کرد
که «او شبلی ست، گر تو سازگاری
چرا یک گرده را زو باز داری؟»
دوید آن نانوا ره تا به پایان
ازان تشویر پشتِ دست خایان
به صد زاری به پای او درافتاد
به هر ساعت به دستی دیگر افتاد
بسی عذرش نمود و کرد اعزاز
که تا آن را تدارک چون کند باز
چو در ره دید شبلی گفتش آنگاه
که «گر خواهی که آن برخیزد از راه
برو فردا و دعوت ساز ما را
به یک ره مجمعی کن آشکارا»
برفت آن نانوا القصّه حالی
فرو آراست قصری سخت عالی
یکی دعوت به زیبایی چنان کرد
که صد دینارِ زر در خرجِ آن کرد
نه چندان کرد هر چیزی تکلّف
که کس را می‌رسید آنجا تصرّف
ز هر نوعی بسی کس را خبر کرد
که شبلی سوی ما خواهد گذر کرد
به آخر چون همه بر خوان نشستند
دعا چون گفت شبلی نان شکستند
عزیزی بود بس شولیده حالی
ز شبلی کرد آن ساعت سؤالی
که «نه خوبی شناسم من نه زشتی
بگو تا دوزخی کیست و بهشتی؟»
جوابی داد شبلی آن اخی را
که گر خواهی که بینی دوزخی را
نگه کن سوی صاحب دعوتِ ما
که دعوت ساخت سوی شهرتِ ما
نداد او گِرده¬ای بهر خدا را
ولیکن داد صد دینار ما را
کشید از بهر شبلی صد غرامت
به حق یک گِرده ندهد تا قیامت
که گر یک گِرده دادی بی¬درشتی
نبودی دوزخی بودی بهشتی
کنون گر دوزخی خواهی نگه کن
همه آبش همه نانش سیه کن»
اگر خواهی که باشی دوزخی تو
چنین کن تا شوی مرد سخی تو
خدا را گر پرستی تو باخلاص
بکن جهدی که گردی از ریا خاص
برای سگ توانی بود حاجر
برای حق نه باشی اینت کافر
عطار نیشابوری. 1387. الهی¬نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمّدرضا شفیعی¬کدکنی، چاپ سوم. تهران: سخن. ص 177- 179.